Tíminn - 27.03.1945, Blaðsíða 3

24. blað
TtMlM, þrið juda ginn 27. marz 1945
3
Kristján Jónsson frá Garðsstöðum:
Nokkrír þættir sjávarútvegsmála
- Fyrri grein -
Mikið er nú talað um þá
óhemju' fjármuni, sem sjávar-
útvegurinn og fiskimannastétt-
in Islenzka veita í þjóðarbúið. Og
satt að segja eru þær fjárupp-
hæðir, sem ^treyma út á meðal
þjóðarinnar fyrir fiskafurðir
landsins með ólíkindum og aldr-
ei ofþakkaðar.
Má þar um segja, „að gott er
meðan góðu náir.“ En þar fyrir
má ekki loka augunum fyrir því,
að hér er um ófriðarfyrirbrigði
að ræða, óvenjulegt fyrirbæri,
sem stendur ekki lengur en
tímabundin áhrif ófriðarins
vara. — Og þegar þess er enn-
fremur gætt, að fyrir gálaus af-
skipti mdirihluta Alþingis og
ráðvilltrar núverandi ríkis-
stjórnar er verðlag á nauð-
þurftum útvegsins og kaupgjald
allt svo hátt, að fiskibátarnir —
einkum þeir, sem eingöngu
stunda þorskveiðar — eiga
margir* lítinn afgang frá þess-
um ólgutímum — hafa margir
máske greitt skuldir sínar, en
skortir líka oft sjálfsagt við-
hald-og nauðsynlegar umbætur,
— þá er sýnt, að neyta verður
allra ráða um að skapa fiski-
bátaeigendum möguleika til
þess að standast þá óumflýjan-
legu lækkun afurðaverðs, sem
fyrir dyrum stendur, og jafn-
frámt og ekki síður að 'tryggja
sómasamleg laun fiskimanna.
Kemur í því sambandi aðal-
lega þrennt til greina: 1) End-
urbætur veiðarfæra, er miði að
meiri aflaöflun eða þá minni út-
gerðarkostnaði. 2) Samtök um
kaup á nauðsynjun^ útvegsins,
og þá helzt olíu, veiðarfærum
og vélum. Gæti og í þeim efnum
orðið að beita skipulagsbundn-
um fyrirmælum löggjafarvalds-
ins, ef samtök nást ekki eða
koma ekki að haldi. 3) Öflun
nýrra markaða, breyttar að-
ferðir við vinnslu aflans, ásamt
betri og fullkomnari hagnýt-
ingu hans, eftir þvi sem kaup-
endum-kann að þóknast bezt.
Ég hefi ekki tök á að þraut-
ræða hér þessi atriði, sizt hið
fyrsta og þriðja, en vík þó að
þeim nokkuð nánar,
Breyttar
veiðiaðferðir.
Nýbreytingar á sviði veiðar-
færa munu fara í vöxt á næstu
árum. Ætti Fiskimálasjóður að
veita tilraunastyrki til slíks eftir
kerfisbundnum fyrirmælum.
í þessu sambandi má til dæm-
is nefna línuveiðarnar eða
þorsklóðirnar. Það kemur æ
betur í ljós, að þorskveiðar með
línu eða lóðaveiðar eru úrelt
veiðiaðferð með þeim feikna til-
kostnaði í veiðarfærum, og ekki
síður rándýrri beitu, sem þess-
ari veiðiaðferð fylgir. Þorsk-
veiðitæki framtíðarinnar verða
botnvarpa, smá og hentug, eftír
stærð bátanna, svo og dragnót
eða máske einhver tilbreytni,
sem sameinar þetta ^ivort-
tveggja. Þó verður án efa að
banna þetta veiðitæki á ýmsum
fjörðum eða vernda viss svæði
fyrir of mikilli rányrkju, eftir
því sem reynslan kann að benda
til. — Innan skamms munu svo
koma speglar í fiskiskipin, svip-
aðir þeim, sem herskip nútímans
nota. Mun það tæki auðvelda
geisilega fiskileit, þar sem unnt
verður að skyggna sjóinn og sjá,
hvar fiskgengd er á sveimi. En
þetta var nú útúrdúr, sem ein-
hverjir telja máske heilaspuna,
og er ekki um það að fást.
Samkanp á
vciðarfæram.
En þegar um útgerðarkostn-
að .tilætluðu gagni, verður að
sigla hjá þessum skerjum.
Ekki er því að leyna, að á-
nægjulegast væri — og að ýmsu
gagnlegast —, að innlendar
iðnstofnanir önnuðust alla veið-
arfæragerð, svo sem línugerð og
strengja, netagerð margs kon-
ar og fleira í því sambandi. Nú
er og til myndarleg línugerð í
Reykjavík og hampiðja, neta-
gerð í Vestmanfiaeyjum, snyrpi-
nótastöð á ísafirði, belgjagerð í
Reykjavík og sitt af hverju
fleira. En til þess að þetta megi
verða útgerðinni að verulegum
notum, þurfa útgerðarmenn
sjálfir að vera þátttakendur og
húsbændur, svo að trygging sé
fyrir, að þessi fyrirtæki séu
rekin með hagsmuni þeirra fyrir
augum, en ekki ríki óheft gróða-
löngun eigenda þeirra. Þetta
gildir ekki aðeins um að
skammta sér verðlagið, heldur
og um gerð og gæði framleiðsl-
unnar, — að það sé allt í sam-
ræmi við þarfir og óskir út-
gerðarinnar.
Olíusamlög.
Olmn er einhver veigamesti
kostnaðarliður vélbátaútvegsins.
Þegar á fyrstu árum vélbát-
anna var líka hafizt handa um
baráttu gegn olíuhring þeim,
sem þá réði lögum og lofum hér
á landi. Þessi barátta bar þá
BÓKDIENNTIR O G LISTIR
Xýr listamaður
aðinn er að ræða, þá er það góðan árangur. Samtök þrýstu
tvennt, sem þyngst er á metun- olíuverðinu niður til muna.
um: línur til þorskveiðanna, svo
og snyrpinótin, reknetaveiðar-
færin og þó sérstaklega mót-
Síðar var svo tekin einkasala
á olíunni. Hún var rifin niður
af samkeppnismönnum og
orvélarnar, — viðhald þeirra þeirra fylgifiskum. Síðan einka-
fremur en verð, — svo og olía, sala þessi leið undir lok, hafa
aflgjafi veiðiflotans.
i eínungis tvö félög haft nær
Til úrbóta verðlagi veiðarfær- alla olíuverzlun landsins í sín-
anna er varla nema um eina um höndum, skammtað verðið
leið að ræða: sameiginleg inn- , í bróðerni öldungis eins, en
kaup allra meiriháttar veiðar- ' stangazt um viðskiptin, ’ olíu-
færa beint frá verksmiðjunum.
Atvinnuvegur, sem eingöngu
styðst við verðlag hins erlenda
markaðs, verður að afla sér
hinna beztu og ódýrustu fram-
leiðslutækja.
Búast má við, að veiðarfæri
verði jafnan ódýrust frá erlend-
um verksmiðjum. En það er ekki
til neinna bóta að kaupa veiðar-
færi frá erlendum verksmiðjum
um hendur margra milliliða,
sem í skjóii rúmgóðs verðlags-
eftirlits mega hver i sinu lagi
leggja á há,tt hundraðsgj aldi.
söluna.
Hvort olíuverðið -hafi verið
ofurhátt undanfarin ár hér á
landi, skal ekki dæmt um. Þar
hefir sennilega ekki verið farið
lengra í álagningu en hjá öðr-
um seljendum ýmis konar nauð-
synjavöru. Þó er rétt að geta
þess, að er síldarverksmiðjur
ríkisins tóku upp sölu á
brennsluolíu sumarið 1943, fyrir
atbeina þáverandi atvinnumála-
ráðherra, Vilhjálms Þór, gátu
þær selt olíuna 13 aurum ódýr-
ara kg. en ollufélögin seldu hana
Þá hleypir flutningskostnaður á Siglufirði.
frá Reykjavík út um land vöru- j Þótt eigi megi gera ráð fyrir
verðinu mikið fram. Til þess að . þessari verðlækkun á olíu við
ódýr samkaup veiðarfæra komi’stofnun nýs allsherjar olíusam-
lags, — þótt verðmismunurinn
yrði ekki nema nokkrir aurar á
kíló, — þá er það ekki smá upp-
hæð, þegar saman kemur. — Tí-
undi hluti verðs t. d. er há úpp-
hæð af allri olíuverzlun vél-
bátaútvegsins.
En þó skiptir ef til vill eins
miklu máli og fjárhagslegur á-
vininngur sá félagslegi ávinn-
ingur, sem skapaðist við það, að
fiskibátaeigendur önnuðust
sjálfir olíuverzlunina, rækju
hana á eigin ábyrgð í samlí>gum.
Eins og kunnugt er, voru í
lok haustþingsins 1943 sam-
þykkt lög um olíugeyma, er þá-
verandi atvinnumálaráðherra
átti frumkvæði að. í lögum þess-
um er oliusamlögum heitið ó-
venju ríflegum styrk og stuðn-
ingi til þess að koma upp olíu-
geymum. Mega lán úr Fisk-
veiðasjóði nema allt að helmingi
kostnaðarverðs, og auk þess er
samlögunum heitinn styrkur
með vissum skilyrðum. Er hér
um svo einstakt tækifæri að
ræða, að öll útgerðarpláss, sem
sjá þess nokkra leið, ættu að
notfæra sér lagaheimild þessa
og koma sér upp olíugeymum.
Nauðsyn oliugeymá í sjávar-
þorpunum verður æ augljósari.
Flutningur oliu í stáltunnum
er bæði erfiður, óhönduglegur
og dýr. — Enginn vafi er og á
því, að hefði skipulagsbundin
olíuverzlun á vegum ríkisvalds
starfað hér lengur, hefði ekki
verið unnt að þverskallast við
þeirri kröfu. Hin smærri pláss
hefðu með réttu talið sig eiga
réttlætiskröfu til þess að fá ol-
íugeyma eins og stærri stað-
irnir.
Ýmsir virðast ætla, að ekki
sé vert né gerlegt að stofna
olíusamlög né ráðast í kaup á
olíugeymum, fyrr en ríkisvaldið
hefir uppfyllt 1. grein fyrr-
nefndra olíugeymalaga, þar sem
ríkisstjórninni er heimilað að
byggja eina allsherjar olíu-
geymastöð, og jafnframt kaupa
eða leigja tankskip til olíu-
flutninga handa samlögum,
sem stofnuð kunna að vera víðs
vegar um landið. |
Þetta gæti orðið varhugaverð
bið. Ekki hefir heyrzt, að stjórn-
arvöldin hafi gert minnstu ráð-
stafanir I þessu efni. „Nýbygg-
ingarráð" svonefnt hefir ekki
kvakað neitt i þessa átt. —
Máske er verið að leita í „rottu-
holunum“ að fjármunum til þe.ss
að framkvæmt vilja þingsins í
þessu efni? Biðin eftir fundi
(Framhald á 4. síðu).
Örlygur Sigurðsscm
Síðustu árin hefir ungur og
efnilegur íslendingur stundað
listnám við listaháskóla vestur
í Kaliforníu. Það er Örlygur Sig-
urðsson, sonur Sigurðar jskóla-
meistara Guðmundssonar á
Akureyri. Hefir hann getið sér
hinn bezta orðstír við námið
vestra, og er- af dómbærum
mönnum talið, að hann sé mjög
álitlegt listamannsefni.
Örlygur hefir sent, hingað
heim allmörg málverk og teikn-
ingar, sem hann hefir gert vest-
an hafs, og var sýning haldin
á þessum myndum híns unga
málara í Hótel Heklu-slðastliðna
viku. Hafa verk hans aldrei fyrr
verið sýnd á opinberu færi, nema
eitt málverk eða tvö, er voru í
listasafni Markúsar heitins
ívarssonar.
Myndir þær, sem þar sýndar
voru, rösklega fjörutíu olíumál-
verk og röskur tugur blýants-
teikninga, eru langflestar af
fólki af ýmsum stigum og stell-
ingum, en auk þess nokkrar
stillimyndir og hugmyndir, lista-
mannsins. Langtamast er hon-
um að nota dökka liti, með ýms-
um blæbrigðum, einkum brúna.
Allar eru myndir*hans gæddar
sérkennilegum persónuleik og
bæði miklu hugmyndaflugi og
óvenjulegum hæfileika til þess
að Isjá hiö spaugilega í fari
mannanna og umhverfinu. Það
er því léttur og skemmtilegur
blær yfir myndum hans. En þær
bera einnig vitni um hagleik og
vandvirkni. Hér virðist sem sagt
vera að koma fram á sjónar-
sviðið lfstamaður, sem gæddur
er ríkum hæfileikum og mikils
(má af vænta með vaxandi
! þroska og aukinni kunnáttu. Ber
vel að fagna þessum unga mál-
ara, sem nú tekur sér sæti
meðal hinna viðurkenndu lista-
manna þjóðarinnar..
Dóma almennings um sýning-
1 una og listaverkin má bezt
marka á því, að hér um bil allar
| myndirnar seldust á fyrsta eða
! öðrum degi.

„Blóm“ — eitt af málverkum Örlygs.
Davld J. Dallin:
Hvaða hlutskípti ætla
Rússar Þjóðverjum ?
David J. Dallin er kunnur rithöfundur og hefir fjallað
um margvísleg Evrópumál í tuttugu ár. Sérstaklega hefir
hann lagt stund á að kynna sér sögu og fjárhags- og at-
vinnumál Rússa. Nýjustu bækur hans heita „Rússland og
Evrópa eftir stríðið“ og „Utanríkisstefna Rússlands". —
Hér birtist fyrri hluti greinar eftir Dallin um fyrirætlanir
Rússa í Þýzkalandi, þegar þýzki herinn hefir verið brotinn
á bak aftur. Er meðal annars sagt frá ráðagerðum þeirra
um skaðabótakröfur, upprætingu vissra stétta og brott-
flutning fólks til nauðungarvinnu í löndum Rússa.
i.
í einræðisríkjum eru utan-
ríkismál ekki rædd á opinberu
færi. Þess vegna eru þau alger-
lega óbundin af ýmsum yfirlýs-
ingum. Þau geta endurskoðað
eða jafnvel gerbreytt fyrri fyr-
irætlunum, án þess að nokkur
viti og hnekkt orðrómi með
stuttorðum tilkynningum, eftir
því sem hentar í það og það
skiptið.
Þetta verður að hafa í huga
þegar rætt er um, hvað rúss-
neska ráðstjórnin hefir í hyggju
að gera við Þjóðverja að unnum
sigri. Stefna Stalins í þessu máli
hefir ekki verið sjálfri sér sam-
kvæm. Hann hefir krafizt þess,
að öllum stríðsglæpamönnum
verði hegnt vægðarlaust, en
samt sem áður leyfir hann
þýzkri nefnd, sem í eiga sæti
ýmsir stálslegnir herforingjar
Þjóðverja og fyrrverandi naz-
istaforsprakkar, að starfa í
Moskvu. Stöku sinnum hefir
verið látið brydda á því í á-
róðri.Rússa, að rétt sé að um-
bera vissan hernaðarmátt Þjóð-
verja, en jafnframt hefir þó ver-
ið þrástagazt á því af Rússa
hálfu, að uppræta bæri alla
hernaðargetu Þýzkalands.
En allar slíkar mótsagnir verða
þurrkaðar út, þegar til kast-
anna kemur. Stefna ráðstjórn-
arríkjanna er mjög breytileg og
„raunhæf“, svo að það verður
mjög komið undir viðhorfinu í
*
heiminum, þegar lokaákvörðun
verður tekin um örlög Þýzka-
lands, hvernig afstaða þeirra
verður.
En með hliðsjón af því, er
fram hefir komið, getum við
gert okkur dálitla hugmynd um
fyrirætlanir Rússa.
'Margir, þar á meðal ýmsir
stjórnmálamenn, er hafa þoku-
kenndar eða viðkvæmar skoðan-
ir á eðli rússneskra stjórnar-
hátta, hafa ekki áttað sig á því,
að refsingin muni verða eitt af
meginþáttunum í fyrirætlunum
ráðstjórnarríkjanna. Flestir
Bandaríkjamanna og Bretar
líta þetta allt öðrum augum:
Þeirra markmið er einfaldlega
það að skapa réttlæti og kveða
niður hernaðarandann þýzka.
Þeir gera sér ekki grein fyrir
þvl, að kommúnistar líta á
refsingarnar eins og pólitískt
vopn.
Leiðtogar ráðstjórnarríkjanna
líta á sig sem eins konar verk-
fræðinga i þjóðfélagsmálum,
og þeir mega ekki láta tilfinn-
ingasemina trufla athafnir sin-
ar. Þetta er í þeirra vitund tæki-
færi til þess að tortíma hættu-
legu fólki og fá öðrum i hend-
ur völd — tækifæri til þess að
gerbreyta öllyi sniði hins þýzka
þjóðfélags. Þeir eru ekki fyrst
og fremst að slægjast eftir því
að uppræta einhverjar klíkur,
sem beri ábyrgð á hryðjuverk-
um og glæpum (þótt það sé
hentugt vígorð að krefjast þess
að sekum sé hegnt), heldur að
uppræta „óæskilegar“ skoðanir.
Aðalatriðið er því hvorki hegn-
ing né réttlæti, heldur umsköp-
un þjóðfélagslegra skoðana og
stéttaskipunar i landinu.
Hverjum verður þá refsað?
Verða það handbendi Hitlers,
nokkur hundruð leynilögreglu-
foringja og embættismanna, fá-
ein þúsund liðsforingja, er látið
hafa framkvæma hryðjuverk og
glæpi? Þetta er hugmynd hinna
engilsaxnesku þjóða. En það er
Rússum algert aukaatriði.
Álit Breta er það, að eng-
ar múghefndir verði látnar eiga
sér stað. En þar voru Rússar á
öndverðum meiði. Sumt fólk,
var sagt i einu málgagni þeirra
af talsverðri þykkju, „hneigist
meira eða minna að því að taka
málin veltingatökum! “ Tals-
menn ráðstjórnarinnar mót-
mæltu, þegar forustumenn
Rauða krossins fóru þess á leit,
að stríðsfangar yrðu ekki dæmd-
ir. Hegningar af þessu tagi áttu
auðsjáanlega, eins og látið
var í veðri vaka af Rússa hálfu,
ekki aðeins að ná til einstak-
linga, heldur fjölmennra þýzkra
mannhópa. Hugmyndir komm-
únista krefjast þess.
„Hitler og handbendi hans
eiga sinn bakgrunn. Forráða-
menn fjármála og atvinnutækja
styðja þá. Eiga þeir ekki hlut-
deild í glæpum Hitlers?“ spyr
málgagn Rússa. Og svarið er af-
dráttarlaust: „Þessir menn
standa vörð um klíku Hitlers.
Þeir eru samsekir um glæpina."
Allir, sem hafa fólk í þving-
unarvinnu, eru stríðsglæpa-
menn að áliti kommúnista.
Mólótoff lýsti yfir því 11. maí
1943, að allir þýzkir iðnrekend-
ur, landeigendur og aðrir, sem
haft ,hafa rússneska þegna í
þvingunarvinnu við atvinnu-
rekstur sinn eða á heimilum
sínum, yrðu „látnir sæta fullri
ábyrgð.“ — Undir þessu yfir-
skini er hægt að kveða í kút-
inn eða útrýma heilum þjóðfé-
lagsstéttum eftir vild.
Prússnesku landeigendurnir,
námaeigendurnir, iðnrekend-
urnir, bankastjórarnír og kaup-
sýslumennirnir eru, að áliti
stjórnarvaldanna í Moskvu, þeir,
sem bera uppi veldi Hitlers og
nazistastefnuna. Það eru þeir,
sem raunverulega bera ábyrgð
á stríðinu. Og hvað stoðar þá að
‘ganga á milli bols og höfuðs á
klíku Hitlers, ef þessum mönn-
um er leyft af hafa fjármál
þjóðarinnar í höndum sér?
II.
Það er hið. raunverulega
kappsmál ráðstjórnarinnar að
svipta hinar þýzku yfirstéttir
áhrifum og völdum á sviði fjár-
mála og stjórnmála.
Þegar ófriður hófst milli
Rússa og Þjóðverja, virtist hún
sannfærð um, að „hin þýzka al-
þýða myndi sjálf“ framkvæma
þetta. Það voru leifar af þeirri
gömlu sjálfsblekkingi^ að her,
sem sendur yrði til árásar á
ráðstjórnarríkin, hlyti að molna
sundur og gera byltingu. Sam-
særin í brezku og frönsku herj-
unum í Rússlandi 1918—1919
höfðu greipt þessa skoðun í hug
Rússa.
Þegar Hitler lé.t her sinn ráð-
ast á Rússa í júnímánuðí 1941,
var Stalin sannfærður um, að
þýzka þjóðin, er Hitler hefði
kúgað, myndi snúast gegn böðli
sínum. í nóvember sama ár
sagði hann, að Þýzkaland væri
eins og „fjall, sem væri að því
komið að gjósa“. #
Þessar frómu óskir urðu auð-
vitað aldrei að veruleika. Stríðið
gekk sinn gang. Hinir miklu
sigrar Þjóðverja snerust í ósigra.
En engin bylting átti sér stað.
Hún getur að vísu dunið yfir
nú, þegar lokaósigurinn vofir
yfir, en nú er líka kominn nýr
andi í áróðurinn rússneska: Úr
því að þýzka alþýðan er of kúg-
uð og veik til þess að stuðla að
frelsun sinni, er það okkar rétt-
ur og skylda að frelsa hana
undan fargi auðvaldsins. Úr því
að eldfjallið gýs ekki, verðum
við að grípa til þeirra aðgerða,
er bera sama árangur.
Aðfarir Rússa í Póllandi og
Eystrasaltslöndum, er þeir her-
sátu 2 ár á tímum vináttusátt-
málans við Þjóðv., sýndu hversu
víðtækar þjóðfélagsráðstafanir
þeirra geta orðið. Stalin hikaði
ekki við að lífláta eða reka í
útlegð ef til vill tvær miljónir'
manna í þessum nágrannaríkj-
um Rússa, er þeir á yfirborðinu
þóttust þó aðeins eiga friðsam-
leg skipti við. Ætti að vera auð-
velt að gera sér í hugarlund,
að lítt muni verða stillt í hóf
aðgerðum í Þýzkalandi.