Tíminn - 13.04.1945, Page 1

KITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
Símar 2353 Og 4373.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
RITSTJÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9 A.
Símar 2353 Og 4373.
AFGREIÐSLA, INNFEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Slmi 2323.
29. árg.
Reykjavík, föstiidagmn 13, apríl 1945
27. blað
Línuveidarinn Fjölnir
sekkur eftir árekstur
Flmm farast af skfpshöfninni.
Þan sorgartíðindi bárust liingað til lands síð-
astliðinn miðvikndag, að daginn áður liefði
línuveiðarinn „Fjölnir44 frá l»ingeyri, sokkið
eftir árekstur á hafinn milli Islands og Bret-
lands. Fimm skipverja var saknað af 10 alls.
Þessara manna er saknað:
Magnús G. Jóhannesson, mat-
sveinn, Ásgarðsnesi, Þingeyri.
Pæddur 25. júní 1922.
Guðmundur S. Ágústsson,
kyndari, Sæbóli, Aðalvík. Fædd-
ur 21. apríl 1922.
Gísli A. Gíslason, háseti, Hlíð-
arvegi 18, ísafirði. Fæddur 19.
júní 1914.
Pétur Sigurðsson, kyndari,
Hvammi, Dýrafirði. Fæddur 25.
marz 1918.
Pálmi Jóhannesson, háseti,
Miðkriki, Hvolhreppi. Fæddur
1918.
• Allir eru menn þessir ein-
hleypir.
Þeir, sem björguðust, voru:
Jón Sigurðsson, skipstjóri,
sonur Sigurðar skipstjóra í
Görðunum, Reykjavík.
Steinþór Benjamínsson, stýri-
maður, Þingeyri.
Jón Gíslason, 1. vélstjóri,
Urðarstíg 8, Reykjavík:
Þorkell Þórðarson, 2. vél-
stjóri, Njálsgötu 15, Reykjavík.
Þorlákur Arnórsson, háseti,
ísafirði.
Þeim, sem björguðust, mun
öllum líða vel.
Fjölnir var á útleið með fisk
frá Vestmannaeyjum, og fór
þaðan fyrir nokkrum dögum, en
í fyrradag barst afgreiðslumanni
skipsins í Vestmannaeyjum sím-
skeyti frá umboðsmanni þess í
Englandi, þar sem hann skýrir
frá þessum sorgartíðindum um
afdrif Fjölnis og skipverjanna
fimm, sem saknað er.
Fjölnir var 123 smál. að stærð,
smíðaður árið 1922. Eigandí
skipsins var H. f. Fjölnir á
Þingeyri.
Blaðinu tókst ekki að fá mynd
af einum manna þeirra, sem
saknað er af Fjölni, Pálma Jó-
hanessyni, en mun væntanlega
birta hana síðar.
Landsbókasainið fær íilmur
ai ísi. handritum erlendís
Merkileg forganga Sigursteins Magnússonar,
framkvæmdastjóra S.f.S. í Edinborg.
Að tilhlutun Sigursteins Magnússonar, framkvæmdastjóra S.
í. S. í Edinborg, hafa íslendingar þar hafizt handa um að láta
taka filmur af íslenzkum handritum í Bretlandi fyrir Lands-
bókasafnið í Reykjavík. Þegar eru komnar hingað nokkrar slíkar
filmur og er von á fleirum. Má telja víst, að þetta verði upp-
haf að mjög merkilegum þætti í handritavörzlu Landsbóka-
safnsins.
í þjóðbókasafni Skota í Edin-
borg er allmargt íslenzkra
handrita, eða alls rúmlega
hundrað bindi. Eru þau aðallega
úr eigu Finns Magnússonar pró-
fessors og Gríms Thorkelssonar
skjalavarðar. Mörg þessara
handrita varða sögu landsins,
einkum hinna síðari alda. Þar
á meðal handrit frá Svefneyja-
feðgum, Ólafi bónda Gunnlaugs-
syni og Eggert Ólafssyni, mest
eiginhandarrit Eggerts.
Auk þessara handrita i þjóð-
bókasafni Skota er víðs vegar í
söfnum Bretlands allmikið ís-
lenzkra handrita.
Vararæðismaður íslands í
Edinborg, Sigursteinn Magnús-
son, hefir grennslazt eftir því,
hvort nokkuð þessara handrita
fáist keypt, en þær umleitanir
hafa ekki borið árangur, enda
eru söfn yfirleitt mjög fastheld-
in á allskonar handrit, ekki sízt
gömul, j'áfnvel þó þau komi ekki
við sögu viðkomandi lands.
Að tilhlutun Sigursteins Magn-
ússonar voru stofnuð samtök
íslendinga í Edinborg 1. des.
1943, í tilefni af 25 ára sjálf-
stæðisafmæli íslands. Samtökin
voru nefnd „Handritanefnd ís-
lendinga í Edinborg“. Höfuðtil-
gangur þeirra er að safna fé til
þess að öll íslenzk handrit, sem
geymd eru á Bretlandseyjum
verði tekin á microfilmur og
þær síðan gefnar Landsbóka-
safninu í Reykjavík. Einnig hef-
ir nefndin hugsað sér eftir því,
sem efni og aðstæður leyfa að
láta gera fotostats af þeim
handritum, sem dýrmætust ery.
Það fyrsta, sem nefndin sendi
Sig-ursteinn Magnússon
hingað til lands, var Drykkjar-
bók Eggerts Ólafssonar (foto-
stats) eftir eiginhandarriti,
sem fyrr greinir og geymt er í
þjóðbókasafni Skota. Ennfrem-
ur hefir nefndin þegar sent
heim 12 filmur af micromynd-
uðum handritum. Hver filma er
ca. 30 m. á lengd og 35 mm. á
breidd, en á hverjum metra
filmu eru ca. 35—45 bókaropn-
ur.
Vegna aðstoðar Sigursteins
Magnússonar hefir Landsbóka-
safnið nú eignazt tæki til þess
að lesa filmurnar með.
Sú aðferð handritavörzlu, að
mynda þau á microfilmur var
lítið þekkt fyrir styrjöldina, en
hefir á allra seinustu árum rutt
sér mjög til rúms. Þykir þetta
hentug aðferð til þess að varð-
veita frá glötun nákvæma eftir
mynd dýrmætra handrita. Hafa
(Framhald á 8. síðuj
Nýtt sundrungfa.rstarS kommúnlsfa í samvínnufélögfunum:
Þeir rjúía samstariið í KRON og ætla
að gera íélagið að ílokksiyrirtæki
Þeír haf a smalað hundruðum manna
Þeir, sem förust með Fjolni inn í félagið til þess eins að hafa
áhrif á fulltrúakosningarnar
Magnús G. Jóhannesson
Guðmundur S. Ágústsson
Það vakti mikla athygli, að um seinustu helgi létu kommún-
istar útvarpa nokkur kvöld í röð eins konar herútboði til flokks-
manna sinna í Reykjavík, þar sem þeir voru hváttir til að mæta
á floklcsskrifstofunni, sem yrði opin til kl. 12 á miðnætti. Ýmsir
töldu þetta merki þess, að stærri tíðindi væru í aðsígi, og
kommúnistaforsprakkarnir væru nú í þann veginn að fyrirskipa
byltinguna, enda er sagt, að frá tveimur flokkssellum úti á landi
hafi borizt fyrirspurn um, hvort, þær ættu ekki líka að vera
tafarlaust viðbúnar! Byltingarorðrómurinn reyndist þó ekki rétt-
uj: að þessu sinni, því að í þriðjudagsblaði Þjóðviljans kom sú
skýring á herútboðinu, sem nú er almennt nefnt „neyðarkallið“,
að kommúnistar þyrftu á öllu sínu liði að halda til að varðveita
„éininguna" í Kaupfélagi Reykjavíkur og nágrennis, en slíkt
þýðir á máli kommúnista að brjótast þar til algerra yfirráða,
eins og bezt sést á verkalýðsfélögunum.
Gísli Aðalst. Gíslason
Pétur Sigurðsson
„Aðalatvínnuvegur Breta“
Ræðukafli cftir Churcliill uin landhúnað.
Nokkra seinustu áratugina hefir landbúnaður verið olnboga-
barnið meðal brezkra atvinnuvega. Iðnaður, sjávarútvegur og
verzlun veittu meiri stundargróða og landbúnaðinum hrakaði
stórum. Nú er þetta viðhorf breytt, eins og m. a. má vel marka
á eftirfarandi kafla úr stefnuskrárræðu, sem Churchill flutti ný-
lega á þingi flokks síns:
V erzlunar samní ngur
gerður við Svía
Stjórnin segir ckkcrt
frá togaramálinu.
Ríkisstjórnin hefir sent blöð-
um og útvarpi svohljóðandi
fréttatilkynningu um að gengið
hafi verið frá verzlunarsamningi
við Svía:
„Síðastliðinn laugardag, hinn
7. þ. m. var undirritaður í
Stokkhólmi viðskiptasamningur
milli íslands og Svíþjóðar. í
samningi þessum, sem g^ildir til
marzloka 1946, er m. a. gert ráð
fyrir, að Svíar veiti útflutn-
ingsleyfi fyrir allmörgum iðn-
aðarvörum, þ. á m. efni til upp-
setningar á rafstöðvum, vita-
byggingarefni, rafvélum og
öðrum rafmagnshlutum, síma-
efni, bátamótorum, landbúnað-
arvélum, skilvindum, kæliskáp-
um, pappír og pappa, eldspýtum,
verkfærum, trévörum og timb-
urhúsum.
Af íslands hálfu er gert ráð
fyrir að selja Svíum 125 þúsund
tunnur af síld“.
Eins og áður hefir verið skýrt
frá, hafði Vilhjálmur Þór §amið
um það við sænsku stjórnina
meðan hann var utanríkismála-
ráðherra, að hafnir yrðu slíkir
verzlunarsamningar og nefnd
send héðan í þeim tilgangi
(Framhuld. á 8. síðu) ■
— Það er líka ein þýðingar-
mikil breyting, sem styrjöldin
hefir valdið í þjóðlífi voru,
breyting, sem við aldrei framar
megum tapa aftur. Við erum
eina stórþjóð heimsins, sem ekki
getur lifað, án innflutnings er-
lendra matvæla í stórum stíl.
Styrjöldin hefir kennt okkur, og
við vitum nú, að við höfum
lengst af vanmetið auðæfi hinn-
ar brezku jarðar. En brátt fyrir
vanmat þetta, höfum við þó
tvisvar á sama mannsaldrinum
gripið til þess að auka landbún-
aðinn, til þess að halda hungur-
vofunni frá dyrum okkar. Þetta
bjargráð hefir heldur ekki
brugðizt. Framlag landbúnaðar-
ins til aukinnar matvælafram-
leiðslu og til spörunar á dýr-
mætu flutningsrúmi skipanna,
hefir átt einn meginþáttinn í
frelsun okkar.
Er við lítum til framtíðarinn-
ar, er ekkert greinilegra en að
um nokkurra árabil eftir styrj-
öldina verður erfitt að fullnægja
matvælaþörf þjóðanna.. Við, sem
jafnvel á erfiðum styrjaldar-
tímum ræktum aðeins tvo
þriðju af nauðsynlegustu land-
búnaðarvörum okkar, og það
með undursamlegri aukningu,
hljótum að horfa með kvíða til
þess að lifa meðal hinna hungr-
uðu þjóða heimsins..
Það væri vitanlega heimska
ein að hætta við þá aukningu
matvælaframleiðslunnar, sem
við höfum skapað á styrjaldar-
tímunum. Þegar tekið er tillit
(Framhald á 8. síðu)
Aðdragandiim.
Kaupfélag Reykjavíkur og ná-
grennis var myndað árið 1937
úr tveimur neytendafélögum
hér í bænum og þrefnur neyt-
endafélögum i nágrenninu.
Stóðu Framsóknarmenn aðal-
lega að öðru félaginu hér í bæn-
um en kommúnistar að hinu.Við
stofnun félagsins var reynt að
ná slíku samkomulagi um stjórn
þess og starfshætti, að póli-
tískir árekstrar yrðu sem mest
útilokaðir. Þetta gekk allvel
fyrstu árin, en brátt hættu þó
kommúnistar að geta setið á
strák sínum og forstjórinn, sem
var úr þeirra hópi, tók að slá
sloku við starfinu. Samstarfið
var því tekið að nýju til endur-
skoðunar á árinu 1943 og virtist
þá náðst samkomulag, sem allir
gátu vel við unað. Þrír fram-
kvæmdastjórar voru ráðnir-að
félaginu, einn úr hverjum þeim
þremur aðalflokkum, sem að
kaupfélaginu stóðu. Stjórn fé-
lagsins var líka skipuð þannig,
að því virtist mega treysta, að
pólitísks hlutleysis yrði þar vel
gætt.
Félagsstarfið gekk líka allvel
á fyrsta árinu eftir þessa breyt-
ingu, en þegar kosningar hóf-'
ust til aðalfundar síðastl. vet-
ur, kom glöggt í ljós, að kom-
múnistar ætluðu ’ekki að hlíta
samkomulaginu. Höfðu þeir
skipulagða smalamennsku fyrir
hvern deildarfund, en hins veg-
ar gengu þeir ekki svo langt í
þetta skipti, að safna nýjum
mönnum inn í félagið til þess
að geta ráðið úrslitum kosn-
inganna. Niðurstaðan varð líka
sú, að þeir náðu ekki meirahluta
á aðalfundinum og varð hann
því árekstralítill.
Strax eftir þennan aðalfund
tók að bera á því, að kommún-
istar unnu að því að safna liðs-
mönnum sínum inn í félagið,
án tillits til þess, hvort þeir
skiptu nokkuð frekara við fé-
lagið eftir en áður. Áhugi kom-
múnista fyrir auknum viðskipt-
um félagsins virtist líka fara
minnkandi og mátti draga af
því þá ályktun, að þeim væri ó-
sárt um félagið, ef þeim tækist
ekki að ná þar algerum yfirráð-
um. Útkoman á þessu háttalagi
þeirra varð 'líka sú, að þótt fé-
lagsmönnum í Reykjavík fjölg-
aði um nokkur hundruð á síð-
astl. ári, drógust viðskipti fé-
lagsins þar saman um nær eina
milj. króna. Hins vegar jukust
viðskiptin um nær hálfa milj.
, kr. við Keflavíkurdeild félagsins,
en þar máttu kommúnistar sín
líka einskis og þar var því hugs-
að meira um að auka viðskiptin
en að safna óvirkum mönnum
inn í félagið.
Eftir áramótin hófu kommún-
istar þá starfsemi sína af enn
(Framhald á 8. síðu)

Roosevelt látínn
Seint i gærkvöldi, þegar blaðið var
að fara i firentun, var lát Franklins D.
Roosevelts, forseta Randaríkjanna, til-
kynnt í brezka litvarpinu. Forsetinn fékk
heilablóðfall seint í gærdag, er hann var
á sveitasetri sínu í Warm Springs. Vara-
forseta Bandaríkjanna, Harry Trnman,
var þegar stefnt til Hvita hússins í Was-
hington og tilkynnti frii Roosevclt hon-
um lát forsetans.