Orð og tunga - 01.06.1997, Blaðsíða 40

Veturliði Óskarsson: Tæk orð og miður tæk í Blöndalsorðabók
28
orðið náðarbrauð sem hefði frá sjónarhóli íslenskrar tungu vel getað verið sett saman
úr eldgömlu tökuorði, náð, og erfðarorðinu brauð þótt í reynd sé það tekið upp sem
heild eða myndað með hliðsjón af danska orðinu nádsensbrád. Loks skal tekið dæmi
af tökuorðinu bakhönd (í spilum) þar sem báðir liðir eiga sér íslenskar samsvaranir en
orðið er spurnarmerkt vegna hinnar beinu samsvörunar í dönsku, baghánd — hér kann
að vera að framandi merkingarvensl liðanna hafi líka ráðið miklu, því að orðið bolaði
ekki burt innlendu orði heldur var bein (og gagnleg) viðbót við orðaforðann.
Ekki eru öll dönsk tökuorð sem getið er í Blöndalsorðabók talin óhæf í vönduðu
máli en hins vegar er illmögulegt að sjá hvaða orð sleppa gegnum síuna. Það er
t.a.m. sérkennilegt að so. klúðra skuli vera spurnarmerkt en hvorki no. klúður né lo.
klúðurslegur. Sömuleiðis er athyglisvert að sjá aðlöguð tökuorð merkt sem nýyrði, t.d.
grafur- d. grav0r ‘leturgrafari’ en á sömu blaðsíðu er svo tökuorðið gráða = d. grad
spurnarmerkt, þó að formlega sé það jafn vel aðlagað tungunni. Að því er þetta síðasta
varðar má gera sér í hugarlund að litið hafi verið á grafur sem það væri sett saman
úr innlenda orðstofninum graf- og kk.-endingunni -ur, en það eru vitaskuld falskar
orðsifjar.
2.2.1 Fjöldi tökuorða í Blöndalsorðabók
Ekki er auðvelt að finna nákvæman fjölda tökuorða í Blöndalsorðabók. Jafnvel bein
talning yrði tímafrek og erfið auk þess sem ýmis vafamál yrðu vandleyst. Þó er víst
að í bókinni eru miklu fleiri orð af erlendum uppruna en þau sem þar eru merkt með
spurningarmerki. Með því að teljatökuorðí einum eða tveimur stafköflum fæst sæmileg
vísbending um heildarfjöldann í allri bókinni enda má búast við að hlutfallið sé ekki
ólíkt í hinum stafköflunum (nema e.t.v. í p-kaflanum þar sem drjúgur meirihluti hlýtur
af málsögulegum ástæðum að vera af erlendum rótum).
í þessum tilgangi voru tökuorð talin í stafkaflanum k, sem var valinn vegna þess
að engar sérstakar líkur þóttu fyrir því að þar væru fleiri eða færri tökuorð en í öðrum
köflum, né að kaflinn geymdi fleiri eða færri orð en meðaltalið.
í kaflanum eru 5.200-5.300 orð og eru 107 spumarmerkt sem er aðeins meira en
meðaltalið. Oftast em það orðin sjálf sem eru spurnarmerkt en nokkrum sinnum er
þannig farið með nýlega merkingu. Langflest eru spurnarmerktu orðin tökuorð en þó
er ef.-myndin kaffibœtirs og -kall í tíkall spumarmerkt (sjá flettumar kall 3 og tíkall),
eins og getið var um í upphafi, og mundi annað teljast röng beyging en hitt annað hvort
röng stafsetning eða einhvers konar „popúlarismi“ sem litinn hefur verið hornauga.
Samkvæmt talningu eru rúmlega 300 gömul og ný tökuorð í k-kaflanum sem Blöndal
hefur ekki spurnarmerkt — með samsetningum nálgast þessi tala 330. Sé þetta lagt til
grundvallar og reiknað áfram, og spumarmerktu orðunum bætt við, eru tökuorð alls í
Blöndalsorðabók líklega milli 7.500 og 8.0003 — og er þar átt við tökuorð frá öllum
3Þ.e. 300-330 á 50 bls., þ.a.l. 6.300-6.900 á 1.052 bls. (allri bókinni), að viðbættum rúmlega 1.000
?-merktum orðum = 7.300-7.900 orð alls. — Þess má geta að GuðmundurFinnbogason (1928) taldi tökuorð
í „fombókmenntum voram“ (mun hafa lagt rit Franks Fischers ffá 1909, Die Lehnwörter des Altwest-
nordischen, til grundvallar, sbr. Alexander Jóhannesson (1926:22, nmgr.)) og bar saman við orðaforðann í
Blöndalsorðabók. Honum taldist svo til að tökuorð í fomu máli væm 1.448 og af þeim væri 975 að finna í