Börn og menning - 01.04.2012, Side 12

12
Börn og menning
- hvernig við sium raunveruleikann í
gegnum hughrif sem við verðum fyrir í
gegnum bókmenntir og þá sérstaklega
barnabókmenntir.
Við heimfærum minni, atburði, umhverfi
og blæbrigði úr skáldskap upp á aðstæður
sem við lendum I; heimfærum stemningu
úr marglesinni barnabók upp á það
sem við sjáum I kringum okkur. Þetta er
ákveðinn flötur á nostalgíu; að endurbyggja
veruleikann út frá henni. Og svo virðist
vera sem það sem maður las I bernsku hafi
langsterkustu tökin. Hvað er það sem veldur
því að ég hugsa ennþá um Albín þegar ég
heyri orðið snoturt - samanber snoturt og
snyrtilegt - hvað er það sem veldur því að
mig grunar alltaf að mýs gangi um með
svuntu og sitja við sauma inni I holunni
sinni, að trúleysinginn Salka vildi óska að
við færum I raun og veru til Nangijala eftir
dauðann, hvað er það sem veldur þvl að
áköfustu bókmenntasamræðurnar I kringum
mig fara iðulega af stað þegar farið er að
rifja upp gamlar barnabækur, bera saman
hver las hvað og hverja systranna I Sitji Guðs
englar-bókunum fólk hafi haldið mest upp
á? Við bestu vinkonu mína ræði ég pólitík,
þjóðfélagsmál, leikhús, tónlist, menn og
málefni - en það eina sem okkur verður
virkilega heitt I hamsi yfir er bókin Sesselja
Agnes eftir Mariu Gripe, sem við lásum
báðar I kringum tlu ára aldurinn og varð
ein af eftirlætisbókum mínum en vakti hins
vegar ekkert annað en taumlausan hrylling
hjá vinkonu minni, með þeim afleiðingum
að hún má ekki heyra á hana minnst án
þess að á hana komi undarlegur reiðisvipur.
Tilfinningin gagnvart bókinni er ennþá til
staðar - og að sama skapi töfrarnir sem hún
hefur alltaf vakið I mínum huga, samlíðanin
með söguhetjunni Nóru og kitlið I maganum
yfir þeim óútskýranlegu atburðum sem
eiga sér stað I þessari magnþrungnu sögu,
en bókin heitir einmitt Sesselja Agnes -
undarleg saga.
Sömu bókina aftur og aftur
Sennilega eru margir áhrifaþættir sem
hjálpast að við að stimpla barnabækur
jafnrækilega inn I mann og raun ber vitni.
Þegar maður er barn er einbeitingin einhvern
veginn önnur; það sem hugurinn grípur
á lofti eru oft smáatriði sem er skautað
yfir síðar á lestrarævinni en verða börnum
umhugsunarefni, vekja undrun, forvitni,
hlátur eða jafnvel hræðslu. Það er síðan
ótrúlega gaman að fylgjast með þessu sem
fullorðin manneskja; þegar ég les með
fjögurra ára bróðurdóttur minni tek ég
eftir því hversu mikinn áhuga hún hefur
á orðunum sem slíkum - hún vill vita
nákvæmlega hvað það þýðir að standa vörð,
vera fokvondur eða sótsvartur. Þá reynir
aldeilis á stóru frænkuna. Svo hjálpar það
auðvitað til að sem barn hefur maður gaman
af endurtekningunni; nýtur þess að heyra
sömu söguna aftur og aftur, horfa á sömu
myndina, leika sama leikinn með einhverjum
tilbrigðum. Ég man sannarlega ekki eftir því
að hafa á fullorðinsárum lokið við bók og
byrjað strax aftur á byrjuninni, en því man
ég margoft eftir þegar ég var krakki, enda
kann maður heilu og hálfu kaflana utan að.
Það sama á reyndar við um Andrésblöðin,
þá stórfenglegu fróðleiksnámu, sem sagði
manni ekki bara frá lífi anda, hunda, músa
og annarra fyrirbæra í Andabæ heldur
fræddi mann einnig um hluti á borð við sögu
Bandaríkjanna og Raunir Werthers unga; og í
Andrésblaði lærði ég líka þessar stórkostlegu
Ijóðlínur: „Að mér sækir hugarvíl / því með
boga mínum og píl' / ég skaut niður fýl."
Góðar barnabækur eru líka oft
myndrænar, og í raun ekki bara myndrænar
heldur er í mörgum barnabókum opnað fyrir
öll skilningarvit og skapaður hljóðheimur,
myndheimur, heimur uppfullur af sterkri
áferð, litum, lykt og Ijósi. Það óhugnanlega
eða óþægilega situr líka oft í manni, og
þótt ég finni enn fyrir hræðslu þegar ég
handfjatla bókina um Dísu Ijósálf og sé fyrir
mér moldvörpuna vil ég meina að það sé gott
og nytsamlegt að verða svolítið hræddur,
»«