Tíminn - 09.02.1945, Blaðsíða 4

4
TÍMIWX, föstndagiim 9. febr. 1945
21. blaS
Verðlaunauppdrættir Teiknistofu landbúnaðaríns
Fyrir tæpu ári efndi Teiknistofa landbúnaðarins, sem starfrækt er í sambandi við Bún-
aðarbankann, til samkeppni um uppdrætti að íbúðarhúsum í sveit. Var það tilskilið, að húsin
væru ekki of háreist, en að öðru leyti var væntanlegum þátttakendum í keppninni gefnar
frjálsar hendur um gerð húsanna.
Átján tillögur bárust, og hlutu þrjár þeirra þeirra verðiaun og á tveim öðrum festi teikni-
I
stofan kaup.
Teikning sú, er hlaut fyrstu verðlaun, var gerð af Ágústi Steingrímssyni, byggingarfræð-
ingi í Hafnarfirði. Hefir hann til skamms tíma unnið í teiknistofu landbúnaðarins, en er nú
horfinn til annarra starfa.
Önnur verðlaun hlaut Ingvi Gestsson, ungur trésmiður frá Flatey á Breiðafirði.
Þriðju verðlaun hlaut Ágúst Pálsson, húsameistari, starfsmaður í teiknistofu Reykjavíkur-
bæjar.
Hinir uppdrættirnir tveir, sem teiknistofan festi kaup á, voru eftir Halldór Jónsson og Má
Ríkarðsson, húsameistara í Reykjavík.
Tíminn birtir hér þá uppdrætti þrjá, er verðlaun hlutu. Mun ýmsum leika forvitni á að
sjá þá og kynna sér þá og gera sér grein fyrir, að hve miklu leyti þeir henti þeirra þörfum
og kröfum.
Uppdráttur Ágústs Stefngrímssonar
SKÝRINGAR (hceö):
1. Forskyggni
2. Anddyri
3. Gangur
4. Yjirhafnir
5. Stofa
6. Svefnherbergi
7. Svefnherbergi hjóna
8. Svefnherbergi
9. Bað og snyrting
10. Vatnssalerni
11. Vosklœði
12. Bakdyr
13. Eldhús
14. Máltíðaskot
15. Búr
23. Svalir
/uaturhlið.
SKÝRINGAR:
16. Þvottahús, þurrkhús
17. Gangur
18. Smíðastofa
19. Eldiviðargeymsla
20. Súrmeti, niðursuða grœnmeti
21. Mjólkurbúr
22. Geymsla
Kj»nBrl* *
Skýringar höfundarins: , f
Húsið hugsast byggt úr steinsteypu, livítmálað með rauðu þaki, en brúnmáluðu tréverki utan húss.
Innrétting hússins œtti ekki að þurfa skýringa við. Þó skal þess getið, að séð hefir verið fyrir björtum
inngangi. Sömuleiðis hefir verið lögð aherzla á þœgilegt samband milli geymslu í kjallara, bakdyra og eldhúss.
í votviðrum er til. œtlast, aö fólk noti einvörðungu bakdyrnar, og í því skyni er borðstofa, vosklœðaher-
bergi með handlaug og aðgang að vatnssalerni komið fyrir í sambandi við bakdyr. Ætlast er til að loftið sé
notað til geymslu á hlutum, sem ekki eru daglega í notkun og hefir því verið komið jyrír þœgilegum stiga
upp á loftíð. Svölum til viðrunar o. fl. mœtti sleppa, ef þurfa þœtti, án þess að útlít hússins versnaði við það.
Upphitun frá eldavél eða katli í kjallara.
embættisstörfum presta og and-
legum hag almennings. Fyrir
daga Harboes höfðu einungis
örfáir prestar halcjið minnis-
bækur um prestsverk sín, en
þær voru ekki opinber gögn, og
því miður fór svo, að kirkju-
bókahald varð 1 hinni mestu ó-
reiðu fram um 1784 eða lengur
þrátt fyrir lagafyrirmæliii. Har-
boe var því mjög hlynntur, að
skilnaður yrði gerður á sjálfu
biskupsembættinu og rekstri
skóla og stólseigna, til þess að
biskuparnir gætu betur sinnt
andlegum efnum en verjð hafði
og losnuðu við fjárreiður og
annað veraldarvafstur. En bið
varð á, að það kæmist í fram-
kvæmd.
Nú hafa verið talin nokkur
hin helztu konungsboð eða
fýrirmæli, er runnin voru beint
eða óbeint frá eftirlitsferð Har-
boes, en mörg önnur mætti
nefna. Þau verður. öll að dæma
í ljósi tíðarandans og heittrú-
arstefnunnar. Mörg þeirra voru
í eðli sínu góð og nytsöm og
stefndu að því að bæta mennt-
un og siði manna eða stjórn
kirkju- og fræðslumála. Önnur
munu nú þykja heldur hégóm-
leg og óþörf, svo sem afnám
hinna fornu og þjóðlegu hátíða
eða helgihalda. Loks voru sum
beint skaðleg, t. d. baráttan
gegri sögulestri almennings og
rímnakveðskap. Þó er enginn
vafi á því, að tilætlunin var góð,
en Harboe og aðra heittrúar-
menn skorti nægilega víðsýni og
umburðarlyndi, enda varð ár-
angurinn af starfi hans í mörg-
um greinum minni en til var
stoínað. Til þess voru þó einni^
aðrár orsakir. Friðrik 5., er varð
konungur eftir föður sinn 1746,
var fráhverfur heittrúarstefn-
unni, og ✓hún tók brátt að
hjaðna erlendis. Vegur kirkju-
stjórnarráðsins þvarr og áhugi
stjórnarvaldanna á ''kirkjumál-
um. Var því slælega ‘eftir því
litið, að fyrrgreindum fyrirmæl-
um yrði hlýtt hér á landi, og
sum þeirra urðu aldrei annað
en dauður bókstafur. Einkum
fór svo um margt í tilskipunum
um helgidagahald og heimilis-
aga. Þær voru mest mótaðar af
heittrúarstefnunni, en hún náði
aldrei neinum verulegum. tök-
um á íslenzku þjóðinni. Hips
vegar var fyrirmælunum urn
barnafræðslu og fermingu
sæmilega hlýtt, enda voru þau
merkasti ávöxtur heittrúar-
stefnunnar hvarvetna í löndum
mótmælenda, og hafa átt drjúg-
an þátt 1 því, að alþýðumennt-
un er þar meiri en í öðrum
löndum. Þótt fræðslan væri ein-
ungis kristindómsfræðsla, þá
leiddi af henni, að börnin urðu
að læra að lesa, en lestrarkunn-
áttan er lykillinn að flestri
menntun. Hér á landi varð ár-
angurinn svo góður, að í lok 18.
aldar var allur almenningur
orðinn læs að heita mátti.
Sagnfræðingar og aðrir þeir,
er rekja vilja þróun ýmissa fyr-
irbrigða þjóðfélagsins, mega vel
minnast ferðar Harboes sökum
þeirra gagna, sem hún hefir
lagt þeim í hendur, beint eða ó-
beint. Skýrslur Harboes til
kirkjustjórnarráðsins eru merk-
ar heimildir um menntun og
menningu íslenzku þjóðarinnar
á þeim tímum, en þvi miður eru
sumar þeirra glataðar. Kirkju-
bækurnar, sem lögboðnar hafa
verið síðan 1746, eru einnig
stórmerkar heimildir um marga
hluti, þótt sú skoðun sé enn of-
arlega í hugum manna, að þær
komi fáum að notum öðrum en
ættfræðingum.
En Harboe lét sér ekki nægja
það eitt að rannsaka hag ís-
lenzku kirkjunnar á hans dög-
um, heldur kynnti hann sér
einnig sögu hennar af miklum
áhuga. Hann safnaði íslenzkum
bókum og viðaði að sér gögn-
um hjá liinúm fróðustu mönn-
um. Síðan samdi hann tvær rit-
gerðir um siðaskiptin á íslandi
(Reformationen i Island), eftir
að hann var utan farinn. Har-
boe_ hafði fengið vitneskju um
hin miklu kirkjusögurit séra
Jóns Halldórssonar í Hítardal
og aflað margs 'konar fróðleiks
hjá sonum hans, séra Vigfúsi í
Hítardal og séra Finni í Reyk-
holti, síðar biskupi. Jafnframt
fór hann þess á leit við séra
Finn, að hann fullkomnaði verk
föður síns og semdi kirkjusögu
íslendinga frá upphafi. Séra
Finnur var þó lengi tregur til
þess, enda mun hafa fokið í
hann við Harboe, þegar Ólafur
Gíslason fékk Skálholtsbiskups-
dæmi.
En 1746 fékk Finnur bréf
frá kirkjustjórnarráðinu um
kirkjusöguna, og lét hann þá
tilleiðast að ráðast í ritun henn-
ar. Kirkjusaga Finns (Historia
ecclesiastica Islandiæ) kom síð-
an út í fjórum bindum í Kaup-
mannahöfn á árunum 1772—
1778. Hún er rituð á latínu og
er Hið mesta stórvirki. í raun-
Séra Eiríkur Albertsson:
Te^nrinn
— ÍVýtt námskver í kristimm fræðum eftir
sr. Jakoli Jónsson —r
inni er hún saga íslenzku þjóð- |
arinnar frá upphafi til 1740, sú
rækilegasta-sem'enn hefir sam-
in verið.
Vafalaust hefir Harboe veitt
því athygli, hve margt fór hér
aflaga á öðrum sviðum en því,
sem honum var falið að rann-
saka. En eigi var auðhlaupið að
umbótum. Þjóðina skorti meðal
annars menntamenn í flestum
greinum öðrum en guðfræði. Nú
brá svo við, að haustið 1746
hófu þeir Eggert Ólafsson og
Bjarni Pálsson nám í háskól-
ánum í Kaupmannahöfn og
lögðu báðir stund á greinar, sem
höfðu verið mjög vanræktar af
íslendingum. Miklar líkur eru til
þess, að Harboe hafi átt þátt í
að beina þeim inn á þær brautir.
Og loks tók Harboe Jón Eiríks-
son að sér og kom honum til
náms erlendis. Það eitt myndi
nægja til þess að geyma nafn
Harboes í sögu okkar.
Eftir að Harboe fór héðan
1745, lét hann málefni fslend-
inga- hvað eftir annað til sín
taka og reyndist þeim hin mesta
hjálparhella. Einkum bar hann
þó kirkjumálin fyrir brjósti,
enda hafði hann til þess góða
aðstöðu, eftir að hann komst í
kirkjustjórnarráðið 1756. En frá
þeim afskiptum hans er lengri
saga en hér er hægt að rekja.
Harboe lézt í Kaupmannahöfn
15. júní 1783. Störf hans 1 þágu
íslenzku þjóðarinnar höfðu þá
borið allmikinn árangur, og
koma hans hingað varð upphaf
þeirrar viðreisnarbaráttu, sem
síðan hefir staðið þrotlaust að
heita má.
Jesús frá Nazaret hefir verið
taiinn mesti kennari mannkyns-
ins. Meðan hann lifði hér á
jörðu kenndi hann eins og sá,
sem vald hafði. Þess vegna varð
kenning hans áhrifarík, ekki
aðeins með samtíðarmönnum,
heldur og sem allsherjarátrún-
aður, sem líklegt er að haldi
velli um aldir fram.
Fyrir því væri langsamlega
eðlilegast að kennsla barna í
kristnum fræðum væri eingöngu
reist á kenningu Jesú: kenningu
hans um guð og guðssamfélag
mannanna og siðakenningu
hans, sem aðallega er í Fjall-
ræðunni. Mætti þá gera útdrátt
úr einhverri góðri erlendri bók
um Fjallræðuna, t. d. Die Berg-
predigt eftir Jóhannes Múller,
sem er ekki aðeins ágætis skýr-
ingarrit um Fjallræðuna, held-
ur og um kenningu Jesú yfir-
leitt. Mundi slík uppfræðsla Og
slíkur lestur miklu hollari og
líklegri til skilnings á meginmáli
í kenningu Jesú Krists, en það
trúfræðistagl, sem stundum
hefir verið lögð áherzla á í
kennslubókum barna í kristn-
um fræðum, eða „kverunum"
svonefndu.
Eitthvað þessu líkt hefir vakað
fyrir þeím mönnum, sem samið
hafa „Barnabiblíur", þ. e. út-
drátt úr biblíunni, er notaður
skyldi vera til fermingarundir-
búnings í stað kveranna. En
gallinn á þessum bókum var sá,
að þær voru miklu fremur hand-
bók í trúarbragðasögu Gyðinga
og hinnar fyrstu kristni, en þar
væri um að ræða alveg skýrt og
greinilega afmarkaða kenningu
Jesú sjálfs. En þar sem kcistin-
dómsfræðslan á að beinast að
því marki einu „að gera barnið
að staðföstum lærisveini í Jesú
Kristi“, þá eru það orð hans
sjálfs, fagnaðarerindi það, sem
hann sjálfur kenndi, sem er
hinn eini rétti grundvöllur að
fermingar- eða staðfestingar-
undirbúningi barnanna. Stutt
ágrip' trúarsögu væri svo eink-
ar æskilegt að kennt væri í
framhaidsskóla eftir fermingu.
En þar sem hin kirkjulega
kennihg um fagnaðarerindi
Jesú Krists hefir löngum setið
í rúmi fyrir því sjálfu, hafa
„kverin" jafnan notið mestrar
hylli við kristindómsfræðslu
undir fermingu. Við höfum
haft Ponta, Lærdómsbók Balles,
Helgakver, Klavenesskver, Frið-
rikskver.
Nú fáum við eitt kverið enn:
(Framhald á 5. síðu)