Börn og menning - 01.04.2014, Blaðsíða 23

Vó, pabbi!
HALASTJÖR
Halastjömur eru eiginlega bara
SKÍTUGIR SNJÓBOLTAR.
Kjartan Örn Haraldsson
ANTOl
Visindabók Villa, eftir Vilhelm Anton
Jónsson, vakti verðskuldaða athygli i
jólabókaflóðinu síðustu jól. Bókin er í hópi
mestseldu bóka síðasta árs og vartilnefnd til
íslensku bókmenntaverðlaunanna í hinum
nýja flokki barnabóka. Mikið var fjallað
um bókina á samskiptavefjum, til dæmis á
Facebook, og mjög margir foreldrar sögðu
þar frá samverustundum með börnum
sínum vi'ð lestur bókarinnar og framkvæmd
tilrauna upp úr henni. Þegar bókin er
lesin skín I gegn að höfundur er einlægur
áhugamaður um vísindi og jafneinlægur
áhugamaður um að auka áhuga barna á
vísindum. Bókin byggir á spurningunni „af
hverju?" og Vilhelm hvetur lesandann til að
nota þessa spurningu sem oftast og bendir
á mikilvægi þess að vera forvitinn. Hann
hvetur börn til að spyrja spurninga og leita
sér þekkingar og þessi nálgun höfundar,
að höfða til forvitni lesenda, gengur vel
upp. Öll okkar vitneskja um alheiminn,
sólkerfið okkar, vetrarbrautina og fleira
hefur fengist vegna forvitni einstaklinga.
Þessi forvitni gerði okkur jafnvel kleift að
senda mannað geimfar til tunglsins.
Bókin skiptist í tvo hluta, annars vegar er
fjallað um hinar ýmsu staðreyndir alheimsins
og hins vegar um einfaldar tilraunir sem
auðvelt er að framkvæma með samvinnu
foreldra og barna. Einnig er fjallað um
líffræðileg fyrirbæri eins og heilann, DNA,
beinin og blóðið. Stjarnfræðileg fyrirbæri
eins og svarthol, halastjörnur og geimferðir.
Eðlisfræðileg fyrirbæri eins og þyngdarkraft,
rafmagn, Ijós og hljóð. Jafnvel um heimspeki.
Umfjöllunin er stutt og hnitmiðuð og
samspil texta og mynda er Ijómandi gott.
Tilraunirnar, sem eru tuttugu talsins, eru
einfaldar og af þeim toga að það þarf ekki
mikinn undirbúning til að framkvæma þær.
Hlutir sem notaðir eru í tilraunirnar eru til
á flestum heimilum svo ekki þarf að fara í
innkaupaferðir eða hafa af þessu mikinn
kostnað.
Hönnun og uppsetning bókarinnar er að
mínu mati mjög vel heppnuð, aðlaðandi
og nútímaleg uppsetning, og blanda af
skemmtilega teiknuðum myndum og texta
með smá húmor gerir hana aðgengilega.
Forsíðumyndin er einnig mjög flott og kveikir
forvitni. Texti bókarinnar er auðlesinn;
höfundur hefur einkennandi stíl og góða
þekkingu á vísindum. Efnisatriði bókarinnar
eru í samræmi við það efni sem kennt er í
grunnskólum landsins.
Ef til vill er það vegna þess að ég starfa sem
náttúrufræðikennari að notkun nokkurra
hugtaka í textanum er mér hugleikin. (
textanum um svarthol er til dæmis notað
orðið aðdráttarafl þegar réttara er að
nota hugtakið þyngdarkraftur. Það virðist
almennt að þýðingin á „force of gravity"
eða „gravity" sé allt of oft aðdráttarafl
eða þyngdarafl. Afl er nefnilega hugtak
í eðlisfræði sem tengist orku og tíma,
oft notað í tengslum við umfjöllun um
samsettar vélar eins og bílvél. Annað atriði
sem vert er að nefna er að í kaflanum um
þyngdarkraftinn, þar sem heildarumfjöllun
höfundar um fyrirbærið er annars mjög góð,
vakti þessi setning athygli mína: Massi er
þyngd hlutar, alveg sama hvar hann er
í alheiminum. Þetta er ekki rétt, massi og
þyngd eru ólík hugtök í eðlisfræði. Massi
er hugtak þar sem einingin kílógramm (kg)
er notuð til að sýna stærðir hans, á meðan
þyngd er kraftur, mældur í njútonum (N).
Það sem ég vil benda á er að þegar verið
er að læra vísindagreinar eins og efnafræði
og eðlisfræði er það eins og að læra nýtt
tungumál, tungumál þar sem hugtök eru
skilgreind og merking þekkt. Mjög margar
rannsóknir benda til þess að forhugmyndir
nemenda í vísindum geti flækt fyrir þeim
skilning á efninu, til dæmis forhugmyndir
um merkingu hugtaka. Ég hvet þess
vegna höfund til að láta lesa texta næstu
bókar vandlega til að fyrirbyggja rugling á
hugtökum.
Vísindabók Villa er mjög vel heppnuð bók.
Ég las hana með fimm ára dóttur minni sem
skemmti sér konunglega yfir textanum og
tilraununum. í einni tilrauninni þar sem við
vorum að vinna með mjög einfaldan hlut,
glas á hvolfi, var einkunn hennar eftirfarandi:
„Vó, pabbi!" Þetta segir allt sem segja þarf.
Tilraunirnar eru vel valdar, einfaldar og
góður grundvöllur fyrir samverustund barna
og foreldra. Ég hefði sleppt umfjöllun um
flekakenninguna og einfaldað textann um
rafmagn og Ijós en bókin var mjög góð
viðbót við barnabókaflóðið síðustu jól og
sýndi fram á að það er pláss fyrir slíkar
bókmenntir fyrir börn. Ég tel öruggt að
bókin auki áhuga barna á vísindum og
geri það á jákvæðan hátt. Þá finnst mér til
fyrirmyndar þegar skrifaðar eru bækur sem
höfða bæði til barna og foreldra eins og
Visindabók Villa svo sannarlega gerir. Ég
hvet því Vilhelm eindregið til að skrifa aðra
bók í svipuðum anda.
Höfundur er grunnskólakennari við
Háaleitisskóla