Félagsbréf - 01.12.1961, Blaðsíða 32

30
FÉLAGSBRÉF
styrjöld. Dómsdagshugmyndin hefur fylgt manninum í þúsundir ára, en
nú hefur sú hugmynd breytzt í raunverulegan möguleika. — Hin stóra
sprenging, sjálfsmorð mannkynsins, Ragnarök, er nálægur, yfirvofandi
möguleiki. Stríðsvandamálið virðist vera snúið úr mörgum þáttum. Það
virðist vera undið úr manneðlinu sjálfu, kvíða- og þenslutilfinningum þess,
árásarhvötum og óskynsemi þess. Aðrir þættir stríðsvandamálsins eru fólks-
fjölgunarsprengingin, ýmiss konar stefnur, þjóðernisstefnur, landvinninga-
legar og verzlunarlegar heimsveldisstefnur og ofstækislegar hugsjónastefn-
ur, enn fremur misskipting náttúrugæða, auðlinda og þekkingar, fátækt,
skortur og hungur meiri hluta mannkyns og loks slys. Saga Svía og Sviss-
lendinga virðist benda í þá átt, að stríð sé ekki nauðsynlega óvið-
ráðanlegur, óhjákvæmilegur þáttur í mannlífinu eins og stormar í
veðrinu eða gos úr eldfjöllum. Til úrbóta beinist athygli manna nú ýmist að
heimsþingi, heimslögreglu, heimsstjórn, bandaríkjum heims, eða að uppeldi
til heimsborgaraviðhorfs, ræktun heimshollustu frekar en þjóðhollustu eða
að vísindalegum rannsóknum í sálfræði og þó einkum félagsfræði eða jafn-
vel að uppgötvunum á ódýrum getnaðarvarnarlyfjum til inntöku.
Gyðingurinn Spinoza er sagður hafa þanið mannlega hugsun út á yztu
mörk. Hann lýkur siðfræði sinni á þessari setningu: „Allir ágætir hlutir
eru jafnerfiðir og þeir eru sjaldgæfir.“ 1 seinni tíð hafa menn meira notað
vísindaaðferð en hugsunaraðferð í sókn sinni eftir þekkingu. Menn hafa
stuðzt öllu meira við tilraunir, athuganir og rannsóknir en íhugun, hugsun
og rök í leit sinni að sannindum. Menn hafa verið raunhyggjumenn frekar
en rökhyggjumenn. Vísindaaðferðin hefur reynzt ákaflega áhrifamikil og
árangursrík á sínu sviði og að vissu marki. Hins vegar eru vísindi enn
skammt á veg komin í því, sem ef til vill er mikilvægara, könnun mann-
eðlisins sjálfs, sálfræði og félagsfræði. Vísindin hafa ekki getað fengizt við
hinn óskynsamlega, skynsemislausa, óræða þátt í manneðlinu, svo að gagni
hafi komið. Nú er svo komið, að mannkynið ræður yfir mergð staðreynda,
morði staðreynda, en dómgreind þess er áfátt. Það vex að þekkingu en
ekki að vizku. Vald vísindanna er orðið geigvænlegt, en mannleg hugsun
er hlutfallslega máttvana. Maðurinn er í senn ofviti og óviti. Máttur hans
er óhemjulegur og óskoraður, tilfinningar hans óbeizlaðar og hömlulausar.
Misræmi milli þekkingar hans og þroska er vandamál okkar aldar.
Vona verður, að stórauknar tómstundir veiti mönnum, þrátt fyrir vaxandi
önn lærdómsmanna, á einhvern hátt nóga orku, næði og tóm til „ágætustu