Morgunblaðið - 10.08.1993, Blaðsíða 10

MÖKGUN'BLAÐIÐ ÞR'lÖJÚDAGUR: 'íd.JÁGÚST 1093
[ío
Norræni text-
ílþríæringurinn
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Norræn samvinna hefur með
árunum orðið einna mest áberandi
í listum og menningarmálum, og
varð almenningur einna helst var
við norrænt samstarf á þessum
sviðum. í fyrstu fór þetta starf
þannig fram að samtök iistamanna
hlutu styrki til að standa fyrir sýn-
ingunum, en hin síðari ár hefur
starfsfólk norrænu listamiðstöðv-
arinnar í Sveaborg við Helsinki
verið aðalskipuleggjendur flestra
sýninga af þessu tagi. Ýmsir hafa
haft horn í síðu þeirrar miðstýring-
ar, sem þannig hefur þróast í nor-
rænni myndlist, en því er ekki að
neita, að þaðan hafa í gegnum árin
komið ýmsar forvitnilegar sýning-
ar, þó misjafnlega hafi tekist til inn
á milli.
Á þessu sumri hafa komið til
íslands tvær stórar norrænar sýn-
ingar með þessu sniði. Hin fyrri
var „Borealis" sem haldin var í
Listasafni íslands, og nú er komið
að hinni síðari, en það er Norræni
textílþríæringurinn, hinn sjötti í
röðinni, sem nú stendur yfir á
Kjarvalsstöðum. Þetta er umfangs-
mikil sýning, sem hefur nú verið á
ferðinni milli borga á Norðurlönd-
unum á annað ár, jafnframt því sem
hún hefur verið sýnd í höfuðborgum
Eystrasaltslandanna, sem þannig
eru farin að efla menningarlegt
samstarf sitt við Norðurlöndin;
Reykjavík er næstsíðasti viðkomu-
staður sýningarinnar.
Á sýningunni getur að líta alls
rúmlega fimmtíu verk frá hendi
þrjátíu og sex norrænna lista-
manna. Allt eru þetta konur, sem
vekur óhjákvæmilega upp hug-
myndir um dularfull og marklítil
hugtök eins og „kvennalist“. Það
vekur einnig athygli, að flestar
listakonurnar eru ungar að árum;
fimmtán þeirra voru enn í námi
fyrir áratug, og aðeins fáár eiga
að baki sýningarferil sem nær aftur
fyrir 1980. Af þessu mætti ráða
að sú dómnefnd, sem valdi verk inn
á sýninguna, hafi gengið til þess
starfa með ákveðnar hugmyndir
um að sýningin ætti að bera ein-
hvern heildarsvip, en síðan ekki
tekist nægilega vel að finna hann
meðal hinna sjö hundruð verka,
sem voru upphaflega lögð fram af
listafólki.
Ef reynt er að draga einhveijar
ályktanir af þessum sjötta þríær-
ingi um núverandi stöðu veflista
(eða textíls, hvort orðið sem menn
kjósa að nota) á Norðurlöndum,
verður að segja að hún einkennist
helst af eins konar millibilsástandi,
þar sem allt er opið og ákveðin
stefna til framtíðar hefur ekki kom-
ið fram. Hefðbundnari vefnaður og
textílvinnsla stendur hér föstum
fótum í ýmsum verkum, sem eru
kraftmikil og lifandi, eins og t.d.
„Statement VII“ eftir Vibeke Riis-
berg, „Missing" eftir Ragnhild
Monsen, „Umlykjandi gult“ eftir
Beret Aksnes og „Korona" eftir
Maisa Tikkanen. En jafnframt get-
ur að líta hér ýmsar þreifingar inn
á önnur svið myndlistarinnar, eins
og grafík (Grete Brodersen: „Þræð-
ir“, Gunnel Pettersson: „Að drekka
kaffi“), málaralist (Eva Britt Ras-
mussen: „Án titils", Monica Nils-
son: ,,Esþeranza“), og höggmynda-
list eða aðra rýmislist (Riitta Tur-
unen: „Ef til vill“, Jin Sook So:
„Fagnaðargjöf", Marta Nerhus:
„Plöntur I og 11“, Guðrún Gunnars-
dóttir: „Stæða").
Þessar þreifingar eru oft áhuga-
verðar í sjálfum sér, en mynda
tæpast heild innan sýningarinnár;
jafnframt læðist að áhorfandanum
sá grunur að viðkomandi listakonur
séu á einhvern hátt ósáttar við
þann miðil sem þær hafa valið sér,
og finnist hann vanmáttugur við
hlið annarra listmiðla. Þetta er
misráðið; góð veflist stendur fylli-
lega fyrir sínu, og getur t.d. nálg-
ast litagleði málaralistarinnar á
skemmtilegan hátt innan eigin mið-
ils, eins og sést í verki Evu Stephen-
Vibeke Riisberg: „Statement
VII“. 1991.
son-Möller, „Hvirfilvindar".
Það er eðlilegt að álykta að vai
þátttakenda á sýningu sem þessa
endurspegli að nokkru gróskuna í
þessari grein myndlistar í hveiju
landi fyrir sig. Sé svo, er full ástæða
fyrir Islendinga að hafa áhyggjur
af þróuninni, því við eigum hér
aðeins einn fulltrúa (Guðrúnu
Gunnarsdóttur), en mesta gróskan
virðist í Noregi og Svíþjóð, því það-
an koma tveir þriðju hlutar sýn-
enda. Önnur skýring kann að vera
að þessi skipting sé vísbending um
mismikinn áhuga listafólks á Norð-
urlöndunum fyrir þessari sýningu,
og væru íslenskir og finnskir lista-
menn (útkjálkamir) þá áhuga-
minnstir.
Sýningarskráin sem fylgir sýn-
ingunni er einkar vel unnin, og
eigulegur gripur í alla staði. Mörg
verkanna á sýningunni koma betur
út í ljósmyndum bókarinnar en í
eigin kynnum, og kann það að
benda til að uppsetning og lýsing
hafi ekki tekist sem skyldi varð-
andi þau verk. Halldór B. Runólfs-
son ritar inngangsorð og lýsir tilurð
sýningarinnar, og Beatrijs Sterk,
ritstjóri tímaritsins Textilforum,
skrifar fróðlega hugleiðingu um
stöðu listgreinarinnar um þessar
mundir, og veltir fyrir sér framtíð
hennar; hún telur norrænan textíl
í stöðu til að verða leiðandi afl í
þróuninni á þessu sviði myndlistar,
í framhaldi af núverandi millibils-
ástandi. í ljósi þessa verður áhuga-
vert að fylgjast með þróuninni á
þessu sviði myndlistar á næstu
árum, og verða næstu textílþríær-
ingar sennilega besti vettvangurinn
til þess.
Sýningin á sjötta norræna textíl-
þríæringnum á Kjarvalsstöðum
stendur til sunnudagsins 15. ágúst,
en héðan fer sýningin síðan á síð-
asta áfangastað, til Þórshafnar í
Færeyjum.
Ámi Rúnar Sverrisson
Sýningarsalir Portsins við
Strandgötu í Hafnarfirði hafa náð
að halda uppi stöðugri sýningar-
starfsemi allt frá því þeir voru opn-
aðir og eru vonandi orðinn fastur
viðkomustaður sem flestra þeirra
sem fylgjast með myndlistarsýning-
um hér á landi. Því er þetta nefnt
hér, að allt of margir sýningarstað-
ir hafa síðustu árin farið af stað
með nokkrum glæsibrag, en síðan
horfið af sjónarsviðinu eftir
skamma viðdvöl; Portið virðist hins
vegar lífvænlegt og ef til vill er
þama komið rekstrarform sem kann
að henta víðar, t.d. í smærri byggð-
arlögum um landið.
Um þessar mundir stendur yfir í
sýningarsölum Portsins einkasýn-
ing frá hendi Áma Rúnars Sverris-
sonar, en hann sýnir hér verk sem
hann hefur unnið á síðustu árum.
Ámi stundaði sitt myndlistamám
við Myndlistarskóla Reykjavíkur og
síðan Myndlistar- og handíðaskóla
íslands, en þetta mun vera þriðja
einkasýning hans.
Á sýningunni eru nær tuttugu
olíumálverk, sem dreifast um salina
þrjá í Portinu. Sameiginlegt ein-
kenni þeirra er mikið flæði í fletin-
um, þar sem voldugar pensilstrokur
leiða augu áhorfandans fram og
aftur um myndina, án þess að at-
hyglin festist við einhver ákveðin
atriði. Árni notar íjölbreyttar að-
ferðir við að festa litinn á strigan-
um; hann málar ýmist með breiðum
penslum, mildar eða máir útlínur
og liti, leggur litinn afar þunnt á
flötinn, skefur af yfirborðinu o.s.frv.
Allt verður þetta til að skapa nokk-
uð slétta en um leið fjarræna áferð
verkanna.
Sá myndheimur sem birtist hér
er fremur draumkenndur, en þó
hlutlægur á sinn hátt; listamaðurinn
virðist hafa mikinn áhuga á tengsl-
um manns og náttúru, tilurð og
þróun lífsins, eins og titlar verkanna
benda til, en heitin „Fijógun",
„Geijun“ og „Úr viðjum" koma t.d.
fyrir aftur og aftur. Um sumt
minnir þessi myndveröld og út-
færsla hennar á það sem listmálar-
inn Gunnar Öm var að fást við fyr-
ir nokkrum árum, en þó er mynd-
bygging hér lausari í sér. Hins veg-
ar er vinnsla litanna oft með ágæt-
um og nokkur verk bijóta upp heild-
armyndina með alls ólíkum vinnu-
brögðum, t.d. „Úr viðjum 1“ (nr.
6), þar sem litrík sprenging á sér
stað í fletinum, og byssuskot leggja
frekari áherlsu á byltinguna sem
þarna á sér stað.
í sumum myndanna koma fram
svipir sem tengja efni þeirra við
heim mannsins, t.d. í „Geijun 11“
(nr. 4), eða þær verða þungamiðja
verksins án þess að tengjast bak-
grunni þess ljóslega, eins og í „Orð
Árni Rúnar Sverrisson: Geijun II.
í eyra“ (nr. 12). Þessi svífandi andi,
sem þannig birtist víða, nær þó
sjaldnast að marka sér sterka til-
veru og vantar einhvem herslumun
til að svo sé.
í heildina er hér á ferðinni þekki-
leg sýning, þar sem fer saman góð
úrvinnsla lita og áhugaverð mynd-
efni; hins vegar nýtist myndbygg-
ingin listamanninum ekki nægilega
vel til að koma þessum myndheimi
til skila, þannig að oft vantar nokk-
uð upp á að verkin verði nægilega
markviss og skilvirk. Þó eru á þess-
ar þær undantekningar sem lofa
góðu fyrir framtíðina.
Sýning Áma Rúnars Sverrisson-
ar í Portinu við Strandgötu í Hafn-
arfirði lýkur sunnudaginn 15. ágúst.
Torleif Svensson
Þeir eru margir erlendu gestirnir
sem hafa fallið fyrir landinu við
fyrstu heimsókn og sótt hingað
aftur og aftur í landslagið, fólkið,
veðrið eða vindinn. Margir hafa
einnig tekið ástfóstri við íslenska
hestinn, bæði sem glæsilegan far-
arskjóta og þýðan vin, enda á hest-
urinn nú aðdáendur bæði austan
hafs og vestan.
Ýmsir listamenn hafa skiljanlega
verið í þessum hóp, og meðal þeirra
má nú telja Torleif Svensson,
sænskan ljósmyndara, sem um
þessar mundir heldur litla sýningu
í Gallerí Úmbru við Amtmannsstíg-
inn á verkum sem tengjast íslandi.
Torleif Svensson vinnur að aug-
lýsingagerð, en hefur jafnframt
gert ýmsar tilraunir með ljósmynda-
tækni í myndlist og sýnt verk sín
í Svíþjóð, Hollandi og Bandaríkjun-
um undanfarin ár, en þetta er fyrsta
sýning hans á Islandi. Myndefnið
tengist einkum íslenska hestinum,
auk tveggja konumynda, en það
sem er mest áberandi þáttur verk-
anna er hin tæknilega vinnsla
myndanna, sem er í takt við tilraun-
ir á þessu sviði sem hafa verið áber-
andi á ljósmyndasýningum síðustu
ár. N
Fyrst ber að nefna myndir af
hestum í byl sem ljósmyndarinn
hefur unnið í Chibachrom, þannig
að yfir þeim hvílir blær kulda og
hverfulleika, sem hæfir veður-
hamnum vel, t.d. í mynd nr. 2.
Hinn blái iitur myndanna á hér vel
við.
Aðrar myndir af hestum eru
unnar með sérstakri tækni á vatns-
litapappír, en við það verða mynd-
imar skemmtilega grófar, sem
hentar myndefninu vel, þar sem
hinir dumbuðu jarðlitir ráða ríkjum.
Val sjónarhorna og myndbygging
eflir þessi verk einnig, eins og sést
í mynd nr. 5.
Stærstu verkin sem Torleif sýnir
hér eru tvær myndir af konu, sem
eru unnar með tölvutækni og fram-
kallaðar með blekspraututækni.
Þessar myndir eru nokkuð óljósar
undir plexiglerinu og eru því ef til
vill áhugaverðari fyrir tæknina en
fyrir árangurinn; skýrara myndefni
hefði verið heppilegra fyrir þessa
tilraun.
Torleif Svensson er í verkum
sínum uppteknari af tæknilegum
möguleikum ljósmyndarinnar en af
myndefninu og því virka þessar
myndir ef til vill einfaldar og auð-
gleymanlegar. Engu að síður er
ljóst að hér er tekist á við verðug
verkefni sem eru hluti af þeirri
framtíð sem blasir við í þessum
miðli myndlistarinnar.
Sýningu Torleif Svensson í Gall-
erí Úmbru við Amtmannsstíg lýkur
sunnudaginn 8. ágúst.
Sumartónleikar í Hallgrímskirkju
Tónlist
Ragnar Björnsson
Hannfried Lucke, organleikari frá
Liechtenstein, sat við Klaisorgelið sl.
sunnudag. Ekki hefði maður trúað
því fyrir nokkrum árum að aðsókn
á orgeltónleika ætti eftir að verða
sú sem raunin hefur orðið í Hall-
grímskirkju. Líklega verður að ætla
að fyrst og fremst sé það Klais-orgel-
inu að þakka svo og kirkjunni sjálfri
að þessi mikla breyting hefur á orð-
ið. En ísland hafa heimsótt áratugum
saman frábærir organleikarar og
hafa orðið að sætta sig við aðra og
minni aðsókn. Því spyr maður, hvað
er það sem dregur fólk að? Ekkert
orgel skilar allri orgeltónlist vel og
Klais-orgelið er engin undantekning
frá því og margir tónlistarstílar henta
öðrum orgelum, einnig í henni
Reykjavík, betur. Er það kannske
hljómmagn orgelsins sem fangar,
kannske einnig það að áheyrendur
geta snúið að hljóðfærinu sem skilar
tónlistinni, sem vitanlega er það eina
rétta fyrirkomulag og hefir tekist að
leysa í Hallgrímskirkju með miklum
ágætum. Hver sem ástæðan er, þá
er þessi mikla aðsókn að orgeltón-
leikunum í Hallgrímskirkju sérlega
ánægjuleg.
Bach t.d. skrifar þann stíl sem
skilar sér ekki vel í kirkjunni. Pólifón-
ískur stíll Bachs og kontrapunktur
vill renna saman í einhveija
ógagnsæa móðu, sem er í andstöðu
við tæran stíl Bachs, þar sem hver
nóta á að heyrast skýr og fullmótuð.
Þessa hættu reyna sumir organistar
að forðast með því að yfirfylla verk-
ið röddum orgelsins sem er í öfuga
átt við það sem gera þarf. Eina von-
in er að tína út raddir og reyna þann-
ig að gera vefínn skýran. Hannfried
Lucke valdi fyrri leiðina og hlaut
Es-dur Prelúdína fyrri örlögin.
Kannske var það ástæðan fyir því
að Lucke spilaði allt verkið nokkum
veginn í sama styrkleika, bæði alla
þætti Prelúdíunnar, svo og alla þijá
liði fúguunar, andstæður í verkinu
urðu því afar óverulegar. í Tríósónöt-
unni í c-moll sýndi Lucke að hann
hefur góða tækni og var þar nær
því að raddsetja orgelið heppilega,
en betur hefði komið út að leika jað-
arkaflana aðeins hægar við þann
hljómburð sem kirkjan hefur. Clair
de lune, eftir Louis Vieme, hljómaði
fallega og naut sín í kirkjunni, þótt
ekki geti verkið talist mjög áhuga-
vert. í lokin kom svo verkið sem
margir biðu eftir að heyra í búningi
orgelsins, „Tilbrigði um þema eftir
Haydn“ í orgelbúningi Lionels
Roggs. Fyrir það fyrsta er þemað
að öllum líkindum ekki eftir Haydn,
þótt hann hafí ekki notað þemað í
verki eftir sig áður. Þótt Brahms
hafí skrifað tilbrigðin bæði fyrir
hljómsveit, svo og fyrir tvö píanó,
þá er hljómsveitarverkð það sem að
ég held situr í flestum. Orgelið hefur
ekki möguleika á að skila hljómsveit-
inni og því verða mótif sem við þekkj-
um úr hljómsveitinni undir í glí-
munni við möguleikana og við sitjum
og hlustum á hluti, sem gjarnan
hverfa í hljómsveitinni. Hvort þetta
er áhugavert er vitanlega mál hvers
og eins, undirritaður sér ekki þörfína
á slíkum umskrifum, en það má
Lucke eiga að í mörgum tilbrigðum
sýndi hann mjög góðan leik. í auka-
lagi sem undirritaður þekkti ekki
leyfði Lucke áheyrendum að heyra
möguleika spænsku trompetanna og
gerði vel.
Hannfried Lucke