Þjóðmál - 01.09.2008, Side 95

Þjóðmál HAUST 2008 93
kostir.frá.einu.sjónarmiði.geta.verið.gallar.
frá. öðru .. Stefnur. sem. nú. teljast. fremur.
léttvægar. gátu. t .d .. haft. víðtæk. félagsleg.
áhrif.á.sínum.tíma .
Þegar. talað. er. um. fjölþjóðlegar. hug-
myndastefnur.er.átt.við.að.„áhrif.stefnanna.
hafi. greinilega. náð. til. a .m .k .. nokkurra.
þjóða“.og. eitt. af.markmiðum.bókarinnar.
er. að. skoða. þessar. stefnur. „í. erlendu,. og.
þá.sérstaklega.vestur-evrópsku,.samhengi“ ..
Að.miklu.leyti.miðast.samanburðurinn.þó.
við. Danmörku,. Noreg. og. Færeyjar,. enda.
segir.höfundur.að.færa.megi.rök.fyrir.því.
að.þessi.lönd.hafi,.ásamt.Íslandi,.myndað.
„sérstakt. menningarsvæði“. á. þessu.
tímabili,. því. að. dönsk. menningaráhrif.
hafi.verið.rík.í.Noregi.á.þessum.tíma.þrátt.
fyrir. breytta. stjórnskipulega. stöðu .. Þessu.
er. ég. alveg. samþykkur. og. tel. reyndar. að.
það.mætti.ganga.miklu.lengra.í.því.að.líta.
á.þessi. lönd.sem.eina.heild ..Þegar. lagt.er.
mat.á.útbreiðsluleiðirnar.verður.að.hafa. í.
huga.að.frá.því.um.1550.fram.undir.1850.
var. Ísland. ekki. sjálfstætt. og. óháð. land,.
heldur.hluti. af.miðstýrðu.og.fjölþjóðlegu.
lúthersku. einveldi. (alræðisríki. mundu.
sumir. segja);. trúarlegri. og. pólitískri.
einingu. sem. var. nátengd. trúarlegum,.
pólitískum. og. menningarlegum. öflum. í.
Norður-Þýskalandi. og. náði. upphaflega.
til. Noregs,. Íslands,. Færeyja,. Danmerkur,.
suðurhluta. Svíþjóðar. og. norðurhluta.
Þýskalands ..Það.er.varla.fyrr.en.á.19 ..öld.
sem.þetta.ríki.tekur.að.brotna.upp.að.ráði.
og.jafnvel.mætti.færa.fyrir.því.rök.að.enn.
sé. að. einhverju. leyti. verið. að. kljást. við.
leifarnar.af.þessu.gamla.ríki ..Þetta.skiptir.
sérstöku. máli. í. hugmyndasögunni. þegar.
horft. er. til. menntakerfisins,. en. því. var. í.
grundvallaratriðum. miðstýrt. frá. Kaup-
mannahöfn.allt.frá.miðri.16 ..öld.og.fram.
til.loka.þess.tímabils.sem.rætt.er.um.í.bók-
inni ..Í.þessu.ljósi.fjallar.bókin.að.miklu.leyti.
um. hugmyndastrauma. á. umbrotatímum.
innan.þessa.svæðis.sem.veitt.er.til.Íslands.
að. mestu,. en. þó. alls. ekki. eingöngu,. um.
Kaupmannahöfn ..Að.þessu. leyti.er.bókin.
upplýsandi. um. samband. Íslands. við.
Norðurlönd .. Þótt. nokkuð. sé. fjallað. um.
stefnurnar. utan. Norðurlandanna. hefði.
að.mati.undirritaðs.verið.áhugavert.að.sjá.
víðtækari.samanburð.við.frábrugðin,.en.þó.
nálæg,.menningarsvæði,.eins.og.Skotland,.
England.eða.Frakkland,.sem.mynda.annars.
konar.trúarlegar.og.pólitískar.einingar.en.
raun.var.á.um.Danaveldi .
Af.stefnunum.sem.fjallað.er.um.í.bók-
inni.eru.nokkrar. sem.maður.hugsar.e .t .v ..
ekki. beint. um. sem. hugmyndastefnur.
heldur. frekar. sem. félagslegar. hreyfingar ..
Bindindishreyfingin. er. dæmi. um. slíkt,.
en.hún.felur.vissulega. í. sér.hugmynd.um.
hið.góða.líf ..Ungmennafélagshreyfingin.er.
annað.dæmi ..Það.kynni.að.þykja.undarlegt.
að.fjalla.í.svo.löngu.máli.um.slíka.hreyfingu.
í. hugmyndasöguriti,. en. þá. er. til. þess. að.
líta.að.hún.er.einmitt.mjög.athyglisverð.í.
hugmyndasögulegu. samhengi. sem. dæmi.
um.það.hvernig.áhrif.ýmissa.stefna.fléttast.
saman,.t .d ..hugmyndir.um.framfarir,.heil-
brigt.líferni,.þjóðerni,.og.upplýsingu,.auk.
þess. sem. starfið. innan. hreyfingarinnar.
leiddi.til.aukinnar.virkni.innan.félagshreyf-
inga. og. hafði. þar. með. áhrif. á. pólitíska.
starfsemi ..
Höfundur. gerir. allnokkra. fyrirvara.
við. bæði. afmörkun. tímabilsins. og. eins.
möguleikann. á. að. greina. eina. stefnu. frá.
annarri,. því. að. þær. birtast. yfirleitt. mjög.
samtvinnaðar. í. skrifum. einstakra. manna ..
Nokkuð.misjafnt.er.hvaða.háttur.er.hafð-
ur.á.þegar.fjallað.er.um.samþættar.stefnur.
eða. áhrifamikla. einstaklinga .. Bindindis-
hreyfingin.fær.t .d ..sjálfstæðan.kafla,.en.um.
allar.trúarhreyfingar.er.rætt.í.einum.kafla,.og.
þar.með.guðspekistefnuna.sem.hafði.veru-
leg.áhrif.á.marga.íslenska.menntamenn.og.
hefði.vel.mátt.hugsa.sér.í.sérstökum.kafla ..