Skagfirðingabók - 01.01.1985, Blaðsíða 123
ÁGREININGSEFNI KOLBEINS TUMASONAR
OG GUÐMUNDAR ARASONAR
eftir JÓN MARGEIRSSON
I
INNGANGUR
í ÞANN tíma, er kristni var lögtekin á Islandi, var staða kirkjunn-
ar í ríkjum Evrópu gagnvart konungum og öðrum furstum öll
önnur en síðar varð. Kirkjan laut valdi leikmanna, og reiptog
um völdin milli ríkis og kirkju var enn ekki hafið. Að vísu
verður ekki sagt, að furstarnir hafi ráðið því, hvað væri rétt
trúarkenning, en þeir réðu því, hverjir gegndu æðstu stöðum
innan kirkjunnar, og leikmannavaldið réð víða öllu um veiting-
ar prestsembætta. Páfinn átti þó hlutverki að gegna. Hann var
æðsti yfirmaður kirkjunnar í Þýzk-rómverska ríkinu að keisara
frátöldum, en annars staðar hafði hann ekki umtalsverð völd,
og það var yfirleitt á valdi keisarans, hver varð páfi, a. m. k. ef
keisarinn beitti sér. Ef málið er einfaldað nokkuð, má segja, að
eins konar þjóðkirkjukerfi hafi verið ríkjandi. Hlutverk páfans
hafði frá fornu fari verið það að vera einingarband og tryggja,
að ein og sama kenningin væri kennd alls staðar, svo að allt
leystist ekki upp í sértrúarflokka eins og gerzt hafði í Vestur-
Asíu á mótum fornaldar og miðalda. En völd páfanna yfir
hinum einstöku þjóðkirkjum (ef nota má það orð) eru hins
vegar hverfandi um 1000, er Islendingar taka kristni.
Að sjálfsögðu hafa höfðingjar á Islandi um 1000 ætlað sér að
stjórna íslenzkri kristni sjálfir, og þeir gerðu það líka lengi vel,
en á seinni hluta 12. aldar fer ný stefna, sem hér verður kölluð
páfakirkjuleg stefna, að gera vart við sig á Islandi. Þessi stefna
121