Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2013, Blaðsíða 11

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 89. árg. 2013 7
að fagmanneskjan sé meðvituð um
siðferðilegar skuldbindingar starfs síns
og ígrundi reglulega hvernig starfshættir
endurspegli best þessar skuldbindingar
(Sigurður Kristinsson, 1993). Að þessu
leyti má segja að fagmanneskjan sinni
starfi sínu af köllun en ekki einvörðungu
vegna fjárhagslegs ávinnings. Sigurður
skilgreinir fagmennsku með eftirfarandi
hætti:
Fagmennska er kunnátta, færni og alúð
við það starf sem maður hefur atvinnu
af og hefur með viðurkenndum hætti
sýnt fram á tilskilda færni og þekkingu
til að gegna. Alúðin felur m.a. í sér
siðferðilegar dygðir á borð við heilindi,
heiðarleika og trúnað. Ólíkt lausamanni
er fagmaður skuldbundinn starfinu
og innri gildum þess, sem greinast
í samfélagslegt hlutverk, almenn
siðferðisgildi og vandaða starfshætti
(Sigurður Kristinsson, 2011).
Þetta er nokkuð víð skilgreining á fag-
mennsku. Gerð er krafa um færni og
þekkingu en einnig lögð áhersla á að
starfinu sé sinnt af alúð sem endurspegli
tilteknar dygðir í fari fagmannsins. Hér
er einnig gerður mikilvægur munur á
fagmanni og lausamanni. Hinn síðar-
nefndi getur haft til að bera bæði færni
og þekkingu á tilteknu sviði, til dæmis
málaliði í stríði, en er ekki með neinum
hætti skuldbundinn samfélaginu eða
almennum siðferðisgildum.
Ýmsir höfundar vilja þrengja skil-
greininguna á fagmennsku og telja
fleiri skilyrði nauðsynleg til að fullnægja
kröfum um fagmennsku. Þannig lýsir
Daryl Koehn fimm einkennum á starfi
fagmanna með eftirfarandi hætti:
1. Þeir þurfa opinbert leyfi til að starfa við
fag sitt.
2. Þeir tilheyra fagsamtökum sem setja
sér viðmið og reglur um fagmennsku.
3. Þeir búa yfir sérfræðiþekkingu á sínu
sviði.
4. Þeir njóta sjálfræðis í starfi (en
almenningur hefur oft lítinn skilning á eðli
starfanna sem sérfræðingarnir sinna).
5. Þeir lýsa því yfir opinberlega – gefa
loforð – að sinna tiltekinni þjónustu við
skjólstæðinga sína og axla ábyrgðina
sem loforðið krefst af þeim (Koehn,
1995).
Það er auðvelt að heimfæra þessi
einkenni upp á störf hjúkrunarfræðinga.
Þeir undirrita reyndar ekki eiðstaf (eins
og læknar) þegar þeir fá opinbert leyfi
til starfa en siðareglurnar, sem stéttin
hefur sett sér, gefa skýra mynd af
markmiðum starfsins og yfirlýstri
ábyrgð hjúkrunarfræðinga á velferð
skjólstæðinga sinna.
Koehn tekur skýrt fram að fyrstu fjögur
einkenni fagmennskunnar (sem voru talin
upp hér að ofan) séu hvorki nauðsynleg
né nægjanleg skilyrði hennar. Það fimmta
og síðasta sé það hins vegar. Koehn vill
ganga enn lengra og gerir siðferðilegt
lögmæti að kjarna skilgreiningarinnar á
fagstétt. Án hins siðferðilega lögmætis
geti starfsstéttin ekki notið eða verð-
skuldað traust. Forsenda traustsins er að
fagmanneskjan uppfylli eftirtalin skilyrði:
a. Að hún sýni í verki vilja sinn til að bera
hag skjólstæðingsins fyrir brjósti
b. Reyni að ná eins miklum árangri fyrir
hönd skjólstæðingsins og kostur er
c. Sýni hæfni í starfi
d. Geti krafist ábyrgðar og aga af skjól-
stæðingi
e. Hafi vald til að endurskoða forgangs-
röðun verkefna í þágu skjólstæðingsins
f. Hafi sterka ábyrgðartilfinningu og
samfélagsvitund (Koehn, 1995).
Hérna setur Koehn hegðun og gildi
fagmanneskjunnar sjálfrar í brennipunkt.
Það er að mörgu leyti nærtækt að fella
starf hjúkrunarfræðingsins, eða kennara
svo að annað dæmi sé tekið, inn í
skapalón Koehns. Góðir fagmenn hafa,
að mínu viti, alla þessa eiginleika til að
bera. Og einmitt þeir gera þá að góðum
fagmönnum.
Siðareglur
Nú um stundir er nánast alsiða að
starfsstéttir setji sér siðareglur, jafnvel
þótt þær uppfylli ekki ítrustu skilyrði
fræðimanna um fagmennsku. Siða-
reglunum er ætlað að vera hluti af hinni
opinberu yfirlýsingu stéttarinnar um að
starfa með velferð skjólstæðingsins eða
viðskiptavinarins að leiðarljósi, af fyllstu
fagmennsku og þjónustulund. Telja má
óumdeilt að hjúkrunarfræðingar uppfylli
skilyrði fagmennskunnar eins og þau
hafa verið rakin hér að ofan.
Í fyrstu og annarri grein siðareglna Félags
íslenskra hjúkrunarfræðinga segir:
1. grein: Hjúkrunarfræðingur á umfram
allt skyldum að gegna við þá sem
þarfnast hjúkrunar. Frumskylda hans
er að virða velferð og mannhelgi
skjólstæðings.
2. grein: Hjúkrunarfræðingur er málsvari
skjólstæðings og stendur vörð um rétt
hans. Hann ber hag skjólstæðings fyrir
brjósti hvar sem starfsvettvangur hans
er. (Sjá heimasíðu FÍH.)
Hér er strax greint frá frumskyldu
hjúkrunarfræðingsins við þá sem
þarfnast hjúkrunar. Þá er vikið að atriði
sem virðist vega þungt í sjálfsmynd
hjúkrunarfræðinga en það er hlutverk
þeirra sem málsvarar sjúklinga innan
heilbrigðiskerfisins og þá væntanlega
gagnvart öðrum heilbrigðisstéttum. Í 5.
grein siðareglnanna eru öll tvímæli tekin
af í þessu efni:
Hjúkrunarfræðingur vekur athygli á því
ef ráðstafanir stjórnvalda og annarra
stjórnenda ganga gegn hagsmunum
skjólstæðings. Ef heilbrigði eða
öryggi skjólstæðings er stefnt í hættu
vegna ófaglegra eða ólöglegra starfa
samstarfsfólks ber hjúkrunarfræðingi að
tilkynna það viðeigandi aðilum.
Fagsamtök hjúkrunarfræðinga hér á landi
líta á það sem skyldu sína að gæta
hagsmuna sjúklinga, ekki aðeins innan
heilbrigðiskerfisins heldur einnig gagnvart
stjórnvöldum. Í lokagrein siðareglnanna er
skýrt kveðið á um að hjúkrunarfræðingar
starfi samkvæmt siðareglum félagsins
og kynni þær úti í samfélaginu. Þá getur
hver sá sem telur að hjúkrunarfræðingur
hafi brotið reglurnar tilkynnt brotið til
siða- og sáttanefndar Félags íslenskra
hjúkrunarfræðinga. Í stuttu máli sagt lýsa
siðareglur Félags íslenskra hjúkrunar-
fræðinga skýrri sjálfsmynd sérfræði-
stéttar, faglegum metnaði hennar, ábyrgð
gagnvart sjúklingum og ríkri samfélags-
vitund.
Það er gagnlegt að bera saman siðareglur
hjúkrunarfræðinga við siðareglur annarrar
mikilvægrar fagstéttar, kennara. Siða-
reglur Kennarasambandsins eru einfaldari
í sniðum en hjá FÍH en gefa einnig skýrt
til kynna markmið kennara starfsins og
hvaða skyldum kennarinn hefur að gegna