Tíminn - 20.04.1945, Side 6

6
TÍMIM, föstndaginm 20. apríl 1945
29. bla»
Meindýr og eíturlyi
Eyðing dýra með eltrl er að forsmá starf
náttúruimar og ovirða verk skaparans.
Eftfr Guðmund Davíðsson.
Nýlega er komin út bók, sem
heitir Meindýr, eftir Geir Gígju
kennara.'Að ytra borði er bókin
hin vandaðasta. í henni eru 134
myndir glöggar og góðar. Eins
og nafn bókarinnar segir til, er
hér aðeins um svokölluð mein-
dýr að ræða og gefin ráð til að
útrýma þeim. Annarra dýra er
ekki getið að neinu, er þetta því
ekki fullkomin íslenzk skordýra-
fræði. Er því slík bók órituð
enn. Tilgangur höfundar með
útgáfu þessarar bókar er eink-
um sá-að lýsa fyrir almenningi
einstökum meindýrategundum
og kenna mönnum ráð til þess
að eyða þeim með eiturlyfjum.
í þessu efni túlkar hann ræki-
lega skoðun alme'nnings á skor-
dýrum, eins og hún_ yfirleitt
hefir komið í ljós fyrr og síðar.
Alþýða manna ber lítið skyn á
skordýralífið í kringum sig, og
er það að vísu eðlilegt, því að
mennyhafa ekkert haft hér við
að styðjast, sér til leiðbeiningar.
Og það er yfirleitt regla að álíta
það skaðlegt, sem menn ekki
þekkja, þó að um nytjadýr sé að
ræða. í þessu sambandi má
nefna ánamaðkinn. Margt fólk
leit svo á, að hann gerði engum
gagn, en væri frekar til skaða og
töldu hann með meindýrum.
Sumir gerðu sér jafnvel far um
að útrýma honum, þangað til
skýlan var tekin frá augum
fólksins og því sýnt fram á
gagnsemi hans fyrir jurtalífið
og mennina.
1 Ríki skordýranna er heill
heimur út af fyrir sig, sem fáir
hafa skygnzt inn í. En þar
kennir margra grasa. Það gef-
ur að skilja, að meðal' hinna ó-
talmörgu tegunda eru misjafnir
einstaklingar ekki síður en hjá
æðri dýrum og meðal mann-
anna sjálfra. '
í bókinni eru nefndar 130—
140 skordýrategundir, sem tald-
ar eru mönnum til óþurftar.
Margt af þeim eru algeng skor-
dýr, sem ýmist dreifa sér út um
haga, eða halda sig kringum
híbýli manna og inni í þeim.
Dýrum þessum telur höf. ekk-
ert til- gildis með lífi sínu í ríki
náttúrunnar. Þau eru öll und-
antekningarlaust skoðuð sem
meindýr, nokkurs konar illgresi
í búskap náttúrunnar og mann-
anna. Sumar tegundirnar mætti
þó telja til nytjadýra, ef menn
kynnu að færa sér þær í nyt.
Ég efast um að fólk yfirleitt
geri sér grein fyrir því, hvað
tæki við, ef öllum skordýrum,
sem nefnd eru í bókinni, og öðr-
um tilsvarandi, væri hér útrýmt
með öllu. Vissulega mundi eyð-
ing skordýranna á landinu hafa
í för með sér, að bergvatnsfisk-
ar hyrfu með öllu, eða því sem
næst, og veiðiskapur hyrfi úr
sögunni um leið. Hið sama ætti
sér stað um alla skordýraætu-
fugla. Þeir mundu hætta að
fljúga til íslands, nema til þess
að verða hungurmorða.
Skemmist rótin fölnar blóm-
ið, hve fagurlega sem það er
skapað. Svipað er um mennina.
Það kemur fram á þeim sjálf-
um, þótt seinna verði, ef lægri
tegundunum er spillt úr hófi
fram, — en þær má skoða sem
rætur að æðri lífsverum í nátt-
úrunni.
Sum meingjörnu skordýrin
fylgja manninum úr einu land-
inu í annað. Verði þau honum
til ama, tekur hann þá til
bragðs, í örvæntingu sinni, að
eyða þeim með eiturlyfjum, í
staðinn fyrir að reyna að breyta
lífsskilyrðum þeirra, sé þess
kostur, svo að þau hverfi af
sjálfu sér. Má þar t. d. nefna
snýkjudýr á mönnum og skepn-
um. Bráðþroska nytjagróður
virðist hrinda skaðlegum skor-
dýrum frá sér. Það bendir á, að
þau nái ekki eins góðum tökum
á vaxtarhröðum jurtum og þeim,
sem eru seinþroska.
Höfundur Meindýra telur upp
50—60 lyfjategundir nothæfar
til að útrýma skordýrum. Eru
það alls konar eiturblöndur og
skaðavökvar. Væri þetta ærinn
lyfjaforði í meðalstóra lyfjabúð.
Þó að skordýrum sé ætluð þessi
lyf verða áreiðanlega fleiri, sem
þau verða að aldurtila. Fuglar
kunna að drepast af því að
gleypa í sig eiturdauð og eitur-
sýkt skordýr. Áhamaðkar drep-
ast líka, eða flýja úr jarðvegi,
sem drekkur í sig eiturblöndu.
Sama getur og hent bergvatns-
fiska. Þá eru og dæmi til þess,
ið menn hafa dáið af því að
leggja sér til munns matjurtir,
sem stráð hafði verið á eitur-
lyfjum til að eyða meindýrum.
Gera má' ráð fyrir, að eiturlyf
geti komizt ofan í húsdýr í
heyi, vatni eða grasi. Ef eiturlyf
eiga að vera til á mörgum heim-
ilum og jafnvel börn og ung-
lingar látin handleika þau, gæti
farið svo, að lyfin styttu aldur
einhverri þeirri veru, sem mað-
ur vildi sízt af sjá. Hver gæti
t. d. ábyrgzt að eitur kæmist
skki ofan í neyzluvatn með skor-
lýri og af því hlytist ekki tjón.
Útrýming skordýra með eitri
getur, ef illá tekst til, orðið of
dýru verði keypt, ef ekki er
fyllstu varúðar gætt.
Það eru fleiri tegundir dýra
en skordýr, sem reynt er að út-
rýma með eitri. Það virðist orðin
hefð hér á landi að drepa skepn-
ur á eitri, sem menn ímynda sér
að valdi einhverju tjóni. Kemur
þetta greinilega fram á dýrum,
sem standa ennþá hærra í teg-
undastiganum en skordýrin, svo
sem nagdýr, rándýr og fuglar.
Það skiptir raunar litlu máli,
hvaðan tízkualda þessi er runn-
in, sem borizt hefir hingað á
land. En.víst er um það, að hér
hefir hún hitt fyrir ágæt þró-
unarskilyrði — minnsta kosti
ekki lakari, að sínu leyti, en
jarðvegur er fyrir sum aðfluttu
meindýrin frá útlöndum.
Sums staðar erlendis eru fugl-
ar hafðir til að eyða skordýrum,
í staðinn fyrir að eitra fyrir þau,
9ins og hér er gert. Hefir það
borið góðan árangur. Á eynni
Havaian í Kyrrahafinu voru
mikil brögð að því, að fiðr-
ildislir'fa nokkur gerði mikið tjón
á grasi, káli og öðrum ræktuðum
gróðri, svo að til vandræða
horfði. Á eynni íslandi hefði
bótt sjálfgefið, undir slíkum
kringumstæðum, að efna til
rækilegrar skordýraeitrunar, en
það var ekki gert á Havaian.
Frá meginlandinu var flutt inn
í eyna fuglategund nokkur af
starra kyni, til þess að eyða skor-
dýrunum. Fugl þessi undi sér
vel og fjölgaði ört, og eyddi skor-
dýralirfunum í miljónatali.
Hann tíndi þær upp úr plógför-
unum jafnóðum og akrarnir
voru plægðir. Fuglinn varð því
hið mesta uppáhald eyjar-
skeggja. Menn .kannast eflaust
við að hafa heyrt um veiðibjöllu-
tegund eina, sem fluttist til
Utah í Bandaríkjunum og eyddi
þar engisprettutegund nokkurri,
sem spillti jurtagróðri, og bjarg-
aði þannig matjurtarækt og
öðrum nytjagróðri í landinu. Til
að minna fólkið á þetta afrek
fuglsins var reistur af honum
minnisvarði í höfuðborginni.
En kynsystrum þessa nytja-
fugls — veiðibjöllunum á ís-
landi, er boðið eitur til að út-
rýma þeim úr náttúru landsins,
ef takast mætti.
Á sumrin eiga hér heima
margar tegundir af skordýraæt-
um. Vafalaust mætti fjölga þeim
að mun og jafnvel flytja inn í
landið erlenda fugla, sem ætla
mætti að þrifust hér. Mætti t.
d. nefna tegundir af svölum og
störrum. Ennfremur uglur, sem
veiða rottur og mýs. Einstöku
fuglar af þessum tegundum og
öðrum hafa komið hingað til
lands, stökjy sinnum, en hafa
sjaldan stofnað hér heimili,
nema uglur, enda tekið á móti
flestum þeirra með púðri og
blýi. Vafalaust mætti fjölga ugl-
um til að eyða nagdýrum, bæði
í strjálbýli og þéttbýli. Flutn-
ingur nýrra fuglategunda hing-
að til lands mundi að vísu kosta
fyrirhöfn og þrautseigju, en ó-
líkt væri það skemmtilegri að-
ferð til að eyða skordýrum og
nagdýrum, heldur en að eitra
fyrir þau. Þegar frá liði mundi
fólk komast á þá skoðun, að það
sé ómannúðlegt að eyða dýrum
með eitri, hve lítilfj örleg, sem
þau kunni að vera, og það sé
ekki samboðiðx þeirri lífsveru,
sem telur sig standa nær guð-
dóminum en allar aðrar skepn-
ur jarðar. En þrátt fyrir hina
háleitu skoðun á manneðlinu
býr hið illa í heiminum í mann-
inum sjálfum en ekki í nátt-
úrunni fyrir utan hann.
Ég ásaka ekki höfund „Mein-
dýra“, þó að ég sé honum ekki
samdóma um notkun eiturlyfja.
Hann hefir kveðið upp úr um
skoðun almennings á nytsemi
eitursins til að eyða ýmsum
tegundum skordýra og nag-
dýra. Og ég efast ekki um, að
hann eigi þar fleiri skoðana-
bræður en ég. í þessu sambandi
má benda á skoðun heilbrigðis-
nefndar Reykjavíkur. Samkv.
tillögum hennar um að eitra
fyrir nagdýr, veröur. ekki annað
séð en að hún ætli það heilsu-
samlegt, að eitraðir rottu-
skrokkar liggi fyrir fótum
manna inni í húsum og kringum
mannabústaði, í þéttbýli sem
strjálbýli, um land allt. Ætti
það að vera góður stuðningur
að eiga skoðun slíkrar nefndar
á eitrun að bakhjarli. ^
í grein, sem nýlega hefir verið
birt á vegum Landssambands
útvegsmanna, er vakin athygli
á því, að það skapi okkur betri
aðstöðu til fiskveiða en öðrum
þjóðum, „að fiskimiðin séu svo
að segja við bæjardyrnar" og
„verkun aflans geti því farið
fram á landi, að mestu leyti“.
Til þess að hagnýta þessa að-
stöðu, hentar smáútgerð bezt og
þess vegna verður að leggja
meginkapp á eflingu hennar. í
beim efnum er það eitt þó ekki
nóg að fjölga skipunum, heldur
verður jafnframt að sjá svo um,
að nógu stórar og góðar hafnir
séu í nánd helztu fiskimiðanna.
Undir því er hagnýting þeirra
ekki sízt komin.
í bæklingi, sem Eysteinn Jóns-
son reit um útvegsmál á síðastl.
hausti, benti hann á, að engin
sæmileg fiskibátahöfn væri við
sunnanverðan Faxaflóa, á vest-
anverðu Suðurlandsundirlend-
inu, á utanverðu Snæfellsnesi, á
norðaustanverðu landinu, og
höfnin á Hornafirði þarfnaðist
líka stórra endurbóta. Á öllum
þessum stöðum eru hin ágæt-
ustu fiskimið skammt fram-
undan. Það verður því að vinna
Frá Náffúrulækn-
ingaiélaginu
Náttúrulækningafélag íslands
hélt aðalfund sinn 4. apríl.
Varaforseti félagsins, Björn L.
Jónsson, gaf skýrslu um störf
félagsins á liðnu ári. Merkasta
framkvæmd félagsins á árinu
var stofnun matstofunnar á
Skálholtsstíg 7 í Reykjavík
(Landshöfðingjahúsinu). Eru
þar nú um 120 manns í föstu
fæði. Félagið hefir haldið uppi
fræðslustarfsemi með svipuðum
hætti og undanfarin ár og far-
in var grasaferð á vegum þess
til Hveravalla. Félagið hefir
einnig í undirbúningi útgáfu
bókar um heilsufræðileg efni.
Sl. sumar var stofnuð félags-
deild á Akureyri, og telur hún
nú 100 félaga. Ráðgert er að
stofna deildir víðar um land síð-
ar meir,
Félagatala hefir rúmlega tvö-
faldazt síðan á síðasta aðalfundi
félagsins. Þá voru félagar 751
en eru nú 1538.
Stjórn félagsins var endurkos-
in: Jónas Kristjánsson, læknir,
Björn L. Jónsson, veðurf., Hjört-
ur Hansson, stórkaupm., Axel
Helgason, lögregluþjónn og Sig-
urjón Pétursson, kaupm. Endur-
skoðendur voru kosnir Pétur
Jakobsson, fasteignasali og
Kristmundur Jónsson, skrifari.
Stjórn Hælissjóðs var einnig
endurkosin, en hana skipa: Frú
Matthildur Björnsdóttir, frú
KrLstjana Carlsson, frú Fanney
Ásgeirsdóttir, frú Guðrún Þ.
Björnsdóttir og Pétur Jakobs-
son, fasteignasali.
Fylgízt með
Allir, sem fylgjast vilja með
almennum málum, verða að lesa
Tíninnn
Enn er órannsakað mál til
hlítar, hvað sé meindýr og hvað
illgresi. Þetta er hliðstætt hvað
öðru. Það er ekki nóg að benda
á einhverjar tegundir jurta eða
dýra, segja þær skaðlegar, og að
líf þeirra sé einkis virði í nátt-
úrunni, nema til þess eins að
gera mönnum bölvun. Efnafræð-
4
in hefir enn ekki skorið úr því,
hvaða efni kunni að finnast í
þeim skordýrum, sem talin eru
meindýr. Gæti farið svo, með
nákvæmri rannsókn, að sum
þeirra hefðu nytjalyf í sér fólg-
in, sem ættu við ýmsum mann-
anna meinum. Má í þessu sam-
bandi benda á ánamaðkinn, þó
að ha,nn sé ekki skordýr. Um
langan aldur mun hann hafa
verið álitinn af flestum mein-
dýr og allóþarfur jurtafróðri,
eins og sum skordýrin. Nýlega
hefir verið framleiddur úr hon-
um olíukenndur vökvi, sem tal-
inn er mikilsvert læknislyf.
Þannig getur átt sér stað um
fleiri tegundir lægri dýra, þó að
skordýr séu.
að því að koma upp stórum
höfnum á öllum þessum stöð-
um, þar sem væri verulegt rúm
fyrir aðkomubáta. Hafnir þess-
ar yrðu því einskonar lands-
hafnir og eiga að setja í fyrir-
rúmi fyrir öðrum hafnarfram-
kvæmdum.
Þeir staðir, sem sennilega
koma hér helzt til greina, eru
Njarðvíkur eða Keflavík, Þor-
lákshöfn, Rif, Þórshöfn og
Hornafjörður. Á öðrum stöðum
þarf einnig að koma upp slíkum
höfnum með tilliti til síldveið-
anna og má þar nefna Skaga-
strönd og Húsavík í fremstu
röð.
Milliþinganefndin í sjávarút-
vegsmálum mun hafa haft í
undirbúningi frv. um lands-
hafnir, en stjórnin hefir nú
lagt þá nefnd niður. Þess verð-
ur þó að vænta, að mál þetta
verði ekki lagt á hilluna af
stjórnarliðinu, heldur tekið upp
af nýbyggingarráði og lagt fyrir
næsta þing til endanlegrar af-
greiðslu. Landshafnirnar þurfa
að komast upp á 2—3 næstu ár-
um, jafnhliða því, sem hlynnt
verður eftir föngum að hafnar-
bótum annars staðar.
Athugasemd
Af tilviljun rakst ég á auglýs-
ingu í Morgunblaðinu 4. jan. s. 1.,
um jólatrésskemmtun skátatfé-
laganna í Reykjavík. Þar stóðu
meðal annars þessi orð:
„Samkvæmisklæðnaður æski-
legur“.
Satt að segja þótti mér ein-
kennilegt að sjá þessa setningu
frá skátum, því að ég hefi litið
svo á, að þeir væru upp úr því
hafnir að þrælbeygja sig undir
ok hégómans og tildursins hér
í bænum, eða annars staðar.
Vitanlega er það orðin algeng
regla, í Reykjavík að heimta af
þátttakendum í veizlum og
skemmtisamkomum, að þeir beri
svokölluð „samkvæmisföt“. Þetta
sýnir, að þeir, sem standa fyrir
slíkum samkomum líta svo á, að
meta skuli klæðnaðinn meira en
persónuna, sem ber hann.
Kennari.
♦
Þér skuluð lesa þessa bók.
Landshafnir
Samband tsl. samvinnufélafía.
SAMVINNUMENN:
Hagfelldustu kaupin gerið þér í kaupfélag-
inu.
Sjafnar tannkrem gerir
tennnrnar mjallhvítar
Eyðir tannsteini og himnu-
myndun. Hindrar skaðlega
sýrumyndun 1 munninum og
varðveitir með því tennurn-
ar. Inniheldur alls engin
skaðleg efni fyrir tennumar
eða fægiefni, sem rispa tann-
glerunginn. Hefir þægilegt og
hressandi bragð.
NOTIÐ SJAFNAR TAJVJVKREM
KVÖLD! OG MORGNA.
Sápuverksmiðjan Sfoln
Akureyri
Hlntaff árntboð
Við undirritaðir höfum ákveðið að beita okkur fyrir
stofnun fiskveiðahlutafélags í Hafnarfirði, er láti smíða
vélbáta og gera þá út þaðan.
Þeir Hafnfirðingar eða aðrir, sem vilja gerast hluthaf-
ar í fyrirhuguðu félagi, geri svo vel að tala við einhvern
okkar undirritaðra fyrir 1. maí n. k.
Hafnarfirði, 14. apríl 1945.
Magnús Bjarnason
Kristján Steingrímsson
Jóhann Kr. Helgason
Óskar Guðmundsson
Adolf Björnsson
Ásgeir G. Stefánsson
Björn Jóhamtesson
Þórarinn Egilsson.
Borgiirðingar!
RÓhabÚð vor hefir að ‘ jafnaði fyrirliggjandi allar
innlendar bækur, sem eru á markaðnum,
og útvegar hverja bók, sem fáanleg er.
Ef þér viljið eignast einhverja bók, sem f
auglýst er fyrir áskrifendur, þá þurfið þér
aðeins að senda oss áskrift.
Athugið, að kaupa eða panta í tíma, bæk-
ur, sem þér ætlið til fe/mingargjafa. —
Kauplélag Borgfirðinga
- Bókabúð -