Helgafell - 01.12.1942, Blaðsíða 159

BÓKMENNTIR
429
vitaÖ meira og minna úr lagi færöar og ýktar og
oft blandnar hjátrú. Ef sagnir þessar eiga aÖ
hafa þjóðsagnafræðilegt gildi, verður að rita þær
óbreyttar, eins og þær ganga í munnmælum,
eftir einhverjum góðum sögumanni. En oft velja
þjóðsagnasafnendur vorir nú aðra leið. Þeir nota
þjóðsöguna einungis sem uppistöðu í sagnaþátt-
inn eða hafa hana til bragðbætis, en safna auk
þess til hans vitneskju hvaðanæva, oft úr rituð-
um sögulegum heimildum, skjóta inn í löngum
ættartölum, leggja sem sagt alla stund á, að
hafa frásögnina sem fyllsta og réttasta. Hér er
því frekar um sagnfræði að ræða en söfnun
munnmælasagna. Ekki fer ávallt vel á því, að
blanda sannfræði og munnmæjum saman á þann
hátt, er safnendur þjóðsagna og alþýðlegs fróð-
leiks gera. Þessi fróðleikstínsla úr ýmsum áttum
spillir stundum hinni upprunalegu þjóðsögu eða
varnar henni að njóta sín. Sagnaþættir þessir
hafa og sumir hverjir aldrei gengið í munnmæl-
um. Þeir byggjast á frásögn sjónarvotta eða
þeirra, sem vel mega þekkja til atburðanna. Þess
konar þættir eiga því einnig að víkja úr þjóð-
sagnasöfnunum, þótt þeir séu stundum fróðleg-
ir og skemmtilegir.
Þannig hefur fjöldamargt slæðst inn í þessi
söfn, sem hefur alls ekkert þjóðsagnagildi. Að
vísu er það rétt, að sumir safnendur slá að nokk-
uru varnagla við þessu: Utgefendur Grímu kalla
hana tímarit fyrir íslenzk þjóðleg fræði. Útgef-
andi Ommu kallar hana íslenzkar sagnir og þjóð-
sögur. Guðni Jónsson slær sams konar varnagla.
En ýmsir gefa út alls konar samtíning sem þjóð-
sögur. Sýnist mér því, að rit þessi yrðu miklu
aðgengilegri, ef safnendur gerðu sér meira far
um að flokka sögumar betur og gæfu ekki út
frásögur um jafnsundurleit efni í einum hræri-
graut. Ef þessu heldur áfram, er hætt við, að al-
menningur ruglist svo í ríminu, að hann hætti
að kunna skil á því, hvað þjóðsaga er.
Þar sem upp hefur verið tekið í söfn þessi
fjöldamargt, sem getur ekki með nokkru móti
talizt þjóðsögur, veitir stærð þeirra ranga hug-
mynd um auðlegð íslenzkra nútímaþjóðsagna.
Það virðist sönnu nær, að safnendum gangi illa
að hafa upp á ósviknum þjóðsögum og því freist-
ist þeir til að taka í söfn sín ýmsar sagnir, sem
eru líkar þjóðsögum að efni til, svo sem vott-
festar frásagnir um dulskynjanir, og sagnaþætti,
sem hafa ekki gengið í munnmælum. Loks slæð-
ast í rit þessi alltof margar sagnir, sem eru alls
ekki í frásögur færandi, ómerkilegar að efni og
lélega sagðar.
Á þessu ári hefur komið út þriðja hefti ís-
lenzfcra sagnaþátta og þjóSsagna Guðna Jóns-
sonar, og er þar með lokið fyrsta bindi þessa
ritsafns. Er þar saman kominn ýmiss konar þjóð-
legur fróðleikur, sem Guðni hefur af mikilli elju
tínt saman eða skráð og bjargað þannig frá
gleymsku. Mjög fáar sögur í riti þessu eru tekn-
ar úr handritasöfnum. Margs háttar vitneskja
er þar um siði, venjur og daglegt líf alþýðu
manna á þeim slóðum, sem sögur þessar gerast,
en þær eru flestar austan fjalls úr byggðarlagi
safnandans. Ymsir aðalsögumenn Guðna fara
fremur laglega með sögur, svo sem Sigurður föð-
urbróðir hans, Þórður Sigurðsson á Tannastöð-
um o. fl. En yfirleitt er frásögnin ekki tilþrifa-
mikil, enda eru söguefnin stundum helzti rýr.
Nokkrar vísur í safninu eru svo lélegar, að alli
ekki er vert að halda þeim til haga frá neinu
sjónarmiði. Hér er sýnishom þeirra:
Jón er genginn inn í dal,
leitar að Hyrnu sinni.
Betur hann fyndi hana þar
sem betur fer. (11. bls. 10).
Jörðin er nú orðin rauð,
hún er líka hérna græn.
Á henni spretta eplin væn,
af þvf eru laufin væn,
af því eru skæðin væn,
af því em þau græn. (II, bls. 149).
Leirbull af þessu tagi er ekki einu sinni
skemmtilega vitlaust, og er mesti misskilning-
ur að lengja bækur með jafnfánýtum þvættingi.
Guðni gæti framvegis hætt að ganga svona nærri
rótinni, ef svo mætti segja, þótt það hefði f för
með sér, að safn hans yrði ekki eins mikið að
vöxtunum.
Fyrsta hefti annars bindis Ommu kom út í
fyrra fyrir jólin. Sagnir þær, er hún flytur, eru
teknar úr handritum á Landsbókasafninu. Yms-
ir læsilegir þættir hafa birzt í safni þessu, í
síðasta heftinu eru t. d. skemmtilegir sagna-
þættir úr Eyjafirði eftir Bólu-Hjálmar. Ömmu
ætti varla að þrjóta sæmilegt efni fyrst um sinn,
því að úr miklu er að moða. Ódæmin öll eru af
alls konar þjoðlegum fróðleik f handritum á
Landsbókasafninu.
Þá er 17. hefti tímaritsins Grímu nýkomið út.
Þetta er orðið mikið safn, en í heild er það
fremur bragðdauft, þótt ýmsar góðar sagnir séu
í því. Sumir aðalsögumenn hafa fremur sviplít-
inn frásagnarhátt. í þessu hefti er m. a. fræði-
leg ritgerð eftir Margeir Jónsson um Hamra-
Settu, þar sem hann leitast við að sýna fram á,
að þjóðsagan um hana sé rétt í ýmsum megin-
atriðum. Mér finnst ekki fara vel á þvf, að birt-