Helgafell - 01.12.1942, Blaðsíða 153

BÓKMENNTIR
423
þegar nokkur mcrki, að farið vœri að lralla und-
an fæti, en Haustsnjóar taka af öll tvímæli. I
bókinni ber meira á ókostum Jakobs sem !jóð-
skálds, en kostum hans, og þolir hún því ekki
samanburð við önnur ljóðasöfn skáldsins, sízt
hin fyrri. Jakob hefur lagt mikla alúð við kvæð-
in, margt er þar viturlega sagt, en sköpunar-
máttur hans er tekinn að dvína. Mörg ádeilu-
kvæðin missa marks og eru sum harla ó-
smekkleg (t. d. Fréttaritarinn, Hvort er held-
ur?). Jafnframt ljóðagerð hefur Jakob lagt
nokkra stund á smásögur á síðustu árum. Sögur
þessar eru sérkennilegar og bera raunar svip af
kvæðum hans. Má af þeim ráða, að Jakobi muni
láta betur hér eftir að rita sögur en yrkja ljóð.
Símon Jóh. Ágústsson.
Einn af fáum
Halldór Stefánsson: EINN ER GEYMD-
UR. Sögur. Útg.: Heimskringla, 1942.
260 bls.
Á síðustu árum er smásagnaritun orðin tölu-
vert almenn hér á landi, en hins vegar virðast
allt of fáir gera sér þess ljósa grein, að hún er
tvímælalaust eitt hið
allra erfiðasta og
vandaðasta form skáld-
skaparins, krefst ekki
aðeins, ef vel á að
vera, mikilla hæfi-
leika, heldur einnig
mikillar leikni og kunn-
áttu, enda er tiltölu-
lega sjaldgæft að reka
augun í íslenzka smá-
sögu, sem samsvari
hinum fyllstu kröfum.
Halldór Stefánsson er einn þeirra rithöfunda,
sem tekið hafa ástfóstri við þetta kristallaða og
blæbrigðula form, kynnt sér lögmál þess ræki-
legar en flestir aðrir og lagt mikla rækt við það
um margra ára skeið. Þegar önnur bók hans,
Dauðinn á þriðju hæð, kom út árið 1935, mátti
öllum vera ljóst, að hann kunni bæði glögg skil
á tæknilegum leyndardómum smásögunnar og
gat gætt hana lífi á persónulegan og sérstæðan
hátt. Sumar sögurnar í bókinni, t. d. Liðsauki,
Hégómi, Réttur, Júlíus o. fl., skipuðu honum
við hlið þeirra fáu manna, sem rita þannig
skáldskap á íslenzka tungu, að hann getur tal-
izt til bókmenntalegra verðmæta.
í hinu nýútkomna safni, Einn er geymdar,
eru höfundareinkenni Halldórs Stefánssonar orð-
in gleggri og fullkomnari en nokkru sinni áð-
ur. Hann ræður yfir öruggri tækni og bregst
sjaldan bogalistin um byggingarlag og hnitmið-
un, enda er ekki hægt að benda á neina þess-
ara nítján sagna sem misheppnaða frá tækni-
legu sjónarmiði. Hann lætur viðburðina eða við-
burðinn venjulega gerast á þröngu, afmörkuðu
sviði, eins og bezt hæfir eðli formsins, gengur
vöflulaust að efninu og kappkostar að móta svip
allrar sögunnar í fyrstu setningunum. Stíll hans
er raunsær, hlutlægur og stundum kryfjandi,
gersamlega sneyddur öllu tilhaldsfjúri, en þeim
mun rökfastari og markvissari. Það er leitun á
rislágum, innihaldsrýrum eða óþörfum setning-
um í hinum viðburðameiri sögum Halldórs, en
hins vegar virðist hin gáfulega meitlun stílsins
stöku sinnum gerð á kostnað lífrænnar og á-
hrifaríkrar frásagnar, einkum þegar höfundurinn
fjallar um efni, scm standa nær tilfinningalífi
en vitsmuna. Það er háttur Halldórs að skírskota
fyrst af öllu til heilans, forðast eins og heitan
eldinn alla brjóstvæmni, en fela að baki setn-
inganna djúpa og einlæga samúð. Þetta er ó-
neitanlega mikill kostur. En ég er ekki fjarri
því, að opinskárri og sveigjanlegri stíll hefði
orðið sumum sögum þessarar bókar til ávinn-
ings.
Viðfangsefnin, sem höfundurinn glímir við,
eru skemmtilega fjölbreytt, en oftast vakir fyrir
honum sálfræðileg könnun og ádeiluþrungin
rannsókn á ákveðnum fyrirbrigðum. Viðhorf
hans til persónanna er undantekningarlaust
mannúðlegt. Jafnvel þegar hann leggur þær á
skurðarborðið, til þess að athuga meinsemdir.
Hann tengir þær við umhverfi og þjóðfélagsað-
stöðu, að vísu misjafnlega skýrt og misjafnlega
vel, og byggir dóm sinn, skýringu og mat á
þeim grundvelli. í öllum beztu sögum Hall-
dórs er hinn þjóðfélagslegi bakgrunnur ýmist
augljós eða leynilegur. Eftirmæli, Eitt er nauð-
synlegt, Fyrsti maí, Hernaðarsaga blinda manns-
ins, Hljóðið, Sáð í snjóinn, Strok, — allar þess-
ar sögur eru í nánum tengslum við þjóðfélagið,
öfl þess og lögmál, en þrjár þeirra, Hernaðar-
saga blinda mannsins, Sáð í snjóinn og Strok,
eru að mínum dómi heilsteypt og merk lista-
verk. Mér er ekki kunnugt um, að íslenzkir nú-
tímahöfundar hafi skrifað betri smásögur.
Hins er ekki að dyljast, að Halldóri eru mis-
lagðar hendur á yrkisefni sín. Nokkrar sögur í
hinni nýju bók hans hafa ekki heppnazt full-
komlega, þótt ekkert sé hægt að setja út á bygg-
ingu þeirra. Til dæmis fæ ég ekkj betur séð en