Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2001, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. SEPTEMBER 2001
S
ÚMMARI er það sem flestum
dettur í hug þegar nafn Krist-
jáns Guðmundssonar myndlist-
armanns er nefnt á nafn. Samt
er orðið æði langt síðan nokkuð
hefur beinlínis verið aðhafst í
nafni þeirrar hreyfingar sem
kannski var ekki einu sinni
hreyfing því ekki var um neina meðvitaða
stefnumótun að ræða sem listamennirnir höfðu
komið sér saman um. En jafnvel fyrir fólk sem
er of ungt til að hafa kynnst SÚM-sýningum
stafar ljóma af orðinu „súmmari“, sem segir
kannski meira en nokkuð annað um þau áhrif
sem þeir höfðu á íslenskan myndlistarheim.
Fyrsta einkasýning Kristjáns var á Mokka
árið 1968 en árið eftir setti hann upp sýningu í
gallerí SÚM sem vakti mikla hneykslan al-
mennings þrátt fyrir að aðeins 47 manns hafi
séð hana. Þar sýndi hann innsetninguna Envi-
ronmental Skulptur o.fl. en þungamiðja hennar
var straubretti þakið óhreinindum og hænsnas-
kít. Listasafn Íslands keypti það sem eftir var af
innsetningunni árið 1988 og þegar verkið var
sýnt tveimur árum seinna varð enn fjaðrafok
svo forstöðumaður safnsins, Bera Nordal, sá sig
knúna til að birta athugasemd í fjölmiðlum þess
efnis að lögum samkvæmt væri það hlutverk
safnsins að afla verka sem endurspegla nýja
strauma og stefnur í íslenskri myndlist og þetta
verk væri mikilvægur fulltrúi ákveðinna listvið-
horfa og stefnu sem fram kom á sjöunda ára-
tugnum. Kristján sýndi einnig verkið Vörðu-
brot árið 1970 sem gert var úr
heilhveitibrauðum og lögreglan fjarlægði af
vettvangi á Skólavörðuholtinu „af heilbrigðisá-
stæðum“. Þrátt fyrir þessar kyndugu viðtökur í
upphafi ferilsins er ljóst að Kristján á sér marga
aðdáendur á Íslandi og þá ekki síður erlendis.
Er hægt að semja músík
í anda Mozarts núna?
Kristján reyndi fyrir sér við ýmislegt áður en
hann fór að stunda myndlist og aðspurður segir
hann það ekki hafa verið neitt sérstakt sem dró
hann inn í listheiminn. „Ég sogaðist bara inn í
þetta með vinum mínum, eftir að hafa verið að
læra að fljúga. Síðan fór ég til Spánar með Ólafi
Jónssyni, athafna- og uppfinningamanni, og var
að gæla við að fara á listaskóla þar. Eftir að hafa
skoðað nemendasýningu sá ég að þetta myndi
þó líklega ekki vera skóli fyrir mig.“ Hann seg-
ist þó hreint ekki hafa verið að hafna listhefð-
inni, enda finnist honum hann nú oft vera nokk-
uð hefðbundinn í verkum sínum. Í texta Ólafs
Gíslasonar listfræðings, í bók þeirri sem nú
kemur út hjá Máli og menningu, segist Kristján
þó oft hafa farið yfir á rauðu ljósi í listinni, „en
það er þegar verið er að búa til einhverjar regl-
ur í myndlist sem listamenn eiga að hlýða. Þá
finnst mér fagurfræðilega löggan vera gengin
einum of langt. Ef það væru einhverjar reglur í
myndlist sem þyrfti skilyrðislaust að hlýða,
hvernig væri myndlistin þá í dag? Slíkar reglur
er ekki hægt að setja á neinu listsviði. Það er til
fagurfræðilegur ballett, þótt hann sé ekki klass-
ískur,“ útskýrir Kristján „og það sama finnst
mér eiga við um myndlist.“
Hann hugsar sig um í smástund en heldur svo
áfram. „Þegar fólk segir að maður sé að hafna
hefðinni þá er það náttúrlega ekki rétt nema að
því leyti að flestallir myndlistarmenn sem eitt-
hvað kvað að á tuttugustu öldinni hafi hafnað
ákveðinni hefð. Sú höfnun gleymist að sjálf-
sögðu einhverjum áratugum seinna. En hvað
heldur þú að það þýði að vera að mála eins og
Picasso árið 2000? Er hægt að semja músík í
anda Mozarts núna, væri það eitthvað fínt?“
spyr Kristján hreinskilnislega.
Þetta er þá ef til vill einungis spurning um
muninn á frumsköpun og eftirlíkingu?
„Ég veit það ekki, en fyrir mér er fólk ann-
aðhvort að fást við þessa hluti sem lúta að list-
inni, eða þá að það er bara í einhverju smekk-
dúlliríi – að mála eins og Picasso eða einhver
annar. Ekki það, ég hef ekkert á móti handverki
sem slíku.“
Vel sjálfur
mína prófessora
Þú hefur þá ekki þurft að fara í gegnum þetta
hefðbundna námsferli í myndlistinni?
„Nei, ég sneiddi hjá því. Annars er það mikið
nám í mínum augum að hafa verið með þessum
vinum mínum, unnið með þeim og orðið fyrir
áhrifum. Ég lít á það sem mitt nám að verða fyr-
ir áhrifum af sterkum og góðum hlutum, það er
mín akademía þar sem ég vel sjálfur mína pró-
fessora. Meðal þeirra eru gamlir vinir mínir,
Magnús Pálsson, Dieter Roth, Flúxusfólk, lista-
menn Arte Povera og þar fram eftir götunum.
Maður verður ekki bara fyrir áhrifum af koll-
egum sínum, heldur líka af fólki sem er ekkert
að fást við myndlist.“
Mörgum finnst eins og hugmyndalistin og
innsetningarnar hafi markað upphaf þeirra
tíma er listin varð „illskiljanleg“ – kannski af því
þau gildi sem talin voru hefðbundin fagurfræði
viku. Aðrir halda því fram að upphaf abstrakt
listarinnar í málverkinu hafi verið miklu meira
áfall fyrir áhorfendur. Hefur ef til vill verið gert
of mikið úr „uppreisn“ ykkar félaganna?
„Það var auðvitað einhver klofningur á meðal
myndlistarmanna á þessum tíma, rétt eins og
gerðist í bókmenntum og fleiru,“ segir Kristján
og gerir ekki mikið úr gömlum uppþotum list-
heimsins. „En abstrakt list var auðvitað til að
byrja með ekki meðtekin snemma hér, ekki fyrr
en um ’50 eða ’60. Fólki fannst kannski eins og
abstraktsjónin væri rétt að festa sig í sessi þeg-
ar þessir unglingar komu til að brjóta það allt
niður. Fólk fann ögrun í því.“
Maður má hafa vondan smekk
En þið hljótið að hafa verið í tengslum við
þær miklu hugmyndafræðilegu hræringar sem
áttu sér stað á þessum tíma í kringum ’68, upp-
broti á hefðbundnum gildum og upphafningu á
öllum sviðum?
„Mér fannst það sem við vorum að gera ein-
faldlega fallegt,“ svarar Kristján. „Ég hafði jú
gaman af því að þetta væri svolítið ögrandi, en
fyrst og fremst var ég að leita að fegurðinni.“
Áttu þá við þá tegund fegurðar sem er laus
við markaðsgildi og tilgerð?
„Já, mér fannst þetta vera það sem hentaði
mér að gera og ef aðrir vildu gera eitthvað ann-
að, þá þeir um það. En ég hef aldrei hugsað
myndlist sem einhverja fratyfirlýsingu um póli-
tík. Ég hef alltaf litið á fagurfræðilegu teiknin í
henni og sett þau framar öðru. Svo getur fólk
bara sagt að Kristján Guðmundsson hafi svona
hroðalega lélegan smekk, það verður þá bara að
hafa það,“ segir Kristján og glottir. „Maður má
hafa vondan smekk. Það getur enginn bannað
manni það.“
Kristján segir að tvö þeirra verka sem nú séu
til sýnis á Kjarvalsstöðum hafi farið töluvert í
taugarnar á fólki, og þá aðallega listamönnum.
Þetta eru verkin Þríhyrningur í fern-
ingi sem búið er til úr vígðri mold og
mold, og verkið Hægar hraðar sem
samanstendur af tveimur grjóthrúg-
um, einni sem hafið hefur slípað og
annarri sem kemur úr grjótmulnings-
vél. „Í gamla daga var oft sagt að það
væri verið að gera grín að fólki með
þessari myndlist, – moldarverkum og
öðru álíka. En ég myndi aldrei nenna
að eyða mínu lífi í það að gera grín að
fólki úti í bæ. Ég er bara alltof latur til
að standa í því. Svo það eru einhverjar
aðrar ástæður sem liggja að baki
minni listastarfsemi,“ segir hann al-
varlegur. „En ég var náttúrlega til ’68,
á tímum Víetnamstríðsins, kvenfrelsis
og alls þessa sem þá var í gangi. En
það var nú allt tiltölulega rólegt miðað
við hvernig hlutirnir eru í dag. Þó
voru kannski einhver skil þarna, mað-
ur vissi af Rauða-Danna, Baader
Meinhof og allri þeirri deleríu. En ég
fór aldrei inn í flokksstarf af neinu
tagi, ég rakst ekki vel í hópi, pólitískt
séð. Ég man þó eftir því að hafa verið
skotinn í stelpu,“ bætir Kristján við
brosandi, „og þegar ég sá hana í
kröfugöngu slóst ég í hópinn og gekk
svona við hliðina á henni og kallaði, Ís-
land úr NATO og herinn burt! En
mér leið frekar illa. Mér finnst nefni-
lega leiðinlegt að hrópa í kór, jafnvel
þótt ég vildi að herinn færi frá land-
inu. Mér fyndist eiginlega betra að
hrópa svona einsamall, heldur en með
hundruðum manna.“
Skylda listamannsins að láta
ekki teyma sig hvert sem er
Nú má merkja á þínum ferli að þú
hafir horfið frá einhvers konar óreiðu yfir í stíl-
hreinni verk með árunum – ef hægt er að orða
það þannig – öfugt við það sem hefur verið að
gerast í ríkjandi hugmyndafræði á sama tíma.
„Ég hef aldrei vitað hvað ríkjandi hugmynda-
fræði er,“ svarar Kristján. „Ég hef aldrei getað
sett fingurinn á nokkuð sem heitir „hin almenna
hugmyndafræði“. Ég varð fyrir áhrifum af vin-
um mínum og þessum hreyfingum sem ég
nefndi áðan, en ég veit ekki hvort list getur end-
urspeglað nokkuð slíkt. Þetta var allt miklu ein-
faldara fyrir þrjátíu árum heldur en það er í
dag. Í dag geturðu ekki sett fingurinn á neitt.
Það er alltaf verið að segja manni hvað er í
gangi í listum fjölmiðlunum, en þeir sækja í
þetta fólk í Gallerí Fold og Gallerí Reykjavík – í
svona gjafavöruverslanir sem selja mest
skrautvöru. Maður heyrir alltaf einhvern áróð-
ur annað slagið um að nú séu allir farnir að mála
í útlöndum, málverkið sé komið aftur í tísku og
nú vilji allir vera gamaldags á nýjan leik. Þetta
er náttúrlega bara eins og hver önnur kjafta-
froða og ef þetta er hið almenna viðhorf þá hef
ég engan áhuga á því. En maður býr að sjálf-
sögðu í þjóðfélagi, og ég geri mér fullkomlega
grein fyrir því að listamaður hefur skyldur við
samfélagið. Ég lít ekki á listamann sem ein-
hvern utangarðsmann sem hefur ekkert með
samfélagið að gera. Mér finnst hann meira að
YFIR Á
RAUÐU
LJÓSI
Það er stutt stórra högga á milli hjá Kristjáni Guð-
mundssyni myndlistarmanni á þessu ári; hann varð
sextugur í byrjun júní, í dag kl. 16 verður opnuð stór
yfirlitssýning á verkum hans á Kjarvalsstöðum og að
auki er að koma út vegleg bók um listferil hans og
verk. Þótt Kristján sé hlédrægur maður og lítið fyrir að
tjá sig á opinberum vettvangi, féllst hann á að spjalla
við FRÍÐU BJÖRK INGVARSDÓTTUR um baksvið
listanna þá rúma þrjá áratugi sem hann hefur verið
að störfum hér heima og erlendis.
Kristján bregður á leik á fyrstu sýningu sinni í galleríi
SÚM 1969, en hann var forstöðumaður þess fyrsta árið.
Morgunblaðið/Einar Falur
Kristján vinnur að uppsetningu verksins Hægar hraðar á Kjarvalsstöðum fyrr í vikunni.