Skólavarðan - 01.08.2003, Blaðsíða 21

SAMRÆÐULIST OG HEIMSPEKI
Hvernig vitum við að allt er ekki
draumur?
Í fyrsta lagi ber að geta þess að
kennari verður að hafa í huga hvert
hann vill leiða umræðuna. Ekki er þar
með sagt að umræðan fari þangað sem
hann hafði kosið sér, en án einhvers
ramma eða færanlegs tjóðurhæls leiðir
umræðan ekki neitt. Tökum sem dæmi
spurninguna um draum og veruleika.
Ég spyr: „Hvernig
vitum við að allt
er ekki draumur?“
Hér hef ég
fyrirfram mótaðar
hugmyndir um
hvað felst í orðinu
draumur og vil
fá fram þau orð
eða hugtök sem
við notum til að
aðgreina reynslu
okkar frá draumi.
Börnin leitast
við að svara út
frá reynslu sinni með einföldum
staðhæfingum og mögulegum
svörum. Þessi svör hjálpa ég þeim til að
kryfja nánar og sjá hvort þau séu góð
og gild. Ef börnin reyna ekki að greina
mun draums og veruleika heldur
fara að segja einberar reynslusögur
verð ég að grípa inn í og tengja
sögurnar við viðfangsefnið, finna
hvorumegin hryggjar við flokkum
reynsluna sem slíka. Áður en lengra
er haldið er gott að hafa eftirfarandi
í huga. Í heimspekilegri umræðu með
börnum tel ég mikilvægt að þau sitji
þekkingarlega við sama borð og ég.
Ég veit ekki meira um skil draums
og veruleika en þau þannig að ég
hef enga þekkingu á mínu færi sem
getur tekið af skarið um niðurstöður
umræðunnar.
Tvenns konar listform
Til að stunda heimspeki með
börnum verður kennari að mínu
mati að leggja sig eftir tvenns konar
listformi: list samræðunnar og list
spurninganna. List
samræðunnar felst
í að vega og meta
a t h u g a s e m d i r
barnanna og sjá
hvort þær tengist
s p u r n i n g u n u m .
Kennari verður
að vera opinn
fyrir sjónarmiðum
barnanna, vega
þau og meta af
tillitssemi og finna
alla mögulega
fleti á þeim
sem tengir þau spurningunum. Geri
kennarinn þetta finnur hann einlægni
barnanna og verður margs áskynja um
hugsunarhátt þeirra og veruleika sem
annars gæti farið framhjá honum.
List spurning-anna liggur þessu
til grundvallar. Spurningarnar verða
að vera opnar en það þarf líka að
vera mögulegt að svara þeim. Það
getur verið býsna snúið. Dæmigerðar
heimspekilegar spurningar eins
og „Hvað er tími?“ eða „Hver er
tilgangur lífsins?“ leiða okkur ekki
neitt, efnið smýgur milli fingranna
áður en við fáum hönd á fest. Ég vil
fá hugmyndaflug barnanna af stað
Í þessari grein langar mig að segja
frá tilraunum mínum í heimspeki
með börnum sl. vetur. Verkefnið
hófst þannig að nemendur í
myndlistarkennslu hjá mér báðu mig
um að taka sig í heimspekitíma utan
venjulegs skóladags, en ég hafði
prófað heimspekiumræður með
þeim í heilsdagskólanum (dagskrá
eftir hefðbundinn skólatíma)
nokkrum árum áður. Ég varð við
beiðninni. Gekk þetta það vel að
mér samdist við skólastjóra um að
fá heimspeki inn á stundaskrá mína.
Ég valdi fimm til sex nemendur í senn
til mín í heimspekiverkefnið í samráði
við bekkjarkennara 6. og 7. bekkjar.
Kennarar reyndust samvinnufúsir að
ljá mér nemendur í verkefnið og komu
nokkrir upp hringekju í stærðfræði til
að auðvelda mér að fá hópa.
Til að byrja með studdist ég við
barnabækur sem allir höfðu lesið eða
þekktu til eins og bækurnar um Harry
Potter eða einhver af ævintýrum H.C.
Andersen. Ég fann efni úr bókunum
sem bauð upp á heimspekilega
umræðu og þreifaði fyrir mér. Svo
gerðist það, eins og fyrir slysni, að
ég prófaði að spyrja börnin nokkurra
einfaldra spurninga t.d. um draum
og veruleika, einnig um staðsetningu
hugsunarinnar og þá má segja að
tímarnir hafi fyrst farið á flug. Upp frá
því hef ég stundað beinar samræður
við börnin og undrast sífellt skarpleika
þeirra og skáldleg tilsvör.
Eins og gefur að skilja er þetta
tilraunaverkefni og ekki öll kurl komin
þar til grafar. Þó vil ég í fáeinum orðum
reyna að segja frá aðferðafræði minni
eins og hún kemur mér fyrir sjónir nú.
Þar sem ég hallast að því að heimspeki í
fræðilegri mynd sé ekki fyrir alla, reyni
ég að feta einhvers konar milliveg
milli heimspekilegrar hugtakavinnu og
skáldlegs hugmyndaflugs.
Til að stunda heimspeki
með börnum verður kennari
að mínu mati að leggja
sig eftir tvenns konar
listformi: list samræðunnar
og list spurninganna. List
samræðunnar felst í að
vega og meta athugasemdir
barnanna og sjá hvort þær
tengist spurningunum.
Heimspeki með börnum
tilraun í Grandaskóla, Reykjavík
„Svör barnanna nálgast oft að vera
ljóðræn spakmæli,“ segir Jón Thoroddsen.
21