Konan og nútíminn - 01.04.1936, Blaðsíða 3

[Konan og nútíminn]
íslenzkar konur og fasisminn
Eftir Þórunni Kvaran.
Það má leiða að því ýmsar getur, hvað sagnfræð-
ingum síðari tíma muni verða tíðræddast um, er
þeir fara að skrifa ýtarlega sögu Islendinga
fyrstu áratugi þessarar aldar. Þeir munu áreiðan-
lega dvelja mikið við þá breytingu, sem hefir oi’ðið
á atvinnuháttum á þessum árum. Þeir munu vafa-
laust einnig rekja þá fróðlegu sögu, hvernig hefir
verið leyst úr vandamálinu um samband okkar við
Dani. Og það er ekki óhugsandi, að þeir kunni að
velja frásögur um kvenréttindamál hér á landi til
þess að skýra með því ýmislegt í menningu þjóðar-
innar. Dæmi þetta mun þykja sérstaklega til þess
fallið vegna þess, hve lítið hefir verið um það rætt.
Eg hygg að kosningaréttur kvenna og jafnrétt-
ur við karla að lögum til þess að stunda hverskon-
ar störf hafi mætt mjög miklu minni mótspyrnu
hér, en í þeim öðrum löndum, þar sem konum hafa
verið veitt slík réttindi. Þetta stafaði aðallega af
þeim tveim ástæðum, að annarsvegar var — þegar
þetta var á döfinni — naumast til nokkur stétt,
sem samsvaraði þeim íhaldsstéttum í öðrum lönd-
um, sem verja sérréttindi sín og aldar eru upp í
ótrú og hræðslu við frelsi annara, og hinsvegar
voru svo að segja allir áhrifamiklir menntamenn
hérlendis aldir upp við frjálslyndar hugsanir, sem
uppi voru á æskuárum þeirra.
Að vísu er mjög langt frá því, að allar þær hugs-
sjónir, sem fólgnar eru í kvenréttindahreyfingunni,
hafi orðið að veruleika á íslandi. Þar vantar enn
mikið á, þótt ekki sé unnt að rekja það í þessu
stutta máli. En það er mjög athyglisvert fyrir ís-
lenzkar konur, að nú fer sterk og voldug hreyfing
um mörg lönd, sem miðar að því að keyra kven-
manninn til þeirrar niðurlægingar, sem engin nú-
lifandi íslenzk kona hefir reynt. Það er langt frá
því, að það sé líklegt, að hver sæmilega mannaður
karlmaður muni telja sér vanvirðu að því að halda
rétti fyuir kvenmönnum. Ótrúlega margir hafa
smitast af gerli fasismans, þótt sóttin hafi ekki
gripið alla jafn geyst, sem smitaðir eru.
Það ætti ekki að þurfa að taka það fram, að
fasisminn er ekki fyrst og fremst mótstaða gegn
réttindum kvenna. En þó er sú mótstaða óhjá-
kvæmileg afleiðihg af öllu því hugarfari, sem er
uppistaða fasismans. Fasisminn er fyrst og fremst
uppreisn gegn því, sem heita má framfarir í mann-
legu félagslífi frá því á dögum stjórnarbyltingar-
innar frönsku. Þegar frá eru dregnar tekniskar
framfarir athafnalífsins, er ekki hægt að sjá ann-
að, en að fasisminn vilji losa menn við svo að segja
allar breytingar. Fasisminn afneitar innsta eðli vís-
inda, hatast við lýðræði, gerir gys að frelsi og telur
mannréttindi fásinnu. En það eru þessar hugsjónir,
sem hafa borið kvenréttindin áfram. En konunum
verður þrýst niður í eldhúsgólfið og þaðan eiga
þær ekki afturkvæmt, ef þessi miðalda-hugsunar-
háttur fasismans verður ofan á.
Ekki er annað sýnilegt, en að fasisminn eigi þess
engan kost að keyra hlutina í gamalt form nema
með því að gera bæði hugsanir og fólk að ambátt-
um og þrælum. Það þarf að fara meiri krókaleiðir
til þess að gera karlþjóðina að þrælum en kven-
þjóðina að ambáttum, því almenningur karla hefir
lengur notið almennra réttinda. Enda hafa engar
sveiflur verið hafðar á því með kvenþjóðina. Þær
hafa að mestu verið sviftar réttinum til þess að
vinna í verksmiðjum og við opinber störf. Þær
hafa verið sviftar réttinum til þess að vinna að
nokkurum sameiginlegum áhugamálum, að þeim
kvenmönnum undanskildum, sem hafa verið svo
undarlega skapi farnar að vilja vinna fyrir fasism-
ann sjálfan.
Giftar konur fá alls ekki að starfa utan heimilis,
en ógiftum stúlkum eru veitt þau fríðindi að fá að
vinna kauplaust hjá stórlandeigendum.
Allar vonir kvenna um ríkara líf og fjölbreytt-
ara hljóta að vera í órjúfanlegu sambandi við
sjálfa lýðræðishugsjónina. Sjálf undirstaða þeirrar
hugsjónar er sá skilningur á þjóðfélaginu, að verk-
efni þess sé það fyrst og fremst, að haga svo til og
skipa þannig háttum, að hver einstaklingur eigi
þess kost að ná því út úr lífi sínu, sem sálarlíf hans
býr yfir. Nú er um allan heim hafin barátta fyrir
því, að gera þessa hugsjón sem allra tortryggileg-
asta. Lýðræðinu er kennt um þá örðugleika, sem
af því stafa, að það hefir ekki verið reynt! En ís-
lenzkar konur ættu að gera sér það ljóst, að hvar
sem þær heyra hrópyrði að þessari hugsjón, þar er
3