Helgarpósturinn - 21.09.1979, Blaðsíða 23

helgarpósturinrL. Föstudagur 21. september 1979
23
Sumir vilja halda þvi fram aö
feigöin hafii fylgt rikisstjórn
þeirri/sem nú situr, ilr hlaöi þegar
i upphafi. A þvi röska ári sem st-
jórnin hefur setiö i valdastóli,
hefur hún mátt ganga i gegnum
marga eldskimina en staöiö þær
allar af sér hingaö til. Þó hljóöna
ekki þær raddir sem spá rikis-
stjórninni skammra lifdaga.
Siöasta eldskirn rikisstjórnar-
innar var ákvöröunin um búvöru-
veröshækkunina, þar sem ráö-
herrar Framsóknar og Alþýöu-
flokksins stóöu gegn. Út af þessu
varö mikill hvellur innan
stjórnarflokkanna, enda fágætt
SPAÐ í LEIÐIR
aö ákvaröanir af þessu tagi séu
teknar innan rikisstjórnar meö
einföldum meirihluta ráöherra.
Þótt þarna hafi enn hrykkt
verulega i stoöunum, hefur þó
kyrrö færst á um sinn, þótt varla
sé enn séö fyrir endann á þessu
máli. Hugmyndir hafa komiö upp
I rikisstjórninni um aö setja
bráöabiröalög um nýskipan verö-
ákvaröana I landbúnaöi, þar sem
um væri aö ræöa beina samninga
milli bænda og rikis um afuröa-
verö, sem óneitanlega heföi I för
meö sér aö stjórnvöldum yröu
færömeiri völd til aö hafa stjórn á
þessum þætti efnahagsmála en
meö núgildandi kerfi , sem veriö
hefur aö meira eöa minna leyti
sjálfvirkt.
Þaö er þó mat flestra stjórn-
málamanna, sem þetta hefur
veriö boriö undir aö fremur litlar
likur séu á þvi aö bráöabiröalög I
þessa veru sjái dagsins ljós og þá
aöallega vegna þess hversu
skammur timi er þangaö til aö
þing kemur saman. Vilja menn
meina aö eölilegast sé aö Alþingi
fjalli um mál af þessu tagi. Hins
vegar megi vera augljós sá
hagur, sem Steingrimur Her-
mannsson, landbúnaöarráöherra
og helsti talsmaöur bráöabirgöa-
laganna, sér I þessu, þvi aö ætla
má aö hann sjái hagsmunum
sinna umbjóöenda, bændanna og
tryggasta fylgis Framsóknar-
flokksins, betur borgiö I bráöa-
birgöalögum af þessu tagi heldur
en ef Alþingi færi aö sjóöa saman
löggjöf um sama efni. En komi
máliö til kasta Alþingis liggur
fyrir aö Alþýöuflokkurinn mun
bera fram frumvarp um
breytingar á framleiösluráöslög-
unum. Vel getur þá komiö upp sú
staöa, aö flokkurinn lendi einn i
andstööu viö hina flokkana þrjá &
Alþingi og þykjast ýmsir alþýöu-
flokksmenn þar sjá útgönguleiö
út úr þessu stjórnarsamstarfi
fyrir flokkinn.
Þaö er mat manna aö meö á-
hrifunum af skattahækkuninni á
dögunum og búvöruhækkuninni
nýveriö sé veröbólga i landinu
farin aö nálgast 60%. Eins og
jafnan áöur eru þaö þvi efna-
hagsmálin og framvinda þeirra
sem hvila þyngstá ráöherrunum I
rikisstjórninni. A þvl sviöi er þaö
einkum tvennt sem augun beinast
aö — hvernig ná skuli veröbólg-
unni niöur og hvernig ná skuli
saman fjárlögum næsta árs, sem
eru vissulega samtengd mál.
Fjárlögin eru sniöin eftir spá
sem Þjóöhagsstofnun hefur gert I
samráöi viö forstætisráöherra, en
þar hefur veriö gengiö úr frá þvi
aö veröbótaþáttur iauna hækki
um 10% hinn 1. desember nk., og
kauplag hækki um 7 — 8% hinn 1.
mars nk. og um 5% hverju sinni á
næstu tveimur timabilum, þ.e. I
júni og september. Viö þessar
forsendur miöast þjóöhagsspáin
næsta og tilhneiging hefur veriö
til aö lita á hana sem hina raun-
verulegu tillögu ólafs i efna-
hagsmálum, enda hafi hann it-
rekaö leitaö eftir athugasemdum
viö þessar forsendur á rikis-
stjórnarfundi en engin andmæli
fengiö. Samkvæmt spánni var
taliö aö þessi þróun kaupgjalds-
mála fæli I sér um 30% veröbólgu
á næsta ári.
Eftir þvi sem heimildir herma
kom þaö þó á daginn þegar tekiö
var tilviöaö ræöa fjárlagaSeröina
fyrir næsta ár og ganga átti út frá
framang; eindum forsendum aö
þá töldu alþýöubandalagsráö-
herrarnir algjörlega óraunhæft
aö llta á spána sem einhvers
konar efnahagsstefnu rikis-
stjórnarinnar. Eftir þvi sem næst
veröur komist standa málin nú
þannig aö uppi eru tvenns konar
hugmyndir um þaö hvaö gera
skuli i efnahagsmálunum innan
stjórnarinnar.
Af hálfu Alþýöubandalagsins er
ekki ljáö máls á þvi aö hreyft
veröi I neinu viö visitölukerfinu
heldur er lagt til aö tekin veröi
upp ströng veröstöövun ásamt
bindingu almennra kaupgjalds-
hækkana og gengisbindingu. Efa-
semdir eru hins vegar uppi meöal
Foringjar sænsku þingflokkanna. Lars Werner, Olov Palme, Ola Ullsten, Thorbjörn Fðlldin og Gösta
Bohman. Þeir siöasttöldu hafa meirihluta þingrnanna á bak viö sig, en stjórnarsamvinna þeirra i mill-
um veröur ýmsum erfiöleikum háö vegna ólikra skoöana á mikilvægum málum.
SÆNSKU KOSNINGARNAR SVARA FáU
Borgaraflokkarnir I Sviþjóö
unnu siöustu lotu kosninganna
eins oa raunar haföi veriö búist
viö. A sunnudagskvöldiö voru þaö
vinstri flokkarnir sem höföu sam-
tals einum þingmanni meira en
borgaraflokkarnir.enþá átti eftir
aö telja um 40 þúsund póstat-
kvæöi, eöa utankjörstaöaatkvæöi.
Þau atkvæöi voru slöan talin á
miövikudag og þá snérust hlut-
föllin viö og hægri flokkurinn náöi
einum þingmanni af sósialdemó-
krötum og borgaraflokkarnir
höföu þar meö náö 175 þing-
mönnum til samans, gegn 174
þingmönnum sósialdemókrata og
kommúnista. Þaö voru sem sagt
Sviar á ferö erlendis og einnig
fólk sem hefur flust af landi brott
og býr erlendis og greiöir enga
skatta eöa gjöld i Sviþjóö, sem
réöu úrslitum kosninganna.
Úrslit kosninganna uröu mikill
sigur fyrir foringja hægri manna,
Gösta Bohman. Flokkur hans
bætti viö sig 18 þingmönnum og
varö þar meö stærsti borgara-
flokkur I Sviþjóö. Miöflokkur
Thorbjörns Falldin og flokkur
Ola Ullsten forsætisráöherra,
Folkpartiet, fórumjög halloka og
þó sérstaklega sá fyrrnefndi, en
hann missti þriöjung atkvæöa i
kosningunum. Fóru flest þau at-
kvæöi til hægri flokksins.
Sósialdemókratar unnu nokkuö
á i kosningunum, en engan veginn
eins mikiö og þeir höföu gert sér
vonir um. Niöurstööur hljóta þvi
aö vera Palme og stuönings-
mönnum hans nokkuö áfall. VPK
eöa vinstri kommúnistar sóttu
talsvert I sig veöriö og geta vel
viö unaö.
ósjaldan hefur kosningabarátt-
an I Svlþjóö veriö jafn spennandi
og aö þessu sinni. Skoöanakann-
anir nokkrum dögum fyrir
kosningar sýndu nauman meiri-
hluta borgaraflokkanna eins og
siöar kom á daginn. En allra siö-
ustu dagarnir fyrir kosningar
hafa oft veriö mjög mikilvægir og
þaö var von sósfaldemókrata aö
þeir dagar snérudæminu viö.Eftir
lokaslaginn milli leiötoganna sem
fór fram i' sjónvarpssal tveimur
dögum fyrir kosningar var jafn-
vel nokkur bjartsýni rikjandi
meöal vinstri flokkanna. Olov
Palme og Lars Werner formaöur
kommúnistaflokksins þóttu
standa sig vel I s jónvarpsrökræö-
um, en Ffllldin og Ullsten öllu
slakari. Oröhákurinn Gösta Boh-
man átti þó góöa spretti.
Kosningabaráttan var meö
nokkuö nýstárlegum hætti aö
þessu sinni. Þaö voru foringjar
flokkanna sem áttu alfariö sviöiö.
Þaö var ekki spurning fyrir kjós-
endur hvort þeir ættu aö kjósa
sósíaldemókrata, kommúnista,
miöflokkinn, fjálslynda hægri
flokkinnheldurhvort þeir styddu,
Palme, Werner, Fálldin, Ullsten
eöa Bohman. Foringjar flokk-
anna voru á þeytingi um lands-
byggöina siöustu vikur fyrír
kosningar og lögöu greinilega
mjög hart á sig. Palme til aö
mynda stóö fyrir um 80 stærri
fundum vlös vegar I Svlþjóö á siö-
ustu vikunum. Þaö voru þvi
greiniiega örþreyttir menn sem
sögöu álit sitt á kosningaúrslit-
um I sænska sjónvarpinu aöfarai -
nótt mánudagsins.
Helstu kosningamálefnin voru,
atvinnuleysi, sérstaklega þó meö-
al unga fólksins, skattamál, efna-
hagsmál og þá helst veröbólgu-
vandinn en veröbólga hefur veriö
á hraöri uppleiö og svo viröist
sem litiö lát veröi á þeirri þróun á
næstunni nema til róttækra ráöa
veröi gripiö. Þá voru vandmál
innflytjenda i Sviþjóö ofarlega á
baugi. Litiö var rætt um kjarn-
orkuverin, en þau voru stærsta
mál kosninganna 1976 og uröu þá
hvaö helst til aö fella stjórn
Palme. Þjóöaratkvæöi veröa um
kjarnorkuverini marsá næsta ári
samstarfsflokkanna um aö þessi
aöferö skili árangri, þótt þeir
neiti þvl ekki aö hún kunni aö
heppnast. Helstu rökin gegn
henni eru þau aö I 50-60% verö-
bólgu muni fyrirtækin ekki
standa undir þvi aö bera aukinn
tilkostnaö i þessum mæli án þess
aö fá heimild til hækkana á móti.
Þetta kunni aö sliga fyrirtækin og
valda á þann hátt vissu atvinnu-
leysi.
Hin hugmyndin er sú aö ná
þessu sama markmiöi á lengri
tima — meö þvi aö setja tiltekin
þök, negla niöur ákveöna launa-
stefnu og krukka I visitölu, ef þvi
er aö skipta. Innan Alþýöu-
flokksins mun þessi leiö eiga
hljómgrunn og sagt er aö Tómas
Arnason og Steingrimur Her-
mannsson séu á ekki ósvipaöri
bylgjulengd. Hins vegar mun
Ólafur vera óráönari en þó sagöur
hallari undir hugmyndir alþýöu-
bandalagsmanna, enda er þvi
haldiö fram t.d. i rööum alþýöu-
floksmanna aö ákveöiö bandalag
riki milli ólafs og Lúöviks
Jósepssonar.
En náist samstaöa um efna-
hagsstefnu eru enn skiptar skoö-
anir um þaö hvenær hún skulí
koma til framkvæmda eöa gerö
heyrin kunn . Alþýöubandalags-
menn eru sagöir ekki vilja flana
aö neinu og telja ekki ástæöu til
aö leggja hugmyndir I þessa veru
fram fyrr en I desember. Hins
vegar mun Ólafur leggja á þaö
kapp aö geta kynnt þær þegar i
stefnuræöu inni á Alþingi.
Staöan um þessar mundir mun
þvi vera þannig aö enn vantar um
2,5 milljaröa króna upp á fjárlög-
in en niöurstööutölur þeirra eru
liölega 320 milljaröur króna. Hins
vegar gerist þaö á næsta ári aö til
framkvæmda koma hin nýju
skattalög sem samþykkt voru I tiö
Matthlasar A. Mathiessen, fyrr-
um fjármálaráöherra, og er litiö
vitaö hvaöa áhrif þau muni hafa á
skatttekjur rlkissjóös miöaö viö
núverandi skattalög. Er allt eins
reiknaö meö aö þau muni færa
rikinu meiri tekjur en ef núgild-
andi lög heföu gilt áfram. Alþýöu-
flokksmenn láta i þaö skina aö
þeir muni ekki geta sætt sig viö
BiriiraDc^föÉ
yfirsýn
CÉIPOcÉiInKal
og visuöu flokksforingjarnir yfir-
leitt til þeirra kosninga þegar
þessi mál bar á góma.
Mjögerfitter aö spá nokkru um
framvinduna I sænskum stjórn-
málum. úrslit kosninganna
raunar vekja upp fleiri spurn-
ingar, en þau hafa svaraö. Hinn
naumi meirihluti borgaraflokk-
anna er á mjög veikum grunni
byggöur. Flokkarnir þrir eru all-
ólikir. Sérstaklega er h ægri flokk-
ur Bohman, sem varö aöalsigur-
vegari kosninganna, sér á báti.
Bohman vill lækka skatta og
draga úr allri miöstýringu. Fáll-
din og Ullsten eru þar á annarri
skoöun, eins og stjórn þeirra siö-
ustu árin vitnar um. Sjaldan eöa
aldrei hefur rikisapparatiö veriö
umsvifameira I Sviþjóö, en hin
siöustu þrjú ár.
Þaö er þvi ekkert tilhlökkunar-
efni fyrir Fálldin og Ullsten aö
þurfa aö reiöa sig á stuöning Boh-
mans. Þaökemur heldur aldrei til
aö þeir viöurkenni réttmæti
þess aö hann hljóti forsætisráö-
herraembættiö. A sunnudags-
kvöldiö biölaöi meira aö segja
Ullsten til sósialdemókrata er
hann ræddi þá möguleika aö
„öfgaflokkarnir tveir, hægri
flokkurinn og kommúnistar”
yröu útilokaöir frá stjórn lands-
ins, en hinir tækju höndum
saman. Mjög tóku Palme og
fylgismenn hans þessum hug-
myndum þó fálega.
Þaö var samdóma álit allra
flokkanna, aö Sviar þyrftu á
sterkri rikisst jórn aö halda næstu
árin. Mörg erfiö vandamál væru
framundan og á þeim þyrfti aö
taka meö festu og ákveöni. Rikis-
stjórn meö eins atkvæöis meiri-
hluta getur vart talist sterk rikis-
stjórn. Og rikisstjórn sem er
samansettaf þremur ólikum flokk-
aukna skattheimtu, amk. af lág-
og millitekjum en hafa hins vegar
Tómas Arnason grunaöan um aö
vera ófúsan aö láta af hendi um-
framtekjur sem hann kann aö fá
meö þessum hætti, enda sé hon-
um I lófa lagiö aö kenna Matthiasi
A. Mathiessen um aukna skatt-
piningu, ef sú veröur reyndin.
Þetta mál er enn óútkljáö milli
samstarfsflokkanna og svo kann
vel aö fara aö Tómas Arnason
beri fram fjárlagafrumvarpiö i
eigin nafni en ekki rikisstjórnar-
innar, eins og venjan er.
Þá hefur einnig kvisast út aö
viö fjárlagageröina hafi bæöi
Ragnar Arnalds og þó sér I lagi
Hjörleifur Guttormsson veriö
kröfuharöir fyrir hönd sinna
ráöuneyta. Sagt er aö láns-
fjáráætlun næsta árs hljóöi
upp á 90 milljaröa króna og
þar af eigi Hjörleifur yfir 50%.
Lánsfjáráætlun þessa árs var upp
á 39 milljaröa en mun hafa fariö
úr böndunum og standa nú I 54
milljöröum. Mörgum stjórnarliöa
þykir þó hækkunin milli ára i
mesta lagi meö tilliti til verö-
bólguáhrifa hennar, svo aö þar
kann aö koma upp enn einn á-
steytingarsteinninn.
Þaö er annars athyglisvert aö
enn bólar ekkert á efnahagstillög-
um Framsó knarflokksins sem
sérstök efnahagsnefnd á vegum
flokksins hefur veriö aö vinna i.
Þykir sumum þetta visbending
um aö Ölafur ætli aö svæfa þær.
Þá er á sumum alþýöubandalags-
mönnum aö heyra aö þeir ætli sér
á þingi nú fyrir áramót
aö reyna verulega á þolrifin
i Alþýöuflokksmönnum I tveimur
málum, þ.e. I útflutningsuppbóta-
og niöurgreiöslumálum viö af-
greiöslu fjárlaga og i vaxtahækk-
unarmálum, þegar þau komast á
dagskrá á ný i desember. Þá séu
þeir allt eins til meö aö leggja allt
i sölurnar fyrir vaxtalækkun og
láta jafnvel slitna upp úr
stjórnarsamstarfi ef þær fyrir-
ætlanir nái ekki fram aö ganga.
Eftir
Guömund
Arna
Stefánsson
um kemur til meöaö lenda i erfiö-
leikum fyrr en siöar.
Liklegt má þó telja aö þaö veröi
annaöhvort Ullsten eöa Ffllldin
sem veröi fyrir vaiinu og stjórni
næstu rfkisstjórn. Bohman kemur
þó til meö aö veröa I sterkri stööu
og hafa talsverö áhrif.
Bæöi Olov Palme rg Lars
Werner hafa spáö nyjum þing-
kosningum á næstaári og hafa til-
kynnt stuöningsmönnum sinum
aö þegar þurfi aö fara aö undir-
búa þann slag. Borgaraflokkarnir
hafa einnig bent á aö þessi mögu-
leiki kynni aö koma upp.
Gösta Bohman sigurvegari
kosninganna er maöur 68 ára
gamall og hefur stýrt hægri
flokknum frá 1970. Hann er orö-
hákurmikili ogboöar hreina og ó-
mengaöa hægri stefnu. Hin nýja
áróöursaöferö i Sviþjóö aö setja
foringjana á oddinn var mjög
heppileg fyrir Bohman. Hann er
öllusvipmeiri og djarfari en koll-
egar hans á borgaralegu Hn-
unni.þeir Falldin og Ullsten.og oft
á tiöum voru þeir siöarnefndu
hálfgert utanveltu I hinni póli-
tisku umræöu. Rökræöurnar voru
oft á tiöum einvigi á milli hægri
flokksins og sósialdemókrata,
Bohman og Palme.
Ný rikisstjórn veröur mynduö
fyrir 1. oktober, en þá kemur
þingiö saman. En þött ný rikis-
stjórn sjái dagsins ljós fyrir þann
tlma og bundinn veröi endi á ó-
vissu ástand dagsins i dag, þá er
íjóst aö næsta áriö "veröúr
stormasamt og ótryggt I sænskri
pólitik.