Skólavarðan - 01.08.2003, Blaðsíða 29

SMIÐSHÖGGIÐ
Goðsögur eru perlur fortíðarinnar,
arfleifð sem menningin hefur
skilað okkur og lýsa hugmyndum
fyrirrennara okkar á jörðinni um
lífið og tilveruna. Nútímamaðurinn
nálgast þær á margvíslega vegu,
m.a. sem skemmtilegar sögur,
vitnisburð um frumstæðari
menningu en hans, jafnvel sem
hjátrú forveranna um gangverk
veraldar og þátttöku guðanna í
daglegu amstri mannanna.
Óáran í hinni forngrísku borg
Þebu og landskjálftar á norðlægari
slóðum fengu sínar skýringar í slíkum
frásögnum. Jafnframt lýsa þessar
goðsögur því sem á síðari tímum hefur
verið kallað sammannlegar aðstæður,
aðstæður sem homo sapiens virðist
standa frammi fyrir aftur og aftur, oft
ráðþrota því aðstæðurnar eru nýjar
fyrir hvern og einn, fyrir sérhverja
kynslóð. Kreon og Antígóna tókust á
um lögin andspænis trú, sannfæringu
og siðferði. Sem fulltrúi laga og réttar
telur Kreon konungur að Polýneikes
(bróðir Antígónu) hafi fallið óhelgur og
skuli honum því ekki veitt greftrun en
Antígónu rennur blóðið til skyldunnar
og vill hylja líkið moldu enda trú
hennar sú að fyrr hljóti bróðir hennar
ekki samastað. Sigrún Högnadóttir (og
margar stöllur hennar fyrr og síðar)
stóð frammi fyrir því að velja á milli
mannsefnis sem faðir hennar hafði
ætlað henni og þess sem hjarta hennar
þráði. Hvorugur kosturinn var algóður,
færi hún að vilja föður síns yrði hún
óhamingjusöm en léti hún hjartað
ráða för kallaði hún yfir sig reiði föður
síns og ættarinnar.
Eru klisjurnar goðsögur nútímans?
En lifir nútímamaðurinn í goðsagna-
lausum heimi? Enn lesum við þessar
fornu frásagnir og gerum okkur mat
úr þeim með ýmsum hætti svo líkast
til segja þær okkur eitthvað um okkur
sjálf. Hins vegar er réttara að spyrja
hvort við búum okkur ekki sjálf til nýjar
goðsögur eða fellum kjarna þeirra
eldri að nýjum aðstæðum. Þrátt fyrir
allt er ennþá vandi að vera maður, enn
togast á gagnstæð sjónarmið og enn
orkar ýmislegt tvímælis þá gert er.
Mér er nær að halda að nútíma-
maðurinn nálgist sínar goðsögur í
formi klisjunnar og mér er skapi næst
að skilgreina hana sem ranghverfu
goðsögunnar: yfirborðslegt og
innihaldslaust orðagjálfur, þar sem
forðast er að brjóta merkingu til
mergjar, hvað þá að reynt sé að rökræða
sannleiksgildið. Tökum dæmi: Nú, í
upphafi 21. aldarinnar, á tímum mikils
hraða og aukinnar hnattvæðingar,
lifum við í fjölmenningarlegu
upplýsingasamfélagi, frelsi einstakl-
ingsins til náms og athafna hefur
aldrei verið meira og möguleikar
hans á auknum efnislegum lífsgæðum
nær ótakmarkaðir. Á sama tíma
lýsa heilbrigðisyfirvöld því yfir að
þunglyndi sé orðið sjúkdómsfaraldur.
Hellum ekki hraðar en trektin og
flöskuhálsinn taka við
Ég er móðurmálskennari og því er
það m.a. starf mitt að rýna í merkingu
orða en í þetta sinn veiti ég lesendum
það frelsi að skilja samhengi síðustu
málsgreina á sinn hátt hafi þeir tíma
til þess því hratt flýgur stund og
lífshamingjan handan við hornið.
Sjálfur ætla ég að snúa mér að
öðru: Það krefst tíma, fjármuna og
fyrirhafnar að vera Íslendingur og er
þá nokkur ástæða til þess að vera að
rembast við það?
Eins og ég gat um áður snýst starf
mitt um móðurmálið. Ég er m.ö.o.
þeirrar gæfu aðnjótandi að segja
ungu fólki á aldrinum milli tektar og
tvítugs til í tungumáli og bókmenntum
Um goðsögur
og klisjur
Eins og ég gat um áður snýst
starf mitt um móðurmálið. Ég er
m.ö.o. þeirrar gæfu aðnjótandi
að segja ungu fólki á aldrinum
milli tektar og tvítugs til í
tungumáli og bókmenntum
þjóðarinnar. Gæfan er m.a.
fólgin í því að sjá þetta unga
fólk taka út þroska eins og sagt
er. Hvert ár er risaskref í þeim
efnum og það ungmenni sem
ég kveð að vori hefur stikað
heila þingmannaleið þegar við
heilsumst að hausti. Og oftar
en ekki er það hinn líkamlegi
þroski sem er nokkrum skrefum á
undan þeim andlega þó yfirleitt
nái andinn líkamanum að lokum,
- en ekki alltaf!
„Er framhaldsskólinn þess umkominn að „þjálfa
nemendur í öguðum og sjálfstæðum vinnubrögðum
og gagnrýninni hugsun“ á skemmri tíma en nú er
gert?“ spyr Knútur Hafsteinsson í grein sinni.
29