Morgunblaðið - 27.07.1985, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. JÚLÍ 1985
27
Minning:
Sigurður Greips-
son í Haukadal
Faeddur 22. ágúst 1897
Dáinn 19. júlí 1985
Á fögrum sumarmorgni berast
þær fréttir að látinn sé einn
merkasti sonur þessarar sveitar
og elsti íbúi Biskupstungna, Sig-
urður í Haukada! nær 88 ára. Um
hálfs árs skeið hafði hann dvalið í
sjúkrahúsi Suðurlands. Smátt og
smátt dró af þessu mikla þrek-
menni sem svo lengi hafði staðið
óbugaður þó sjúkdómar og annað
mótlæti sæktu hann heim. Að lok-
um kom þó hið mikla fall, glímu-
maðurinn mikli hné í valinn. Löng
var hans glíma því oft var hart
glímt og ávallt til sigurs. Vinum
sínum sagði Sigurður að hart
skyldi hann glíma við elli kerlingu
eins og Útgarðar-Loki forðum, en
enn hafði hún sigur.
Sigurður var Tungnamaður í
báðar ættir, faðir hans var Greip-
ur Sigurðsson bóndi í Haukadal,
er tók við búi af föður sínum þar,
Sigurði Pálssyni, en móðir hans
var Katrín Guðmundsdóttir frá
Stóra-Fljóti. Sigurður var yngstur
átta systkina, hin voru Ketill,
fæddur 1882. Jóhanna, fædd 1884.
Katrín, fædd 1887. Þórunn, fædd
1888. Þóra, fædd 1889. Sigríður,
fædd 1891 og Guðbjörg, fædd 1893.
Sigurður naut ekki föður síns
lengi, því hann lést árið 1910 er
Sigurður var aðeins 13 ára. Bjó
móðir hans síðan með börnum sín-
um í tvö ár þar til dóttir hennar
Guðbjörg og maður hennar Krist-
ján taka við jörðinni og búa í
Haukadal uns þau flytja að Felli
hér í sveit 1929. Sigurður var
bráðþroska bæði til líkama og sál-
ar, margir atburðir gerðust á
þessum árum er seinna áttu eftir
að hafa sterk áhrif á hinn unga
svein. Hann minntist konunga-
komunnar að Geysi 1907 sem sér-
staks atburðar með stórmennið
Hannes Hafstein í broddi fylk-
ingar. Þá voru byggð tvö hús á
hverasvæðinu, annað fyrir Friðrik
VIII en hitt undir dönsku þing-
mennina og fylgdarmenn þeirra.
Ári seinna er stofnað Ungmenna-
félag Biskupstungna. Gekkst
Ungmennafélagið fljótt fyrir ár-
legum skemmtunum við Geysi en
árið áður en Ungmennafélagið
hafði verið stofnað, var stofnað til
glímufélags af ungum mönnum
sem æfðu fslenska glímu, hét fé-
lagið Teitur. Þar steig Sigurður
sín fyrstu glímuspor og tók þátt í
kappglímu aðeins 13 ára gamall.
Árið 1914 hóf Sigurður nám í
Flensborgarskóla og var þar í tvö
ár. Þar kynntist Sigurður Bjarna
Bjarnasyni, seinna skólastjóra á
Laugarvatni. Bjarni var þá orðinn
frægur glímukappi. Hjá Bjarna
lærði Sigurður mikið í glímu og
minntist þess oft. 1916 fer hann
svo í Hólaskóla og lýkur þaðan
prófi næsta vor. Er síðan við
barnakennslu hér í Tungunum i
tvö ár en í kaupavinnu á sumrin.
Vorið 1919 fer Sigurður til Noregs
og síðan í lýðháskólann í Voss
næsta vetur, en þar réði þá ríkjum
Lars Eskeland, kunnur skólamað-
ur. Sigurður kom heim 1920 og
vann við landbúnaðarstörf, lengst
á Torfastöðum hjá séra Eiríki og
Sigurlaugu. Árið 1922 verður Sig-
urður glímukóngur fslands og
heldur þeirri tign næstu fimm ár-
in. Fór hann þá tvisvar í sýningar-
ferðalag með glímuflokkum til
Norðurlandanna. Á því ferðalagi
kynntist hann Niels Bukh og
íþróttaskóla hans á Ollerup. Þau
kynni leiddu til þess að Sigurður
innritaðist í skólann og lauk það-
an íþróttakennaraprófi. Hafði
hann þá þegar mjög í huga að
endurreisa hinn forna Haukadals-
skóla en fékk daufar undirtektir
hjá ráðamönnum. Sigurður var
ekki fyrir að gefast upp, varð hon-
um þá að happi að hafa kynnst
Jóhannesi Reykdal iðnrekanda í
Hafnarfirði. Með bjartsýnina að
vopni og hjálpsemi Jóhannesar
hóf Sigurður að byggja hús er vera
skyldi skólahús á veturna en veit-
ingahús á sumrin. Húsinu valdi
hann stað neðst á hverasvæðinu á
Geysi, það átti síðan eftir að vera
hans heimili æ síðan.
Húsið var nærri fullbúið fyrsta
nóvember 1927 er skólinn tók til
starfa. Þann fyrsta vetur voru
nemendur 12. Spurðist síðan fljótt
út hróður skólans, var hann jafn-
an fullsetinn þau liðlega 44 ár er
hann starfaði. Sigurður kenndi
alla tíð íslenska glímu sem var
hans eftirlætis íþrótt. Margir
nemendur hans áttu síðan eftir að
verða glímukóngar og forystu-
menn í ungmenna- og æskulýðs-
málum vítt og breitt um landið og
ekki að undra að úr hópi 800 nem-
enda komu margir afreksmenn á
flestum sviðum þjóðmála. Ávallt
hafði Sigurður með sér fastan
kennara er kenndi almennt bók-
legt nám. Má því segja að Hauka-
dalsskólinn hafi verið lýðháskóli,
enda fyrirmyndin sótt til lýðhá-
skólans sem Sigurður hafði numið
við. Sigurður hafði verið erindreki
Ungmennafélags tslands. Kynnt-
ist hann í því starfi fjölda fólks
vítt um landið, minntist hann þess
oft er hann fór fótgangandi vestur
á Vestfirði, sveit úr sveit. Hélt
hann þá marga fundi sem voru vel
sóttir, enda Sigurður þá orðinn
frægur íþróttamaður. Fýsti fólk
að sjá þennan kappa sem ekki ein-
ungis gat lagt menn að velli í
glímu heldur líka með eldmóði
sínum í ræðumennsku um líkams-
rækt og að boða sjálfstæðis-
stefnuna sem Ungmennafélögin
höfðu tekið á stefnuskrá sína. Með
skólastarfinu sinnti Sigurður
áfram umbóta- og uppbygginga-
stefnu í æskulýðs- og íþróttamál-
um er leiddi til þess að hann var
árið 1922 kjörinn formaður Hér-
aðssambandsins Skarphéðins. Var
hann síðan formaður óslitið í 43 ár
er hann lét að eigin ósk af því
starfi, en var kjörinn heiðursfor-
seti Skarphéðins. Árið 1940 hafði
Sigurður forystu um að landsmót
Ungmennafélaganna voru endur-
vakin. Var mótið 1940 haldið í
Haukadal við mikla ánægju móts-
gesta sem leiddi til þess að þessi
mikli íþróttaviðburður á lands-
byggðinni hefur síðan blómgast
Ungmennafélagshreyfingunni til
sóma. Á öllum þeim landsmótum
sem haldin hafa verið síðan hefur
Sigurður mætt, og oftar en nokkur
annar tekið við forsetabikarnum
er sigurlið landsmótsins hlýtur. Á
þeim stóru stundum sáum við hin-
ir óbreyttu liðsmenn hans að hinn
mikli foringi skipaði svo sínu liði
að var sem ósigrandi her. í öllu
þessu mikla lífsstarfi naut Sigurð-
ur þess að hafa sér við hlið stóran
hóp afburðamanna, sem stóðu svo
þétt að foringja sínum að mörg
stórmót sem þurfti að leggja
mikla vinnu í urðu honum sannir
hamingjudagar og ekki síst er
hann hitti aftur skólasveina sína á
glímumótum, þá sá hann að
árangur erfiðis síns hafði borið
ávöxt.
Sigurður hélt áfram uppbygg-
ingunni við skólahúsið smátt og
smátt. 1947 lauk hann við að reisa
nýjan íþróttasal sem var á þeim
tíma einn fullkomnasti og glæsi-
legasti íþróttasalur landsins. Er
salurinn var vígður var haldin þar
Íslandsglíman Sigurði til heiðurs,
en þá hélt hann jafnframt upp á
fimmtugsafmæli sitt. Sú mikla
íþróttahátíð er undirrituðum
minnisstæð. Þá var lífssól Sigurð-
ar í hásuðri og hann hylltur af
sveitungum, nemendum og for-
svarsmönnum íþrótta- og ung-
mennahreyfingarinnar í landinu.
Sigurður tók við öllum búsforráð-
um í Haukadal 1929. Með skólan-
um rak hann jafnframt stórbú
enda jörðin kostagóð. Hann hóf
snemma ylrækt og móttöku á
ferðafólki, draumur hans um hinn
mikla umsvifamann hafði ræst, en
margs þarf búið við, mikla fyrir-
hyggju þurfti til áður en samgöng-
ur komust í lag, með aðdrætti í öll
þau umsvif, þar naut Sigurður sín,
að sigrast á erfiðleikunum, að
taka þá fangbrögðum það var hinu
hrausta ofurmenni nautn.
Árið 1938 seldi Sigurður norsk-
um manni, Kristjáni Kirk, skóg-
lendi Haukadals. Kristján gaf
Skógræktinni landið síðan til
skógræktar. Margt kom til að til
svo örlagaríkra ráðstafana var
gripið. Skógrækt hafði verið eitt
af aðalhvatamálum Ungmennafé-
lagshreyfingarinnar og eins að
mikið sandfok af Haukadalsheiði
herjaði á austurhliðar skóglendis-
ins en með friðun var von að snúa
vörn í sókn. Hefur nú bráðum í
hálfa öld verið unnið að skógrækt-
inni með glæsilegum árangri. Árið
1963 hóf síðan Sandgræðsla ríkis-
ins í samráði við Sigurð að græða
upp uppblásturinn sem var geig-
vænlegur. Hefur það starf gengið
framar öllum vonum, má segja að
uppblásturinn á gróðurlendinu sé
stöðvaður, þannig sá Sigurður
þann draum sinn rætast, enn
hafði ein glíman unnist, skógar-
hlíðum Haukadals hafði verið
bjargað frá að eyðast af upp-
blæstri ef ekkert hefði verið aö
gert. Snjallir herforingjar hörfa
stundum með lið sitt, það er ekki
til að gefast upp heldur til að
fylkja liði og tala kjark í mann-
skapinn, síðan skal ráðist á óvin-
inn af hörku. Þá þarf ekki að
spyrja að leikslokum.
Árið 1932 gekk hann að eiga
Sigrúnu Bjarnadóttur frá Bóli hér
í sveit, bjuggu þau saman þar til
Sigrún lést 10. ágúst 1979. Sigrún
var fjölhæf sæmdarkona sem stóð
alla tíð með miklum sóma og
myndarbrag á hinu stóra heimili í
Haukadal. Þeim hjónum var 6
barna auðið, misstu tvö á unga
aldri en upp komust Bjarni, fædd-
ur 1935, bílstjóri í Reykjavfk, kona
hans er Guðrún Soffía Jónsdóttir;
Greipur, fæddur 1938, bóndi og
landgræðsluvörður í Haukadal,
kona hans er Kristín Sigurðar-
dóttir; Þórir, fæddur 1939, bóndi
og íþróttakennari í Haukadal,
kona hans er Þórey Jónasdóttir;
Már, fæddur 1945, íþróttakennari
á Laugalandi í Holtum, kona hans
er Sigríður Vilhjálmsdóttir. Alls
eru barnabörnin 11 og barna-
barnabörnin 3.
Siguröur tók alla tíð virkan þátt
í félagsmálum sveitar sinnar. Var
hann lengi í sveitarstjórn og
skólanefnd. Sótti ýmsa bænda-
fundi um lengri og skemmri veg,
lét hann jafnan til sín taka í um-
ræðum, var rómmikill og rökfast-
ur og hitnaði í hamsi er menn
deildu um leiðir, var þá stundum
sem Geysir gysi, slík var mælska
hans og harðfylgi, en er fundi lauk
var hann jafnan með bros á vör. Á
þeim 44 árum sem hann stjórnaði
Skarphéðinsþingum flutti hann
jafnan skýrslu sína af þeim skör-
ungsskap sem honum einum var
lagið. Var þá að jafnaði lagður
grunnur undir starfið á komandi
ári, það starf skilaði sér siðan í
velgengni íþróttafólks Skarphéð-
ins. Um langa hríð voru héraðs-
mót Skarphéðins sem jafnan voru
haldin á Þjórsártúni, ein stærsta
hátið á hverju sumri. Þaðan munu
allir Sunnlendingar sem komnir
eru á miðjan aldur minnast Sig-
urðar. Hápunktur Þjórsártúns-
mótanna var afmælismótið 1950.
Þá stjórnaði Sigurður 70 manna
bændaglímu, hefur ekki fyrr né
síðar slíkt fjölmenni gengist til
glímu á einum velli og flestir læri-
sveinar Sigurðar.
Sigurður var einstaklega
skemmtilegur ferðafélagi, hvar
sem hann fór var hann sem ná-
kunnugur væri, fjölminnugur á
forna og nýja hiuti en fornmenn-
irnir áttu þó alla tíð stór itök í
huga hans. Oft sagði hann að hann
hefði barist með þeim í huganum,
og jafnan í liði Haukdæla og mun-
að hefði um minni mann.
Eftir að Sigurður missti konu
sína fór að halla undan fæti, naut
hann þá umönnunar sona sinna og
tengdadætra þó helst vildi hann
standa á eigin fótum. Stóð hann
fyrir hótelrekstri fram á hin síð-
ustu ár, en hótelreksturinn hafði
hann alla tíð á hendi frá því hann
byggði sitt fyrsta íþróttahús.
Sigurður var sæmdur riddara-
krossi fálkaorðunnar 1959, gerður
að heiðursfélaga íþróttasambands
fslands, Ungmennafélags íslands
og Glimusambands íslands. Með
því vildi íþróttahreyfingin sýna
honum sóma og þakkir fyrir lang-
an starfsdag að þessum málum.
Á síðasta vetri varð eldur laus í
íbúð Sigurðar. Brann þá allt innbú
hans og persónulegir munir, þó
missirinn væri sár stóð hinn aldni
höfðingi það af sér af karl-
mennsku, en smátt og smátt seig
til þess er verða vildi. Og nú er
snúið aftur heim til Haukadals á
vit feðranna, þar hafa ótrúlega
mörg göfugmenni orðið til.
Ég kveð þennan velgjörðarmann
minn með virðingu og þökk og bið
honum blessunar guðs.
Björn Sigurðsson, Úthlíð
Kvedja frá íþrótta-
sambandi íslands
Við fráfall Sigurðar Greipsson-
ar í Haukadal er horfinn af sjón-
arsviðinu einn af frumherjum
íþróttastarfseminnar á fslandi,
óþrjótandi hugsjóna- og dugnað-
armaður, sem lagði sig fram í ára-
tugi um að efla áhuga og þátttöku
fóíks í íþróttastarfi, og þá ekki síst
meðal ungs fólks. Starfræksla
íþróttaskóla hans í Haukadal í
meira en 4 áratugi er einstakur
kafli í íþróttasögu landsins.
Sigurði Greipssyni voru falin
ótal mörg trúnaðarstörf á vegum
Ungmenna- og íþróttahreyfingar-
innar, m.a. var hann formaður
Héraðssambandsins Skarphéðins í
44 ár. Við minnumst veru hans á
íþróttaþingum og fundum í marga
áratugi, hans mikla áhuga og hug-
sjónaelds, er lýsti mörgum fram á
veginn.
Sigurður Greipsson var heiðurs-
félagi íþróttasambands fslands.
Um leið og við minnumst þessa
merka og dugmikla íþróttafröm-
uðar sendum við aðstandendum
hans einlægar samúðarkveðjur.
Framkvæmdastjórn ÍSÍ
Sigurður Greipsson, fyrrum
bóndi og skólastjóri í Haukadal í
Biskupstungum, lést í Sjúkrahúsi
Suðurlands á Selfossi 19. júlí sl. 87
ára gamall.
Sigurður hafði dvaliö í sjúkra-
húsinu í rúma sex mánuði, eða frá
5. janúar sl., þegar íbúð hans í
Haukadal brann ofan af honum,
og þar með flestar persónulegar
eigur hans og íþróttaskólans, sem
Sigurður starfrækti í rúm fjörutíu
ár.
Með Sigurði Greipssyni er fall-
inn frá einn af svipmestu leiðtog-
um íþrótta- og æskulýðsstarfs á
fslandi á þessari öld.
Hann var mjög góður glímu-
maður á sínum yngri árum, og tók
meðal annars þátt í tveimur sýn-
ingarferðum úrvals-glímumanna,
til Noregs 1925 og til Danmerkur
1926, þá var Sigurður Greipsson
glímukappi (glímukóngur) fslands
samfellt í fimm ár, frá 1922 til
1927.
Sigurður var formaðúr Héraðs-
sambandsins Skarphéðins i 44 ár,
frá 1922 til 1966, og heiðursfor-
maður frá þeim tíma til dauða-
dags.
Þá átti Sigurður sæti í stjórn
UMFÍ í nokkur ár, og var kjörinn
heiðursfélagi í Ungmennafélagi
íslands, fþróttasambandi fslands
og Glímusambandi íslands. Auk
þess gegndi Sigurður ýmsum trún-
aðarstörfum öðrum fyrir ung-
menna- og iþróttahreyfinguna í
landinu, og sömuleiðis fyrir sveit
sína og hérað.
Sigurður Greipsson var mann-
ræktarmaður mikill og íslenskast-
ur allra Slendinga sem ég hefi
kynnst. Hann var mikill að vall-
arsýn, skarpleitur og mikill per-
sónuleiki, sem átti það til að gjósa,
(líkt og Geysir nágranni hans í
Haukadal) en var jafnan fús til
sátta þegar er goshrinunni lauk.
Sigurður var víðlesinn, sögufróður ^
og afburða fræðari. Allt til hinstu
stundar fylgdist hann vel með og
tók lengst af virkan þátt í allri
þjóðmálaumræðu. Hann var einn
eftirminnilegasti ræðumaður
sinnar samtíðar, og fóru þar sam-
an mikil víðsýni, skýr hugsun og
síðast en ekki sist hnitmiðuð og
meitluð framsetning hins talaða
orðs.
Sigurður hafði mjög gaman af
því að ræða pólitík og kunni vel að
meta mannkostamenn á þeim
vettvangi, en var þó alla tíð mjög
óráðinn í fylgi sínu við stjórn-
málaflokka.
Með árunum gerðist hann nokk-
uð íhaldssamur, og kom það meðal
annars fram í því að hann var á
stundum bagalega aðgætinn til
framkvæmda, og varð af þeim sök-
um ekki beinn þátttakandi í ýms-
um þeim merku framkvæmdum
sem sveitungar hans unnu að.
Sigurður Greipsson naut
menntunar í búnaðarfræðum og
íþróttum, bæði hérlendis og er-
lendis, og var meðal annars nem-
andi í hinum fræga íþróttaskóla
Nils Bukhs í Ollerup í Danmörku.
Sigurður rak alltaf nokkurn bú-
skap á jörð sinni og sömuleiðis
umfangsmikinn hótelrekstur og
greiðasölu á sumrin, auk þess að
starfrækja íþróttaskóla að vetrin-
um í 43 ár.
Árið 1932 giftist Sigurður Sig-
rúnu Bjarnadóttur frá Bóli í Bisk-
upstungum, mikilli mannkosta-
konu, en hún lést 10. ágúst 1979.
Þau Sigurður og Sigrún eignuð-
ust sex börn, tvö þeirra dóu mjög
ung, piltur og stúlka, en synirnir
fjórir sem eftir lifa eru: Bjarni
búsettur í Reykjavík, Greipur,
Þórir og Már, allir búsettir í
Haukadal.
Hér og nú mun ég ekki rekja
frekar lífshlaup þessa merka vin-
ar míns, því engin leið er að gera
slíku skil í fáum orðum.
Nú þegar leiðir skilur um sinn
vil ég þakka þessum ágæta læri-
föður mínum samfylgdina og það
sem hann hefur fyrir mig gert.
Fyrir velvilja og áhuga foreldra
minna og Sigurðar naut ég þeirra
forréttinda að koma í skóla hans
aðeins 14 ára gamall. Síðar, að
námi loknu, gerðist ég heimilis-
maður hans og starfsmaður við
búreksturinn o.fl. og um árabil
áttum við samleið í stjórn Skarp-
héðins. Leiðsögn þessa ágæta leið-
toga og samvinna mín við hann
alla tíð hefur mótað áhugasviðið
og fyrir það vil ég þakka.
Nú við leiðarlok hefur mér þótt
vænt um að geta átt hlut að því að
skjóta yfir hann skjólshúsi, og
ekki síður að njóta þess trausts
frá hans hendi að vera umboðs-
maður hans á ýmsum sviðum.
Árið 1967, 22. ágúst, var tvöföld
afmælishátið haldin í Haukadal,
Sigurður Greipsson var 70 ára og
minnst var 40 ára skólastarfs,
nærri 200 fyrrverandi nemendur
Sigurðar sóttu hann heim, af þeim
800 nemendum sem skólinn hafði
útskrifað, og fjöldi annarra gesta.
Nemendur Sigurðar tilkynntu á
afmælishátíðinni að þeir hefðu
ákveðið að reisa honum minnis-
varða í Haukadal. Minnisvarðinn
var síðar staðsettur í samvinu við
Sigurð í fögrum birkilundi í tún-
Framhald á næstu síöu