Tíminn - 26.01.1945, Blaðsíða 6

6
TfHIITV*. föstndagmn 26. fan. 1945
7. blaö
Fimmtngnr:
Skntnöldin
tlón Eyþérsson
veðnrfræðlngur
Jón Eyþórsson veðurfræðing-
ur verður fimmtugur þann 27.
þ. m. Hann er fæddur að Þing-
eyrum í Húnaþingi 27. janúar
1895, sonur Eyþórs Benedikts-
sonar og konu hans, Bjargar J.
Sigurðardóttur. Bjuggu þau
hjón alllengi að Hamri í Ásum,
og þar ólst Jón upp. Ekki kann
ég ættir hans að rekja að lang-
feðgatali. En ef þar er ekki að
finna greint fólk og vel að sér
um marga hluti, þá er Jóni kyn-
lega úr ætt skotið. Hitt mun
og sönnu nær, að Jón sé kynj-
aður stórlega vel. Eru þeir hálf-
bræður, sammæðra, prófessor
Sigurður Nordal og hann.
Jón hóf nám í Gagnfræða-
skóla Akureyrar og lauk stúd-
entsprófi 1 Reykjavík 1917.
Sigldi þá um haustið til Kaup-
mannahafnar og lagði þar stund
á verkfræði og náttúrufræði.
Hvarf frá því námi nokkru síð-
ar og tók að lesa veðurfræði og
jarðeðlisfræði í Osló og tók
kandidatspróf í þeim greinum
1923. Vann um skeið á veðurat-
hugunarstöð í Bergen, en hvarf
heim 1926 og gerðist fulltrúi á
Veðurstofu íslands og hefir
gegnt því starfi síðan.
Jón Eyþórsson er fyrir löngu
kunnur maður, svo við hann
kannast svo að segja hvert
mannsbarn frá innsta afdal til
yztu nesja landsins. Hann hefir
um langt skeið haft með hönd-
um það vandasama og vanþakk-
láta starf að vera spámaður í
sínu föðurlandi. Og líklega er
hann eini spámaðurinn í þessu
landi, sem þjóðin hefir metið,
trúað á og tekið tillit til við
sín daglegu störf. Spádómar
Jóns hafa að vísu fram til þessa
verið dálítið einhliða, fjallað að-
eins um veðrið, en venjulega
hafa þeir eftir gengið. Hann
hefir líka verið hygginn spá-
maður og sjaldan hætt heiðri
sínum með þvi að spá langt
fram í tímann, en veðurlag
næsta dags hefir hann oftast
sagt fyrir með allmiklum sann-
indum, þótt nokkru hafi stund-
um skeikað i einstökum lands-
hlutum. Og það má Jón eiga,
að hann hefir venjulega verið
ákveðinn og hiklaus í spám sín-
um,að hætti hinna gömlu spá-
manna biblíunnar. Hann hefir
ekki verið jafn varkár og einn
„collega“ hans, sem venjulega
spáði um tíðarfarið á þessa leið:
„Annað hvort verður
hann áfram svona
ellegar þá hann breytir tll.“
Er það og mála sannast, að
veðurspár Jóns hafa mörgum
að haldi komið, og sennilega
forðað fleiri slysum, óhöppum
og hrakningum en tölu verður
á komið.
Um skeið hefir lítið heyrzt
um veðurspár Jóns, og sakna
þess margir. Ekki stafar þetta
þó af þvi, að Jón hafi misst
gáfu sína. Hitt veldur, að stríðs-
þjóðirnar hafa slíka tröllatrú á
Jóni, að þær hafa ekki þorað
að eiga undir því, að spár hans
væru birtar, svo fjandmennirnir
skyldu eiga þess kost að draga
sér af þeim gagn og ávinning.
En þegar er styrjöldinni lýkur
mun Jón aftur taka til óspilltra
málanna.
En Jón Eyþórsson er ekki að-
eins vinsæll og glöggur veður-
spámaður. Hann er ekki allur
þar sem hann er séður.og leggur
á margt gjörva hönd. Hann er
maður prýðilega ritfær og ágæt-
ur fyrirlesari, eins og útvarps-
hlustendum landsins mun
kunnugt. Hann hefir mjög starf-
að við ríkisútvarpið frá upphafi,
átt sæti í útvarpsráði frá 1932
og verið formaður þess um
skeið. Flutti hann fjölda út-
varpserinda, einkum um „dag-
inn og veginn“, og vildu fáir
misSa af því að hlusta á Jón.
Fór í erindum þessum oft sam-
an gáfur og góðlátleg kímni,
er margir höfðu sérstaklega
gaman af, enda er Jón snilling-
ur i þelrri grein. Síðustu árin
hefir hann þó allmjög dregið sig
í hlé við útvarpið og sakna þess
margir.
Ekki verður Jóns Eyþórssonar
réttilega minnst, ef hann er
Jón Eyþórsson veðurfrœðingur
ekki látinn njóta þess sannmæl-
is, að hann er hinn mesti ferða-
rakkur, skíðagarpur, fjallgöngu-
maður og jöklahetja og ófeim-
inn að liggja úti í óbyggðum,
hverju sem viðrar. Hefir hann
á ferðum þessum kynnzt land-
inu flestum betur og gert marg-
ár athuganir viðvíkjandi jarð-
sögu þess og jöklum. Um þessi
efni Tcvað hann hafa ritað lærð-
ar ritgerðir í erlend vísinda-
tímarit. Þær ritsmíðar munu
að vísu fáir lesa, en eru þó eigi
að síður ágæt fæða fyrir vís-
indamenn og grúskara, þótt
tormelt sé og strembið almúg-
anum. Fyrir -landsfólkið yfir-
leitt hefir það hins vegar haft
öllu meiri þýðingu, að á ferðum
sínum hefir Jón tekið ástfóstri
við fegurð og tign íslenzkrar
náttúru, og átt verulegan þátt
í því, bæði í ræðu og riti, að
kynna mönnum landið og opna
augu almennings fyrir þeirri
hugargöfgun, hollustu og hress-
ing, sem ferðalög um byggðir og
óbyggðír landsins hafa í för með
sér. Hann hefir og mjög starfað
að eflingu Ferðafélags íglands
— þess ágæta félags — og setið
í stjórn þess óslitið síðan 1937.
Auk alls þessa hefir svo Jón
ritað fjölda greina í blöð og
tímarit um hin margvíslegustu
efni og ennfremur fengizt nokk-
uð við þýðingar.
Út af fyrir sig er ekkert
merkilegt við það, þótt Jón Ey-
þórsson vérði fimmtugur. Því
marki hafa margir náð á undan-
honum, og fleiri munu eftir
fara. Hitt er athyglisverðara,
að á þessum árum hefir Jón bor-
ið gæfu til að ryðja sér erfiða en
glæsilega braut til mennta og
frama. Gáfur hans og hæfileikar
hafa ekki farið út í „veður og
vind“ heldur hagnýzt í þjóð-
hollu og mætu starfi. Og þess
vegna munu margir vinir hans
og góðkunningjar, bæði hátt og
í hljóði, færa honum hamingju-
óskir á þessum tímamótum ævi
hans og óska honum heilla og
gengis á ókomnum árum.
S. V.
ÁVARP
Það mun mörgum minnis-
stætt, að fyrir allmörgum ár-
um hófu konur hér á landi
fjársöfnun til byggingar
kvennaheimilis, er bera skyldi
nafn fyrstu húsfreyju landsins,
Hallveigar Fróðadóttur. Varð
byggingarsjóður þessi aldrei svo
hár, að ráðlegt þætti að hefj-
ast handa með byggingu húss-
ins, og er stríðið skall á og dýr-
tíðin fór sífellt vaxandi, dró
það málið enn á langinn. En
jafnhliða þessu óx þörfin fyrir
stofnun líka þeirri, er fyrr var
hugsuð, stofnun, þar sem hin
ýmsu kvenfélög og kvenfélaga-
sambönd gætu fengið svigrúm
til þess að vinna að áhugamál-
um sínum, sem öll að meira eða
minna leyti stefna að því, að
efla heill og hag þjóðarheildar-
innar.
Það var Bandalag kvenna í
Reykjavík, er fyrst hafði for-
ustu í þessu byggingarmáli, og
á aðalfundi sínum, 5. des. síð-
astliðið ár, samþykkti það að
beita sér fyrir málinu á ný með
því að mynda fjáröflunarnefnd,
sem skipuð er fulltrúum frá
hinum ýmsu félögum Banda-
lagsins. Þessi nefnd hefir haldið
(Framhald af 3. síön.l
þó í sömu sveit. Þar stóðu ís-
lendingasögurnar í hillu 1 al-
þýðuútgáfu Sigurðar Kristjáns-
sonar. Veittu heimamenn því þá
eftirtekt, að jafnan, er Gils sat
við lestur, hafði hann tvær bæk-
ur opnar fyrir framan sig. Var
önnur þeirra venjuleg barna-
skólabók, en hin var einhver
af íslendingasögunum. Þegar
heimafólk var sem næst hon-
um, brá hann skólabókinni yfir
fornsöguna, en skipti skjótt um,
þegar hann grunaði ekki athygli
annarra. Ekki mun það þó hafa
verið lagt honum til lasts að
leggja sig eftir þjóðskóla forn-
sagnanna, ef skyldunámið var
ekki vanrækt. En mér er það
Ijóst, að á þennan hátt hefir
Gils orðið það, sem hann er. ís-
lendingasögur hafa jafnan legið
opnar við hliðina á hverju öðru,
sem hann hefir lesið. Þaðan er
honum komin þekking á þjóð
sinni, ást á sögu hennar og
margs konar auðlegð og þróttur
í mál og frásagnarhátt.
Innan tíu ára aldurs gerðist
Gils félagsmaður í lestrarfélagi
sveitar sinnar. Ekki var bóka-
safn þess fjölskrúðugt, en þó var
það bæði til unaðar og þroska
fátæku sveitabarni, sem átti
mikla lestrarlöngun, en lítinn
aðgang að bókaskápum. Máttii
segja, að Gils læsi á barnaskóla-
aldri allt, sem hann fékk í hend-
ur, en snemma hafði hann gott
vit á bókum og hugsaði jafnan
mikið um það, sem hann las.
Þegar hann síðar stundaði nám
í Kennaraskólanum, var það
sammæli skólasystkina hans, að
hann hefði lesið fleira en nokk-
urt þeirra.
Gils varð ungmennafélagi,
þegar er hann hafði aldur til,
enda höfðu foreldrar hans ver-
ið ungmennafélagar af heilum
hug. Gekk hann í ungmenna-
félagið Bifröst, sem er lítið fé-
lag og nær yfir 8—10 býli. Þetta
litla félag hafði þó orðið æsku-
mönnum góður skóli og hafði þá
mótáð nokkra menn, er síðar
hafa getið sér gott orð, t. d. Jens
Hólmgeirsson, sem mörgum er
að góðu kunnur sem ræðumað-
ur og dugandi starfsmaður,
Guðlaug Rósinkranz, sem nú er
ritari Norræna félagsins og einn
af ritstjórum Samvinnunnar, og
Ólaf Þ. Kristjánsson, sem nú er
ritstjóri að Menntamálum, tíma-
riti kennarastéttarinnar á ís-
landi.
Gils tók þátt í fundastarf-
seminni og lagði sig fram við
ræðuhöld. Ekki þótti hann
mælskur í fyrstu. Hélt hann
stuttar ræður og talaði hægt,
en vandaði til setninganna. Með
alúð og gaumgæfni náði hann
framförum og gerðist eftir því
áheyrilegri sem hann eltist.
Hann ritaði greinar í blað fé-
lagsins, bæði um bækur og önn-
ur efni. Var það framhaldsskóli
hans í ritleikni. Aðra starfsemi
félagsins studdi hann með dáð
og fórnfýsi. Þegar hann var 15
ára, var hann kosinn varafor-
maður Bifrastar og gegndi þá
formannsstörfum hálft ár.
Leysti hann þau vel af hendi,
og þykir mér líklegt, að enginn
formaður félagsins hafi .vandað
nokkra fundi og ákveðið að
skora á landsmenn, konur og
karla, að styðja þetta nauð-
synjamál. Til þess er ætlazt, að
húsið verði reist á næsta ári,
ef málið fær nú góðar undir-
tektir.
Undirrituð fjáröflunarnefnd
tekur með þakklæti á móti
gjöfum í þessu skyni, sömuleiðis
skrifstofa Kvenfélagasambands
íslands í Lækjargötu 14 B (Bún-
aðarfélagshúsinu uppi) og veitir
hún jafnframt upplýsingar um
málið.
Reykjavík, 19. janúar 1945.
í fjáröflunarnefnd Hallveigar-
staða.
Guðrún Jónasson.
Kristín Sigurðardóttir.
Laufey Vilhjálmsdóttir.
Anna Ásmundsdóttir.
María Maack.
Guðrún Árnadóttir.
Arnheiður Jónsdóttir.
Friðrikka Sveinsdóttir.
Elín Þorkelsdóttir.
Ingibjörg Jónsdóttir.
betur til verka sinna né lagt við
þau meiri rækt.
Þegar Gils var á 17. ári, tók
hann brjóstveiki og var fluttur
rúmfastur suður til sjúkrahúss-
vistar. Hann var þá elztur af 10
systkinum. Var þá heimilið sárt
leikið, er elzta barnið, efnilegur
sonur, fór að heiman í sjúkra-
rúmi í tvisýnni baráttu fyrir
heilsu sinni. En lífstrú og lífs-
bróttur unglingsins báru hann
aftur til hreysti sinnar og ham-
ingju. Nokkrum mánuðum eftir
að suður kom, fékk hann aftur
fótavist. Dvaldi hann þó syðra
um skeið og lengst í heilsuhæl-
inu að Reykjum í Ölfusi. Notaði
hann þá margar stundir til
náms og lestrar, þó að sjúkling-
ur væri. Úrvalsmönnum verður
allt að skóla.
Eftir hælisvistina dvaldi Gils
í heimahúsum og styrktist um
hríð. Síðan gekk hann í Kenn-
araskólann og lauk þar námi.
En á sumrum stundaði hann
sinkum sjómennsku. Eftir að
hann lauk kennaraprófi batt
hann sig hvergi við barna-
kennslu, en stundaði oftast
unglingakennslu fyrra hluta
vetrar, fór síðan á vertíð á Suð-
urnesjum og til Siglufjarðar á
úldveiðar um sumarið. En í tóm-
ítundum sínum vann hann að
ritstörfum, orti nokkur kvæði,
skrifaði smágreinar og safnaði
þjóðlegum fróðleik. Komust
sumir þættir hans á framfæri í
útvarpi, blöðum og tímaritum.
Hafa vinsældlr hans síðan farið
sívaxandi um land allt.Bókhans,
„Frá yztu nesjum“, mun svo
hafa orðið til þess, að hann var
kvaddur til að sinna ritstörfum
fyrst og fremst.
Þess ber enn að geta, að þeg-
ar Gils var í Kennaraskólanum,
var hann kosinn í stjórn Sam-
bands bindindisfélaga í skólum.
Hann hefir jafnan verið ein-
lægur og tryggur bindindismað-
ur á tóbak og áfengi. Ber hann
bar merki ungmennafélagsins
Bifrastar. <Honum er það ljóst,
að áfengið er og hefir lengi ver-
ið hættulegasti og skæðasti ó-
vinur íslendinga, bæði mennta-
manna, sjómanna og sveita-
fólks. Aldrpi byrjaði hann að
eyða tómstundum sínum í tó-
baksreykingar. Hann hefir
aldrei brennt tíma sínum né
fjármunum. Þess vegna hafa
dagsverk hans orðið svo drjúg.
Þetta er sagan um höfund
Skútualdarinnar. Hann er
sveitabarn, og ungmennafélagið
og lestrarfélagið voru fyrstu
skólarnir hans.Nú er hann setzt-
ur á bekk með beztu rithöfund-
um þjóðarinnar, þrítugur að
aldri. íslenzka þjóðin væntir
þess, að hann eigi eftir að vinna
henni mlkið gagn og leggja sig
fram, til þess að bókmenntir
hennar auðgist og saga hennar
geymist. Hún þakkar honum
fyrir stórvirkið um skútuöldina,
glæsilega bók um merka menn
og merkilega tíma.
Svo bíðum við þess með eftir-
væntingu, að einhver sonur sjó-
þorpanna eða kaupstaðanna geri
sveitalífinu sömu skil.
Þér skuluff lesa þessa bók.
Fylgízt með
Ailir, sem fylgjast vilja meff
almennum málum, verða að lesa
Tímann.
Gerist áskrifendur, séuð þið
það ekki ennþá. Siml 2323.
Samband ísl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN:
Hagfelldustu kaupin gerlð þér í kaupfélaginu.
Sjainar tannkrem gerir
tennurnar mjallhvítar
Eyðir tannsteini og himnu-
myndun. Hindrar skaðlega
sýrumyndun í munninum og
varðveitir með því tennurn-
ar. Inniheldur alls engin
skaðleg efni fyrir tennurnar
eða fægiefni, sem rispa tann-
glerunginn. Hefir þægilegt og
hressandi bragð.
NOTIÐ SJAFIKAR TAMKREM
KVÖLDi OG MORGIXA.
Sápuverksmíðjan Sjöfn
Akureyri
SAVOJX de PARÍS mýkir húðina ot)
styrkir. Gefur henni yndisfagran litblœ
ot) ver hana kvillum.
IXOTIÐ
SAVON
Raitækjavinnustofan Seliossi
framkvæmir allskonar rafvirkjastörf.
ORÐSENDING TIL KAUPENDA TlMANS.
Ef kaupendur verða fyrir vanskilum á blaðinu, eru þeir vin-
samlega beðnir að gera afgreiðslunni þegar aðvart.