Alþýðublaðið - 09.12.1986, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 9. desember 1986
9
MINNINGARORÐ:
EMIL
JÓNSSON
FYRRVERANDI FORMAÐUR
ALÞÝÐUFLOKKSINS
Við upphaf þingfundar í Samein-
uðu þingi þriðjudaginn 2. desem-
ber, flutti Þorvaldur Garðar Krist-
jánsson, forseti Sameinaðs þings,
eftirfarandi minningarorð um Emil
Jónsson, fyrrum forsætisráðherra:
Emil Jónsson fyrrum alþingis-
maður og ráðherra andaðist á dval-
arheimilinu Hrafnistu í Hafnarfirði
síðastliðinn sunnudag, 30. nóvem-
ber, áttatíu og fjögurra ára að aldri.
Emil Jónsson var fæddur í Hafn-
arfirði 27. október 1902. Foreldrar
hans voru hjónin Jón múrarameist-
ari þar Jónsson bónda í Sólheimum
í Hrunamannahreppi Jónssonar og
Sigurborg Sigurðardóttir bónda á
Miðengi á Vatnsleysuströnd Árna-
sonar. Hann lauk burtfararprófi úr
Flensborgarskóla vorið 1917 og
stúdentsprófi i Menntaskólanum í
Reykjavík vorið 1919. Þá um haust-
ið, tæpra seytján ára að aldri, hóf
hann nám við verkfræðiháskólann í
Kaupmannahöfn. Lokaprófi þar
lauk hann í janúar 1925. Hann var
aðstoðarverkfræðingur bæjarverk-
fræðingsins í Óðinsvéum á Fjóni
1925—1926, bæjarverkfræðingur í
Hafnarfirði 1926—1930 og bæjar-
stjóri þar 1930—1937. Á árinu 1937
var hann skipaður vita- og hafna-
málastjóri og fékk lausn frá því
embætti snemmaárs 1959, en hafði
þá gegnt embættinu með nokkrum
frávikum vegna annarra starfa,
einkum sem ráðherra. Hann var
samgöngumálaráðherra 1944—
1947, viðskipta-; iðnaðar- og sam-
göngumálaráðherra 1947—1949,
utanríkisráðherra vegna veikinda-
forfalla nokkrar vikur 1956, for-
sætisráðherra frá því í desember
1958 fram í nóvember 1959, sjávar-
útvegs- og félagsmálaráðherra
1959—1965, utanríkisráðherra
1965—1970, utanríkis- og félags-
málaráðherra 1970—1971. Banka-
stjóri Landsbanka íslands var hann
1957—1958. Hátt í fjóra áratugi átti
hann sæti á Alþingi, var þingmaður
Hafnfirðinga 1934—1937, 1942—
1953 og 1956—1959, landskjörinn
þingmaður 1937—1942, 1953—
1956 og á sumarþinginu 1959 og
loks þingmaður Reykjaneskjör-
dæmis 1959—1971. Hann var for-
seti neðri deildar á sumarþinginu
1942 og forseti sameinaðs Álþingis
1956—1958. Alls átti hann sæti á 44
þingum.
Auk þeirra starfa, sem nú hafa
verið talin, kom Emil Jónsson víða
við sögu í félags- og þjóðmálum.
Hann átti frumkvæði að stofnun
iðnskóla í Hafnarfirði árið 1926 og
var skólastjóri hans til 1944. í mið-
stjórn Alþýðuflokksins var hann
1930—1952 og 1954—1971, for-
maður flokksins 1956—1968. Bæj-
arfulltrúi í Hafnarfirði var hann
1930— 1962 og stjórnarformaður
Bæjarútgerðar Hafnarfjarðar
1931— 1957. Hann var formaður
skólanefndar Flensborgarskólans
1930—1945, í stjórn Landssam-
bands iðnaðarmanna 1933—1945, í
stjórn skipulagsnefndar atvinnu-
mála frá 1934 og formaður hennar
frá 1935. Hann var í stjórn Spari-
sjóðs Hafnarfjarðar 1935—1957 og
í landsbankanefnd 1936—1957.
Stjórnarformaður Raftækjaverk-
smiðjunnar í Hafnarfirði var hann
um áratugi frá stofnun hennar
1936. Hann var í fiskimálanefnd
1938—1939, í skipulagsnefnd bæja,
kauptúna og sjávarþorpa 1938—
1944 og 1950—1957, kosinn 1944 í
milliþinganefnd í samgöngumálum
Suðurlandsundirlendisins, skipað-
ur 1946 í endurskoðunarnefnd laga
um verðlagningu landbúnaðaraf-
urða og fleira og kosinn í togara-
nefnd 1954. I Norðurlandaráði átti
hann sæti 1955—1959, í Þingvalla-
nefnd 1957—1972, í úthlutunar-
nefnd atvinnuaukningarfjár 1959
—1961 og stjórn atvinnubótasjóðs,
síðar atvinnujöfnunarsjóðs 1962
—1967. í bankaráði Seðlabanka ís-
lands var hann 1968—1972.
Emil Jónsson átti sér glæsilegan
námsferil og langan og fjölbreyti-
legan starfsferil. Ungur var hann
kvaddur til starfa í heimabæ sínum,
Hafnarfirði, og naut bæjarfélagið
þar góðrar menntunar hans, ósér-
hlífni og úrræða á erfiðum tímum
sem þá voru. Þar varð hann brátt
mikill áhrifamaður um gang bæjar-
mála og eflingu atvinnulífs. Hafn-
firðingar kusu hann síðan þing-
mann sinn rúmlega þrítugan. Hann
gegndi embætti vita- og hafnar-
málastjóra á miklum framfara- og
framkvæmdatímum á þeim svið-
um, vel menntur verkfræðingur og
traustur embættismaður. Hæst ber
þó feril hans á sviði stjórnmála og í
ráðhérrastörfum. Hann var um ára-
tugi meðal áhrifamestu manna í
flokki sínum, Alþýðuflokknum.
Hátt í tvo áratugi átti hann sæti í
ríkisstjórn og sinnti þar ýmsum
málaflokkum. Sjávarútvegsmál og
iðnaðarmál voru aðaláhugamál
hans á fyrstu þingmannsárunum
ásamt stefnumálum Alþýðuflokks-
ins og framfaramálum bæjarfélags-
ins í Hafnarfirði. Ráðherrastörfum
sem öðrum störfum gegndi hann af
alúð og var traustur forustumaður í
utanríkismálum síðustu árin í ráð-
herrastól. Hann lifði mikla breyt-
ingatíma í íslenskum þjóðmálum
og ýmsar sviptingar í stjórnmálum.
Hann var trúr þeirri stefnu sem
hann markaði sér ungur maður,
glöggskyggn á málefni og rökfastur
í málflutningi. Síðustu æviárin lifði
hann í rósemi við hnignandi heilsu.
Ég vil biðja háttvirta alþingis-
menn að minnast Emils Jónssonar
með því að rísa úr sætum.
Á einum stað í minningaþáttum
sínum rifjar Emil Jónsson upp
kynni sín af samferðamönnum á
námsárunum í Kaupmannahöfn og
kemst þá svo að orði: „Ég eignaðist
þar marga vini, sem ég enn i dag,
þegar þetta er skrifað, hef samband
við. Þeir voru allir vinsamlegir og
góðgjarnir, margir vel gáfaðir og
duglegir til verka“.
Vel gáfaður og duglegur til verka.
Eru það ekki orð, sem lýsa vel
manninum Emil Jónssyni, og ævi-
starfi hans? Það sem einkennir ævi-
starf Emils er, hve vel honum var
treyst til verka og hversu mikils
trúnaðar hann naut meðal sam-
starfsmanna.
í æviminningum Crossmans er
þess getið, að samráðherrar Har-
olds Wilsons kölluðu hann „mann-
inn með reiknistokkinn". Eftir
gömlum krata úr Hafnarfirði
heyrði ég nákvæmlega sömu um-
mælin um Emil: Hann var maður-
inn með reiknistokkinn — hann
vann verk sín af nákvæmni og lagði
lítt við hlustir, þegar farið var með
skvaldur. Emil var enginn tríbúnus
pópúlus; hann var hinn trausti verk-
stjórnarmaður. Á langdregnum
flokksstjórnarfundum sat hann
fámáll í forsæti og tottaði pípu sína,
— lét aðra tala. Þegar nóg var talað,
dró hann saman aðalatriði og nið-
urstöður og lét ganga til atkvæða.
Hann hafði ekki óþarflega mörg
orð um hlutina og lét ekki aukaatr-
iðin vefjast fyrir sér.
Starfsferill Emils lýsir mannin-
um vel. Hann var annálaður náms-
garpur í skóla; einhver yngsti stúd-
ent sem Lærði skólinn hefur braut-
skráð, sautján vetra. Hann var í
fremstu röð þess fámenna hóps,
sem lokið hafði verkfræðinámi á
fyrsta fjórðungi aldarinnar. Verk-
fræðistörfum gegndi hann sem
bæjarverkfræðingur í heimabæ
sínum, Hafnarfirði, og sem vita- og
hafnarmálastjóri í rúma tvo ára-
tugi. Ósvikinn áhugi hans á iðn-
menntun þjóðarinnar og verkleg-
um framkvæmdum birtist m.a. í
því, að hann var ekki fyrr kominn
heim frá námi en hann stofnaði iðn-
skóla í Hafnarfirði, sem hann
stjórnaði, í hjáverkum með öðrum
störfum, í tæpa tvo áratugi. Aðild
hans að stofnun RAFHA í Hafnar-
firði og Landssamtökum iðnaðar-
manna, bera þessum áhuga hans og
órækt vitni.
Alþýðuflokkurinn valdi Emil
Jónsson til ráðherrastarfa í ríkis-
stjórnum í alls 17 ár. Frá 1944—49
og frá 1958—71. Hann var ráðherra
samgöngu- og viðskiptamála; sjáv-
arútvegs- og félagsmála; og loks
forsætis- og utanríkisráðherra. Af
ráðherraferli hans verður þess sér-
staklega minnst, hversu vel minni-
hlutastjórn Alþýðuflokksins
1958—59, undir forsæti Emils
Jónssonar, tókst til við að kveða
niður víxlhækkanaverðbólgu, sem
þá var að fara úr böndunum. Þetta
ár, sem Emil var forsætisráðherra,
hækkaði framfærsluvísitala um ná-
kvæmlega ekki neitt á heilu ári.
Geri aðrir betur.
Það má heita merkilegt um
mann, sem var fyrst og fremst
tæknimenntaður, og vann störf sín
framan af starfsævi á því sviði,
hversu góðan skilning hann hafði á
grundvallaratriðum utanríkis- og
varnarmála. Til þess að leggja
áherzlu á mikilvægi þessara mála
og þá sérstöðu sem landfræðileg
Iega landsins markar þjóð okkar í
aðarmanna, þakka Emil Jónssyni
langt og farsælt starf í þágu þjóðar-
innar og Alþýðuflokksins. Fjöl-
skyldu hans, niðjum og vinum, flyt
ég samúðarkveðjur.
Jón Baldvin Hannibalsson
formaður Alþýðuflokksins.
viðsjárverðum heimi, kallaði hann
minningarþætti sína: „Á milli Was-
hington og Moskvu".
Einn eftirminnilegasti kaflinn í
þeirri bók lýsir því, þegar Emil gekk
fram á Hans Hedtoft, forsætisráð-
herra Dana, á götu í Kaupmanna-
höfn, nokkrum dögum fyrir valda-
rán kommúnista í Tékkóslóvakíu
1948. Samtal þessara tveggja full-
trúa varnarlausra smáþjóða hafði
greinilega mikil áhrif á Emil. Það
átti sinn þátt í að móta afstöðu hans
til spurningarinnar um aðild ís-
lands að Atlantshafsbandalaginu.
Og þegar Emil Jónsson hafði tekið
ákvörðun, sem hann taldi styðjast
við yfirgnæfandi rök, var fátt lík-
legt til að hnika henni. Fimbulfamb
dönsku kratanna í varnarmálum
hin seinni misserin hlýtur að hafa
komið þeim Hedtoft og Emil
spánskt fyrir sjónir.
Áratugum saman var nafn Emils
og fæðingarbæjar hans, Hafnar-
fjarðar, gjarnan nefnt í sömu and-
ránni. Emil var gjarnan fremstur
meðal jafningja í hópi þeirra Hafn-
arfjarðarkrata. Hafnarfjarðarkröt-
um, eins og okkur ísafjarðarkröt-
um, var eðlilegt að líta á Alþýðu-
flokkinn sem meirihlutaafl. Van-
metakennd var ekki til í þeirra fari.
Þeir treystu sér vel til að stjórna,
enda var þeim vel treyst til verka.
Emil byrjaði pólitískan feril sinn
sem bæjarstjóri, ráðinn af meiri-
hlutamönnum Alþýðuflokksins í
Hafnarfirði. Hann lauk ferli sínum
sem ráðherra í Viðreisnarstjórn-
inni, sem setið hefur lengur við völd
samfellt en nokkur önnur ríkis-
stjórn á íslandi. Ég hef grun um að
honum hafi látið miklu betur að
stjórna en að vera í stjórnarand-
stöðu. Ég gæti því trúað að Emil
Jónssyni hafi líkað allvel, þegar
Guðmundur Árni og félagar endur-
reistu meirihlutaveldi Alþýðu-
flokksins við seinustu bæjarstjórn-
arkosningar. Og þá hefur honum
trúlega ekki þótt lakara, undir lok
æviskeiðsins, að sjá flokk sinn
byggjast upp að nýju sem verðandi
landsstjórnarafl.
Emil Jónsson var formaður Al-
þýðuflokksins í 12 ár frá 1956—68.
Hann tók við formennskunni af
Haraldi Guðmundssyni og skilaði
af sér í hendurnar á Gylfa Þ. Gísla-
syni. Allt formennskutímabil Emils
var flokkurinn aðili að ríkisstjórn.
Þetta var ekkert landvinningaskeið,
en flokkurinn ávann sér traust af
góðum verkum.
Við leiðarlok vil ég, fyrir hönd
Alþýðuflokksins og íslenskra jafn-
Fregnin um lát Emils Jónssonar
vekur minningar um glæsilegan
stjórnmálaferil hans um tæpa 4 ára-
tugi. Leið hans lá um bæjarstjóra-
starf í Hafnarfirði til Alþingis, í
ráðherrastól og um mörg ráðuneyti
til forsætis ríkisstjórnar. Hann var
ekki aðeins oddviti jafnaðarmanna
í heimabyggð sinni, heldur og for-
maður Alþýðuflokksins í áratug.
Einstakir hæfileikar og menntun
leiddu Emil inn á þessa óvenjulegu
framabraut, og miklir mannkostir
gerðu hann einn farsælasta stjórn-
málamann þjóðarinnar. Hann naut
almenns trausts og virðingar bæði
meðal fylgismanna og pólitískra
andstæðinga, enda tókst honum að
leysa mörg vandamál og stýra þjóð-
inni á umbrotatímum.
Mörg minnisstæð tímabil má
finna á ferli Emils. Stjórn Hafnar-
fjarðar á kreppuárunum sýndi úr-
ræði jafnaðarstefnunnar á örðug-
ustu tímum. Atvinnumálanefndin
og nýsköpunarstjórnin sýndu stór-
huga tæknimann í uppbyggingar-
starfi. Ríkisstjórn Emils 1958—59
sýndi traustar hendur í stórbreyt-
ingum á högum þjóðarinnar.
Stofnun atvinnuleysistrygginganna
var djörf lausn á vinnudeilu og um
leið félagslegur stórsigur vinnandi
fólks.
Það var mér og fleiri yngri mönn-
um góður skóli að starfa með Emil
í flokki og á þingi. í þeim efnum
verður hann ógleymanlegur og for-
dæmi hans seint fullþakkað. Per-
sónulega var Emil ljúfmenni, víð-
lesinn og vitur.
Fregnin um lát Emils barst mér til
Vínarborgar, þar sem ég sit friðar-
ráðstefnu fyrir íslands hönd. Úr
fjarlægð sendi ég þessa síðustu
kveðju með þakklæti og virðingu.
Benedikt Gröndal
•
1.
Emil Jónssyni kynntist ég ekki að
ráði fyrr en ég tók sæti á Alþingi
haustið 1946. Höfðum við þó setið
saman í miðstjórn Alþýðuflokksins
síðan 1942. Hann var þá ráðherra í
nýsköpunarstjórninni svo nefndu,
stjórn Sjálfstæðisflokks, Sósía-
listaflokks og Alþýðuflokks. Ég var
þá í hópi þeirra Alþýðuflokks-
manna, sem ekki voru hrifnir af
samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn.
Og mér er minnisstætt, að ekki var
laust við, að það vekti tortryggni
mína, hversu vel Emil Jónsson lét af
samstarfi við Ólaf Thors, sem þá
var forsætisráðherra. Þetta var
fyrsta ríkisstjórnin, sem Emil Jóns-
son átti sæti í. Löngu síðar, eftir að
samstarf okkar Ólafs Thors hófst í
viðreisnarstjórninni svo nefndu,
sagði Ólafur mér, að hann hefði
ekki áður átt betra samstarf við
nokkurn ráðherra, utan Sjálfstæð-
isflokksins, en hann hafi átt við
Emil Jónsson í nýsköpunarstjórn-
inni. Við Áki Jakobsson, sem var
atvinnumálaráðherra í nýsköpun-
arstjórninni, urðum siðar nákunn-
ugir. Hann fór ætíð miklum lofs-
orðum um Emil Jónsson, og ekki
man ég betur en að Brynjólfur
Bjarnason hafi einu sinni sagt mér,
að af ráðherrum samstarfsflokk-
anna hafi hann metið Emil Jónsson
sérlega mikils. Mjög er mér það og
minnisstætt, að einhverju sinni á
viðreisnarárunum, þegar Emil
Jónsson var utanríkisráðherra og
hart var deilt á hann fyrir ummæli
varðandi landhelgismálið, sagði
Bjarni Benediktsson við mig, að við
skyldum engar áhyggjur hafa af
þessum deilum. Fáir íslenzkir
stjórnmálamenn nytu eða hefðu
notið meiri virðingar en Emil Jons-
son.
Ef Emil hefði veitt kost á því að
verða ráðherra i ríkisstjórn Her-
manns Jónassonar 1956, hefði orð-
ið um það algjör samstaða. En