Tíminn - 24.04.1945, Blaðsíða 4

4
TÍMITVfN, þriSjttdagtnn 24. apríl 1945
30. blað
(Jtan af landsliorni
Eftlr Halldór Kristjánssoii á Kirkjubóll
Pæííir ú v Húnaþingi
Núííð og fvamíið
Ég keypti mér olíubuxur um
daginn og greiddi fyrir þær 50
krónur. Verzlunarmaðurinn, sem
afgreiddi þær, sagði mér, að
enskir sjómenn hefðu spurt sig
eftir olíubuxum í haust, en hætt
við kaupin, þegar þeir vissu
verðið. Jafnframt sögðu þeir
honum, að í heimalandi þeirra,
Englandi, kostuðu olíubuxur 12
shillinga, en það mun vera
nokkuð á 17. krónu. Eru því
verðhíutföll á enskum og ís-
lenzkum olíubuxum mjög svipuð
og á íslenzku og amerísku
smjöri, en um það hefir margt
verið rætt.
Þetta getur orðið tilefni ým-
issa hugleiðinga. Ekki ætla ég
að álykta sem svo, að þessi mikli
mismunur sanni það, að íslend-
ingar þurfi að fá allar buxur
sínar saumaðar í útlöndum, og
fatasaumur á íslandi geti ekki
verið nema „sport fyrir idióta.“
Ég trúi því, að iðnaður sé nauð-
synlegur þáttur í atvinnulífi ís-
lendinga, enda þótt verðlag
hans sé nú óhagstætt og ekki
samkeppnisfært á heimsmark-
aði. Það er eitt af hlutverkum
íslenzkra stjórmála að skipa
málum svo, að iðnaður okkar
geti blómgvazt og vaxið.
Sjómönnunum ensku þótti
olíubuxurnar of dýrar. Verðlag
þeirra mun vera mjög sambæri-
legt við annað verðlag á ís-
landi. Ég hefi nefnt smjörið,
og það má sjálfsagt nefna hús
og húsgögn og margt fleira. Og
það verðum við að gera okkur
ljóst, að það eru Bretar, sem
halda þessu verðlagi uppi og
greiða kaupverð þessara nauð-
synja okkar. Meðan sala afurð-
anna úr landi gengur svo vel,
að við getur haldizt kaupgeta
fyrir svona verðlag, helzt allt
á floti. Því verða menn að ráða
það við sig, hvort þeim finnst
sennilegt, að Bretar leggi fram-
vegis fé sitt í það að gera kaup-
getu okkar svo mikla, að við
getum greitt þrefalt meira en
þeirra menn gera fyrir föt og
fæði. Finnist mönnum það
sennilegt, geta þeir litið björt-
um augum fram á veginn og
fylgt ríkisstjórn sinni stórhuga
og glaðir. En finnist mönnum
hitt sennilegra, að verðlag hér
verði að færast til samræmis
við það, sem er með viðskipta-
þjóðum okkar, þá er það von,
að þeir fari að verða langeygir
eftir ráðstöfunum ríkis.stjórn-
arinnar í því efni og fái á
henni fullkomið vantraust, ef
þær ráðstafanir verða ekki
gerðar. Og ekki mun það bæta
hag ríkisstjórnarinnar, þó að
málsvarar hennar hrópi hátt
um það, að allar áhyggjur séu
þjóðhættulegar og öll fyrir-
hyggja sé landráð. Það er ekki
verið að óska sjómönnum ó-
farnaðar, þó að þeim sé sagt að
austur muni koma í neglulaus-
an bát.
Það er ekki verið að heitast
við bændur eða biðja þeim ó-
bæna, þó að þeir séu minntir
á, að tún þeirra þurfi áburð og
skepnur þeirra fóður. Það er
ekki heldur verið að óska þjóð-
inni háska og tjóns, þó að kraf-
izt sé fyrirhyggju af ríkisstjórn-
inni og Alþingi. Þetta hygg ég
að flestir muni skilja, nema ef
vera skyldi Jón bændakvisling-
ur frá Akri, sem virðist trúlega
þjóna þeim ráðherrum, sem
hafa lýst því yfir opinberlega,
að þeir vilji eyða byggðir lands-
ins og krefjast þess af landbún-
aðinum einum allra íslenzkra
atvinnuvega, að hann þoli alltaf
verðlag á heimsmarkaði í sam-
keppni við framleiðslu annarra
þjóða. Hvort ætli sé meiri
manndómur og þjóðhollusta, að
taka ráðherradóm og tala sí og
æ um það, að stefnt sé til hruns
og breyta þurfi um, en ympra
þó aldrei með einu orði á neinni
slíkri breytingu, en slíkur virð-
ist mér ráðherradómur Péturs
Magnússonar, eða þá hitt, að
neita því að eiga nokkurn hlut
að feigðarsiglingunni? Ef Pétri
ráðherra er alvara með það,
sem hann segir um öngþveiti
í fjármálum ríkissjóðs og stefnu
sem ekki megi halda lengur, þá
á hann að breyta um stefnu.
Ýmsir munu brátt þurfa að
spyrja sem svo, hvort fjármála-
ráðherra þessi hafi aðeins nafn-
bætur en engin völd. Sú ein
skýring finnst mér hugsanleg á
hátterni þess stýrimanns, sem
sér háskann framundan, hróp-
ar hátt um hann og stýrir þó
beint í hann. En hraustlegra
og karlmannlegra fyndist mér
þó að segja húsbændum sínum
að taka sjálfum við stýrinu eða
lofa sér að breyta um stefnu.
Þegar ég var barn, heyrði ég
sagt frá bónda einum, sem ekki
átti fóður nema til fárra mála,
þegar forðagæzlumaður sveit-
arinnar kom til hans á útmán-
uðum. Eftirlítsmanni þótti ó-
tryggt og vetrarlegt og spurði
bónda, hvað hann ætlaðist fyrir
þegar þetta væri búið: „Þá von-
ar maður að batinn komi,“ sagði
bóndi. Þetta er sú von, sem oft
hefir orðið. tálvon og komið
bændum landsins á kaldan
klaka, ieitt horfelli yfir bú
þeirra og orðið hið mesta tjón
og skömm.
En nú er þetta orðið sjónar-
mið og hjálpræði ríki'isstjórn-
arinnar. Þegar spurt er, hvernig
eigi að mæta vissum þörfum
komandi daga, er svarað: „Þá
vonar mafur að batinn komi.“
Bóndinn, sem þannig svaraði,
þótti ekki fara hyggilega að
ráði sínu eða búa vel. Hins
heyrði ég ekki getið, að strákar
hans gerðu hróp að eftirlits-
manninum og brigzluðu honum
með því, að hann væri með
fjandsamlegar hrakspár, óbæn-
ir og óskir um fóðurskort og
felli.
Þetta dæmi verður því svip-
dauft og blælítið, þegar það er
borið saman við málflutning
stjórnarliða okkar nú á tímum,
þó að ýmsum kunni að virðast
fyrirhyggjan og ráðdeildin svip-
uð. En ef til vill býr stjórnin
yfir einhverjum úrræðum, sem
hún hefir ekki ennþá til sýnis.
Færi betur að vantrú okkar og
svartsýni reyndist ekki rétt.
Framtíðin sker úr því, hvorir
fá meiri hróður, þeir, sem bera
ábyrgð á núverandi stjórnar-
stefnu og fjármálaástandi eða
hinir, sem trúa því, að niður-
færsla verðlags og tilkostnaðar
sé þjóðarnauðsyn.
Aimælísfagnaðisr
Sígurðar á Stafafelli
Þegar Sigurður Jónsson bóndi
á Stafafelli kom heim af Bún-
aðarþingi' heimsóttu hann
margir sveitungar í tilefni af
sextugsafmælinu 22. marz og
færðu honum að gjöf fagurt
málverk: Við Papafjörð, eftir
Höskuld Björnssson listmálara.
Brunnhorn gnæfir þar við him-
in og Papós sést, en sá staður
var lengi eina siglingahöfnin og
kaupstaður í Skaftafellssýslum,
og einnig útróðrarstöð á vertíð
öldum saman. Ennfremur veru-
staður fyrstu manna, er fæti
stigu á íslenzka jörð.
Mörg heillaskeyti og kveðjur
bárust Sigurði í bundnu og
óbundnu máli.
Dvöldu gestir lengi á Stafa-
felli við veitingar og mikinn
fögnuð.
ÞRlSt ÍSLEYDEYGAR
I,IÉM FLUGYÁMS.
Þrír íslendingar hafa nýlega
lokið námi í flugskóla í Banda-
ríkjunum. Eru það þeir Georg
Thorberg, Hörður Sigurjónsson
cg Kristján Kristinsson. Stund-
uðu þeir námið í The Spartan
school og Aeronauties í Okla-
koma, og gekk námið vel. Þeir
eru allir frá Reykjavík.
Samgöngumál.
Kunnugt er að eitt af aðal
lífsskilyrðum atvinnuvega til
sjávar og sveita eru góðar og
öruggar samgöngur. Samgöngur
á sjó til hafna við austanverðan
Húnaflóa hafa löngum verið erf-
iðar, vegna hafnleysis. Blöndu-
ós, sem er aðalverzlunarstöð
Austur-Húnavatnssýslu hefir
erfið hafnarskilyrði, og þó mikið
megi þar umbæta lendinguna,
verður ekki hægt að gera þar
trygga höfn. Hins vegar er verið
að byggja fullkomna höfn á
Skagaströnd eins og áður segir.-
Landsamgöngur um Austur-
Húnavatnssýslu eru allgóðar
orðnar. Á undanförnum aldar-
fjórðungi — þó sérstaklega síð-
ustu fimmtán árin, hefir verið
unnið af kappi við akvegagerð
um öll byggðalög héraðsins, og
með þeim árangri að nú eru að-
eins örfáir bæir í fremstu dala-
botnum og yzta annnesi án ak-
vegasambands. Verður væntan-
lega ekki langt þess að bíða að
akvegakerfið nái einnig til
þeirra.
Fyrir tuttugu og fimm árum
var lengd akvega í Austur-
Húnavatnssýslu 50—60 km. út
frá aðalverzlunarstaðnum. Nú
er samfellt akvegakerfi héraðs-
ins um 260 km. Þegar nú á það
er litið, að héraðsbúar hafa
sjálfir kostað að meir en hálfu
leyti mestan hluta þessara vega
eða nær 200 km., er voru sýslu-
og hreppavegir, er þeir voru
gerðir akfærir, þá sést bezt að
menn kunna vel að meta nauð-
syn veganna og vilja mikið á sig
leggja fyrir góðar samgöngur. Á
þessu árabili hefir vegafélag
bænda í einni sveit héraðsins t.
d. lagt rúmlega 50 km. langan
veg um sveitina, þar sem bænd-
urnir urðu að leggja fram %
byggingarkostnaðar úr eigin
vasa. Þessi vegur liggur yfir mýr-
ar og flólendi og er því allur
upphlaðinn. Annars eru víða í
héraðinu góð náttúruskilyrði
fyrir rudda vegi, óg hafa þau
verið notuð svo sem kostur var
og því hefir tekizt að koma
byggðalögunum í akvegasam-
á stuttum tíma, þótt lítið fjár-
magn væri fyrir hendi.
Stofnkostnaður og viðhald
vega um víðáttumikil byggðalög
krefst svo mikilla fjárfórna, að
íbúum sveitanna eru þær þungu
byrðar um megn, með því fyrir-
komulagi, sem nú er um fjár-
framlög til sýslu- og hreppavega.
En það er þannig: Hreppavegi
kostar hvert sveitafélag að öllu
af eigin fé, en til sýsluvega legg-
ur ríkið fram 50% til stofn-
kostnaðar og viðhalds.
Húnvetningar eiga því láni að
fagna, að -allverulegur hluti
sýsluvega í héraðinu hefir verið
tekinn í tölu þjóðvega, er rík-
ið kostar að öllu. Þó er enn svo,
að sýsluv.egasjóður hefir ekki
yfir að ráða því fjármagni, er
nauðsyn krefur til viðhalds og
endurbóta veganna. Þar sem
gera verður ráð fyrir að líkt sé
ástatt um mál þessi í öðrum
héruðum landsins, sem hér hef-
ir sagt verið, þá er hin mesta
nauðsyn að breyta lögum um
sýsluvegasjóði á þann veg, að
framlög ríkisins til sjóðanna
verði hækkað í % móti y3 frá
héruðunum, og engar lagahöml-
ur verði lagðar á framlög hér-
aðanna til þessa. Ætti takmark-
að gjaldþol héraðsbúa að vera
nægilega öryggi fyrir ríkið. Er
með öllu óeðlilegt, að ríkisvaldið
torveldi framlög héraðsbúa til
endurbóta á samgöngukerfi
sínu, eins gert hefir verið und-
anfarið, með því að neita um
leyfi til þeirrar hækkunar á
gjöldum til sýsluvegasjóðanna,
er héraðsstjórnin hefir talið
nauðsynlega.
Betri vegir — meiri tækni.
Vegna vaxandi framfara í
byggingum, ræktun og félags-
legum viðskiptum, eykst stór-
lega umferð um vegina. Flutn-
ingatækin verða stærri og
þyngri en nú er. En af því leiðir,
að vinna þarf svo sem kostur er
að endurbyggingu vega og brúa
Meðan ekki var kostur ann-
arra afla en manna og hesta til
vegagerðar reyndist ókleift jafnt
ríki sem héruðum að byggja
miklar vegalengdir af svo vönd-
uðum vegum sem nútímaum-
ferðin krefst. En nú þegar loks
er hægt að taka í þjónustu vega-
gerðarinnar stórvirkar vélar, er
hvort tveggja gera að margfalda
vinnuafköstin og lækka bygg-
ingarkostnaðinn að miklum
mun, verður þjóðfélaginu ekki.
lengur um megn að byggja vegi
er hafa margfalt þol og end-
ingu við þá, er með handverk-
færum einum eru gerðir.
Auk þess sem slíkir vegir með
véltækni gerðir spara slit á
flutningatækjum, sparast og
flutningskostnaður við það
að nota má stærri flutningabif-
reiðar, sem verða miklu ódýrari
í rekstri en þær, sem nú eru
notaðar. Væntanlega er þess
skammt að bíða, að hægt verði
að flytja inn nægilegt af margs
konar hentugum vélum til vega-
gerðar, svo sem jarðýtur, skurð-
gröfur og mokstursvélar, svo
slík áhöld geti samtímis verið
starfandi í hverju héraði lands-
ins, þar sem þörf er á vegaum-
bótum. Það er viðurkennd
staðreynd, að bæði er erfitt og
dýrt fyrir litla þjóð að lifa
meningarlífi í stóru landi. Þetta
kemur áþreifanlega fram hvað
snertir samgöngumál þjóðar
vorrar. Sá skattur, er þjóðin
verður á sig að leggja vegna sam
göngumála sinna á landi og sjó,
er margfaldur við það, sem
bekkist í þéttbyggðum löndum,
og stendur í öfugu hlutfalli við
efnahag hennar. Þetta ættu þeir
að hugleiða, er kasta fram van-
hugsuðum dómum um ófull-
komnar samgöngur á landi hér.
Ef sanngjarnlega er metið, mun
bví ekki móti mælt, að á síðasta
aldarfjórðungi hefir verið unnið
stórvirki í samgöngubótum. Á
bessu tímabili hefir akvegakerf-
ið verið þanið út landsfjórðunga
á milli og um flest byggðalög, og
er nú orðið mörg þúsund kíló-
metrar, svo og fjölda margar
brýr, stórar og smáar, er hafa
byggðar verið samtímis.
Nú er það verk framtíðarinn-
ar að fullkomna þessa vegi og
færa enn út eftir þörfum. Og
eins og áður segir, má gera ráð
fyrir, að þetta starf veitist létt
með með tækjum og tækni, er
fyrir hendi verða.
í voru fannþunga landi mun
lengst af reynast erfitt að
tryggja greiðar samgöngur um
landið að vetrarlagi, en þó má
mikið úr bæta, og eru nú slíkar
endurbætur mest aðkallandi,
svo s/)ara megi að nokkru leyti
þær fjárfúlgur, er nú verður ár-
lega að fórna í snjóinn.
Mörgum virðist bjarma fyrir
þeim degi, að loftleiðirnar komi
að mestu í stað veganna. En
hyggilegra mun að búast við
þeirri dögun langt undan. All-
ar líkur benda til, að langt verði
þess að bíða, að þungavöru-
■flutningar loftleiðirnar verði
samkeppnisfær við landflutn-
inga, jafnvel þótt stofnkostnað-
ur og viðhald veganna sé tekið
með í reikninginn.
Hins vegar eru flugsamgöngur
menningarmál, sem væntanlega
verður unnið brautargengi með
fyrirhyggju og hagsýni.
Steingr. Davíðsson.
um áratugum. Þannig hafa
leifar fornrar og allmerkilegrar
menningar fundizt í frumskóg-
um Afríku og undir sandbreið-
unum við Timbuktu og víðar.
Hin ævaforna menning Kín-
verja og Indverja er betur þekkt
og metin, enda svo gömul, að
hún var fullmótuð orðin meðan
menning vestfænna manna var
enn mjög í bernsku.
Þá hafa rannsöknir leitt í ljós
mjög merkilega menningu Indí-
ána áður en Norðurálfumenn
komu þangað, brenndu borgir
þeirra, eyddu hjörðum þeirra,
rændu þá og drápu unnvörpum.
Raunar var hún að nokkru leyti
kunn áður, til dæmis menning
Inka og Azteka. Verður það
aldrei bætt, sem tortímt var
á fyrstu öldum hvítra manna í
Vesturheimi, og seint mun full
vitneskja fást um líf og siðu,
trú og menningu, hinna mörgu
Indíánaþjóða.
Ein af stærstu uppgötvunum
Indíánanna í Vesturálfu var
UPPHRÓPUN: „Ó! “ Táknar
ótta, undrun og gleði, eft-
ir þvi sem andlitssvipur-
inn segir tH.
táknmál, sem þjóðflokkar, er
töluöu ólík tungumál, notuðu í
viðskiptum sín á milii. Það var
myndað af mörg hundruð tákn-
um, sem komu í stað allra orð-
flokka venjulegs tungumáls.
Allar þjóðir, sem á sléttunum
bjuggu, gátu þannig fyrirstöðu-
laust gert sig hver annarri skilj-
anlega með látbragði og bend-
ingum af viðlíka nákvæmni
og hraða og með mæltu máli.
Hvergi annars staðar í heimin-
um hefir slíkt kerfisbundið
bendingamál verið notað í við-
skiptum þjóða á milli.
Gömlu Indíánarnir hlæja,
þegar þeir segja söguna af
hvita manninum, sem sá Indí-
ánana nota táknmálið forðum
daga og hélt, að þeir væru ó-
málga eins og börn og gætu
ekki gert sig skiljanlega með
venjulegum hætti. En í rauninni
var hviti maðurinn þarna sjón-
arvottur að notkun frábærasta
bendingarkerfis, sem fundið
hefir verið upp, uppgötvun, sem
FORSETNING: „Meðal“. Visi-
fingri hægri handar rennt
á milli uppréttra fingra
vinstri handar.
var svo svangur, ó!, að
í ORÐUM MYNDI ÞETTA VERÐA: „Ég
Mynd þessí er af múrskreytingu eftir Indíánann Deming, þekktan listamann. Þannig litu synir sléttunnar út, þegar þeir hittust á veiðilöndunum.
jafnast á við kínverska letrið,
sem notað er um allt Kínaveldi
og Japan, þar sem ólíkar tung-
ur- og mállýzkur eru talaðar.
Þetta bendingamál var raun-
verulega þeirra alþjóðamál —
og gildi þess ætti okkur að geta
verið vel ijóst í öllu tungumála-
fargani nútímans.
Þegar Indíánarnir voru á vis-
undaveiðunum á sléttum miklu,
hittust þar oft menn af fimmt-
án til tuttugu kynkvíslum, sem
töluðu hver sitt tungumál. Þeir
skildu ekki hver annan, og þar
mynduðust þessi tákn, sem svo
smám saman urðu að þessu full-
komna og óviðjafnanlega bend-
ingamáli. Orðaforði þessa Indí-
ánamáls var að minnsta kosti
tuttugu sinnum meiri, héldur en
nokkurs annars sambærilegs
merkjamáls, og á sumum svið-
um var notagildi þess hundrað-
falt.
Allir, sem rannsakað hafa
þetta táknmál Indíánanna, dást
að þeirri fjolbreytni í málflutn-
ingi, sem hægt er að ná með
réttri notkun þessara tiltölulega
fáu merkja. f heimi hinna
gömlu Indíána var varla til það
hugtak, sem ekki var hægt að
túlka með því. Og rannsókn
þessa merkilega máls hefir vak-
ið áhuga manna á mörgum öðr-
um þáttum í siðum og menn-
ingu Indíánanna. Það hefir
einnig varpað ljósi yfir grund-
vallarrök og lögmál indíánskra
tungumála.
Og þetta merkjamál hefir
NAFNORÐ: „OJIBWAY-INDÍÁNAR“. Tvö merki eru notuð til
þess að tákna þetta. Fyrst eru hendur hreyfðar eins og
verið sé að þræða saman Indíánaskó. Síðan er fingri hægri
handar strokið um handarbakið, táknar rautt skinn.
ATVIKSORÐ: „HUGSTOLA.“
Visifingur vinstri handar
upp í loftið táknar mann,
hallað aftur á táknar
hugleysingja.
þegar ég varð á vegi Ojibway-Indíánanna gafst ég upp eins og hugleysingi."
orðið eitt af þvi í menningu
Indíánanna, er lifað hefir af
árekstrana við hvítu mennina
og samhæfzt þeirri menningu,
sem þeir komu með til lands-
ins. Hið þögla táknmál á mörg-
um hlutverkum að gegna í nú-
tíma lífi. Skátahreyfingin hefir
tekið þetta táknmál upp, og
enn er ekki fullreynt, að hversu
miklu gagni það getur orðið til
viðbótar og uppfyllingar fingra-
máli því, sem dumbir menn og
(Framhald á 7. síðu)
SÖGN: „HANDTAKA". Hendur
krosslagðar um úlnliði
og hnefar krepptir táknar
að handtaka eða hafa i
haldi.