Orð og tunga - 01.06.1997, Blaðsíða 23

Guðrún Kvaran: Rætur og heimildir
11
fyrst og fremst hafa ætlað að safna saman orðaforða úr áður útgefnum orðabókum eins
og ég nefndi áðan. Auk þeirra sem þegar eru nefndar notfærðu þau sér dansk-íslenska
orðabók Konráðs Gíslasonar frá 1851, Nýja danska orðabók Jónasar Jónassonar frá
1896 og íslensk-enska orðabók Geirs Zoega frá 1904 og síðar aðra útgáfu frá 1922.
Orðasafn Jóns Ólafssonar, sem kom út í tveimur bindum á árunum 1912-1915, er nefnt
í heimildaskrá og sama er að segja um Lexicon poéticum Sveinbjarnar Egilssonar en
báðar þessar bækur hafa verið notaðar síðar á ferlinu.
Ekki er minnst á íslensk-latneska orðabók Guðmundar Andréssonar frá 1683 og
ekki virðast þau hjón hafa notað Orðasafn íslenzkt og enskt eftir Jón A. Hjaltalín frá
1883. Hið síðarnefnda er þó næsta gagnlegt hvað orðaforða snertir, lauslega áætlað eru
í því milli tíu og ellefu þúsund flettiorð.
3 Önnur lota
Yfirferð yfir orðabækur var lokið árið 1908 og Blöndalsbók tilbúin í fyrsta uppkasti.
Vonbrigði Sigfúsar urðu mikil. Hvar sem hann bar niður sá hann að mikið vantaði upp
á að gagn yrði að bókinni. Honum varð ljóst að til þess að unnt yrði að semja litla
en þó nokkuð fullnægjandi orðabók yrði fyrst að vera til grunnur fyrir slíka bók, þ.e.
stór og ítarleg orðabók. Þau hjón ákváðu því að halda áfram að safna og nú meira
úr orðaforða samtímans, bæði úr talmáli og rituðu máli. Fjárráð voru lítil og tími af
skomum skammti þannig að velja þurfti af kostgæfni það sem orðtekið skyldi. Næstu
þrjú árin unnu þau að orðtöku fyrir danskan styrk frá menntamálaráðuneytinu. I fyrsta
sæti settu þau íslenskar sagnir, ævintýri, þjóðlegan fróðleik og þjóðhætti. Ekki kemur
fram hvaða rit voru lesin í þessari lotu en helstu verk í þeim flokki virðast hafa verið
lesin þegar orðtöku lauk, alls vel á annan tug rita, þar á meðal fyrstu tvö bindi þjóðsagna
Sigfúsar Sigfússonar frá 1922 og 1923 eftir að hluti orðabókarinnar var þegar tilbúinn
og útgefinn. í annað sæti settu þau skáldsögur og leikrit og voru rit af því tagi, rúmlega
sjö tugir, orðtekin allt til þess að bókin fór í prentun. Þá töldu þau mikilvægtað orðtaka
blöð og tímarit og var í fyrstu lögð áhersla á að lesa Eimreiðina þar sem hún væri rík
af alhliða efni. Þegar orðtöku lauk hafði verið farið yfir 45 blöð og tímarit. Einnig var
farið yfir allmarga árganga Stjórnartíðinda og Alþingistíðinda.
Lítið var orðtekið til viðbótar úr öðrum efnisflokkum á árunum 1908-1911 nema
helst ljóðum og segir Sigfús þó að aðeins hafi verið valdir þekktustu höfundar 19.
aldar, þeir Bjarni Thorarensen, Jónas Hallgrímsson, Grímur Thomsen og Bólu-Hjálmar
(sá síðasti mest vegna alþýðlegs orðfæris) en auk þeirra yngri höfundarnir Matthías
Jochumsson og Stephan G. Stephansson. Astæða þessa var að hans sögn að líklegt þótti
að Lexicon poéticum Sveinbjarnar Egilssonar nægði að mestu sem handbók til þess að
skilja skáldamálið í heild en önnur ný kveðskaparorð einkenndu fyrst og fremst einstaka
höfunda. Ekki var þó þessari stefnu fylgt strangt eftir. Af 32 titlum ljóða- og sálmabóka
(í sumum tilvikum er um fleiri en eitt bindi að ræða) eru 20 eftir 20. aldar höfunda og
lj óðabækur orðteknar blautar úr prentsmiðj unni ef svo mætti að orði komast. Sem dæmi
mætti nefna ljóðabækurEinars Benediktssonaren hin síðasta þeirra sem orðteknar voru
kom út 1921. Annað dæmi er ljóðabókin Kyljureftir Jakob Thorarensen en hún kom út