Börn og menning - 01.04.2014, Side 15

Hættulegur frumskógur eða áður óþekkt tækifæri?
15
algengari á heímilum sem drengir bjuggu á
en á heimilum stúlkna. I seinni könnunum
var fylgni milli þess að drengir bjuggu á
heimilum og þess hvort nýjustu tækin voru
keypt inn á heimilin.
Tímarnir breyttust og spurningalistarnir
með. Árið 1979 var bætt við spurningu
um það hvort svarendur ættu tæki á borð
við útvarp, plötuspilara og kassettutæki.
Á níunda áratugnum voru Stöð 2 og
myndbandstækin komin í samkeppni við
Sjónvarpið og í könnuninni 1991 var bætt
við spurningu um fjölda sjónvarpstækja á
heimilum. Árið 2009 voru talin upp átján
mismunandi tæki á listanum sem fylgdi
spurningunni um eign á tækjum til miðlunar.
Niðurstöður rannsóknarinnar hafa leitt
það í Ijós að tækninýjungar eru fljótar að
ná fótfestu á íslandi, hvort sem um er að
ræða sjónvarpstæki árið 1968 eða farsíma
árið 2003, en þær tækninýjungar sem
virðast hafa valdið stærstu byltingunum
hvað varðar fjölmiðla- og fjarskiptanotkun
íslenskra barna eru sjónvarpsútsendingar
og farsímar. Þá verður að geta þess að
farsími er ekki aðeins sfmi heldur einnig
tæki þar sem meðal annars er hægt að
horfa á sjónvarpsútsendingar. Hið sama á
raunar einnig við um nettengdar tölvur.
I könnuninni árið 2009 áttu 58% barna
eða höfðu aðgang að tölvu og farsíma.
50% sögðust nota tölvuna og netið til að
horfa á bíómyndir, sjónvarpsþætti eða styttri
myndskeið að minnsta kosti einu sinni í viku
gegnum þessa miðla.
Drengir virðast í nær öllum tilvikum eiga
fleiri og dýrari tæki en stúlkur og eignast þau
að auki fyrr en þær, ásamt því að nota tölvur
og internetið meira en stúlkur. Farsímar eru
eina undantekningin frá þessari reglu, en
stúlkur eiga frekar slfka síma en drengir. Eftir
sem áður eykst farsímaeign með aldri þó að
furðuhátt hlutfall f öllum aldurshópum eigi
farsíma. Ekki aðeins er farsímaeign algengari
meðal stúlkna heldur virðist síminn gegna
stærra hlutverki í lífi þeirra. Nánast má halda
því fram að síminn sé félagsleg líflína stórs
hluta stúlkna á unglingsaldri en síður hjá
drengjum.
Bóklestur: Hryggileg hnignun eða
óvænt upprisa?
Allt frá fyrstu könnuninni árið 1968 hefur
verið spurt um yndislestur, en þátttakendur
eru spurðir hvað þeir telji sig hafa lesið margar
bækur, fyrir utan námsbækur, síðustu þrjátíu
daga. Ávallt hefur verið munur á lestri milli
kynjanna en lesnum bókum hefur hins vegar
fækkað jafnt og þétt á milli kannana og
þeim sem segjast enga bók hafa lesið fjölgar
jafnframt. Þeim sem lesa „mjög mikið" hefur
líka fækkað.
Fræðimenn telja að minnkandi lestur og
aukið framboð á sjónvarpsefni á síðari hluta
tuttugustu aldar haldist í hendur og að lestur
minnki jafnvel enn meira með tilkomu nýju
miðlanna, sérstaklega þó netsins. Þeir sem
hafa áhyggjur af minnkandi lestri eru þó
enn áhyggjufyllri yfir þeim fjölda sem aldrei
les neitt. ( könnuninni árið 2009 birtast þó
jákvæð teikn é lofti; þar hefur þeim sem
ekki lesa neitt fækkað niður í sama hlutfall
og árið 1997 og meðallestur er meiri en
árið 2003. Því virðist vera hægt að bera þá
rökstuddu von í brjósti að lestur muni ekki
minnka meira, heldur jafnvel aukast þrátt
fyrir stöðuga útbreiðslu nýju miðlanna.
Skýringin liggur að hluta f herferð sem
íslenskir skólar hafa staðið fyrir um nokkra
hríð og kallast Bókaormurinn. Þetta er
tölvuvædd útgáfa byggð á gömlum merg
lestrarkeppni þar sem bekkir og jafnvel
heilir skólar bera lestur sinn saman við aðra
bekki eða skóla. Vefur Bókaormsins sýnir
töluverða virkni. Stóra upplestrarkeppnin (
sjöunda bekk er önnur möguleg ástæða,
en yfirlýst markmið keppninnar er að auka
upplestrarfærni og virðingu nemenda fyrir
sjálfum sér og öðrum og ekki sfst að hvetja
börn með lestrarörðugleika.
Fræðimenn eru sammála um að
grundvallarbreytingar hafi orðið á
samskiptaumhverfinu og samskiptum barna
og ungs fólks f iðnvæddum samfélögum á
síðustu árum og áratugum. Þau gögn sem
safnast hafa í könnuninni Börn og sjónvarp
á íslandi varpa skýru Ijósi á margar þessara
breytinga. Hvað framtíðina varðar benda
öll teikn til þess að gullöld sjónvarpsins
muni taka enda mun fyrr en flestir ætluðu.
Sjónvarpið mun þó ekki hverfa heldur verða
hluti af einum allsherjar rafmiðlaheimi og
lifa þar af þótt mögulega verði það ekki
undir sama nafni. Ekkert virðist geta komið
í veg fyrir hnignun prentmiðlanna og þó að
hefðbundnar, innbundnar bækur séu í góðri
stöðu um þessar mundir er líklegt að þær
muni breytast á afgerandi hátt í nánustu
framtíð.
Börn hafa alltaf
verið í háska
Þorbjörn Broddason er upphafsmaður
rannsóknarinnar Börn og sjónvarp á íslandi.
Brynhildur Björnsdóttir ræddi við hann um
rannsóknina og þær vísbendingar sem hún
gefur um framtíðina:
„Áhrif nýrra miðla á ungviðið hafa
löngum valdið fólki áhyggjum. Bæði
með tilkomu kvikmyndanna á þriðja
áratugnum og seinna teiknimyndablaða
á þeim fimmta velti fólk því fyrir sér
hvers konar áhrif þessir nýju miðlar
myndu hafa. Á fimmta áratugnum má
nánast segja að hafi geisað stríð um
teiknimyndablöðin, sem sumir töldu
að myndu hafa afar neikvæð áhrif á
lífsviðhorf og lestrarfærni ungdómsins,"
segir Þorbjörn en bætir við að hérlendis
hafi áhrifin af sjónvarpinu helst verið mæld
með tilliti til lestrar. „Það sem við höfum
helst tekið eftir hér er breytingar á
bóklestri, bæði af því að þær eru svo