Sagnir - 01.06.2016, Page 142

Þann 1. janúar 2015 voru hundrað ár frá því að lögum aðflutningsbann á áfeflg1
tóku gilcii á íslandi. Löggjöfin var ekki síst afleiðing áhrifamikillar orðra’ð11
og ýtni góðtemplara í þrjá áratugi þar á undan. Niðurstöður úr rannsókfl
minni á áhrifum Góðtemplarareglunnar sýna að máttur templara í íslensku samfébSj
sneri ekki einungis að meginbaráttumálinu „útrýmingu áfengisnautnarinnar“-
úthugsaða og markvissa orðræða þeirra um áfengið sem „eitur“ hafði reyndaf
afgerandi áhrif á viðhorf íslendinga til drykkju og alla umgengni þeirra við áfeflí1
langt inn á tutmgustu öld. En starfsemi templara og reynsla stúkumeðlima hafð*
einnig víðtækari áhrif. Stúkustarfið skapaði fyrirmynd að félagsformi og '?elttl
verkakörlum þannig fyrsta færi til að mynda vettvang samstöðu um eigin hagsmufl*-
Á þann hátt lögðu stúkurnar félagslegan grunn að fyrstu verkalýðsfélögunum 1
landinu. Hvatning stúkubræðra, fyrirferð og ráðríki þeirra í stúkustarfinu ásafl11
gagnrýni þeirra á stúkusystur, efldi félagsþrótt stúkukvenna og löngun þeirra tila<
láta sjálfar sterkar að sér kveða á eigin vettvangi. Að auki voru það hin fjölmörg11
góðtemplarahús sem stúkurnar reistu víða um land sem efldu langþráð félags- °&
menningarh'f svo sem leiklistarstarfsemi. Bindindisbaráttan varð því afl sem leyst)
úr læðingi kraft inn á félags- og menningarlegt svið.1
Ætlunin með þessari grein er að beina sjónum að Góðtemplarareglunni sjálfr1
sem mótunarafli og gefa innsýn í innra starf hennar og gildi. I þeirri viðleitni erU
sjónarmið franska heimspekingsins Michel Foucault um stjórnvaldstækruna Á
governmentality) í brennidepli og einnig gripið í rannsóknir annarra sem rannsakað har‘
slíkar félagshreyfingar. Hér er því leitað svara við því hvað það var í uppbygg10^1
reglunnar, starfi og gildum sem var til þess fallið að hafa áhrif út fyrir hið auglj°s11
erindi að hefta drykkju og útrýma áfenginu. Hvað var það sem dró fólk í stúkflf
og hvaða áhrif má æda að veran þar inni hafi haft á alþýðumenn og konur? D;etl11
úr fundargerðabókum stúkna eru tínd til, Morgunstjörnunnar nr. 11 í Hafnarfire)1;
Verðandi nr. 9 í Reykjavík og Nönnu nr. 52 á Isafirði á dmabilinu 1885 og frar° ‘
fyrsta áratug tuttugustu aldar, en á því skeiði var gróskan í bindindisbaráttunnitOL>st'
Gögn Góðtemplarareglunnar bíða formlegrar skráningar á Þjóðskjalasafni Islafl
á vörubrettum í númeruðum kössum. Tilvísanir hér vísa í þessi kassanúmer se,tl
fylgdu afendingarskrá gagnanna á árunum 1996 og 1997.
Jarðvegurinn - templararnir og trúin
Góðtemplarareglan, Independent Order of Good Templars eins og hún hét í fyrstu,'af
formlega stofnuð í Bandaríkjunum 1851. Hún barst til íslands í ársbyrjun l°l ý
þegar fyrsta íslenska stúkan, Isafold nr. 1, var stofnuð á Akureyri. Myndir 1 °f> j
sýna fjölda fullorðinsstúkna og útbreiðslu þeirra í landinu fyrir og efdr aldamóflfl-
árslok 1908, þegar atkvæðagreiðsla um áfengisbann hafði farið fram, voru starH0
99 sKkar stúkur víðsvegar um land. ^
Bylgja bindindis barst frá Bandaríkjunum til Evrópu fyrir miðja nítjándu öld 01 e
1 Nanna Þorbjörg Lárusdóttir, „Góðtemplarareglan á íslandi frá 1884 og fram á fjórða áratuginn. Félagd^’
menningarleg og bugmyndafræðileg áhrif‘, óútgefin MA-ritgerð í sagnfræði frá Háskóla íslands (2014)-
142