Tíminn - 01.06.1945, Blaðsíða 4

4
TÍMlNiy, fostndaginn 1. |í»ni 1945
40. blað
Hannes Hannesson, Melbreíð:
,Vér vil| iiBii §ýna fyllstu
ianngirni1
„Véx viljum sýna íyllstu sann-
girni og væntum hins sama af
öðrum“. Þannig hljóðaði síðasta
setning bæjarstjóra Siglufjarðar
í greinargerð viðvíkjandi mati á
spjöllum og afnámi jarða í
Stíflu vegna virkjunar Fljótaár
til þeirra Péturs Hannessonar á
Sauðárkrók og Kristjáns Karls-
sonar,'skólastjóra á Hólum, sem
skipaðir voru þann 4. september
1944 af sýslumanni Skagafjarð-
arsýslu til þess að meta land-
spjöllin til peningaverðs.
Þessi orð bæjarstjórans eru
mjög áferðarfalleg og sæma
hverjum dreng^enda getur eng-
inn talizt dréngskaparmaður,
nema hann sýni fyllstu sann-
girni í viðskiptum við aðra.
Lítum nú á, hvernig yfirlýsing
bæjarstjórans fyrir sína hönd
og allrar bæjarstjórnar Siglu-
fjarðar verður í framkvæmd-
inni. —
Það, sem leynt þurfti
að fara.
Bæjarstjórn Siglufjarðar leyndi
bændur í Stíflu, sem hér áttu
hlut að máli, því fram á síðustu
stund, hve mikið afnám yrði á
jörðum þeirra, — eðavnánar til
tekið frá árinu 1942, því að þá
mun hafa verið að fullu ákveð-*-
ið að hafa velja samstæðurnar
tvær og hækka stíflugarðinn,
nema að fyrr hafi verið — þar
til síðari hluta sumars 1944, að
bændur, er hlut áttu að máli,
heimtuðu að merkt yrði fyrir
vatnsborðslínunni.
Þá leikur einnig sterkur grun-
ur á þvi, að bæjarstjórn Siglu-
fjarðar hafi leynt þingmenn því,
þegar hún fór fram á ábyrgð rík-
issjóðs fyrir lántöku til handa
Siglufjarðarkaupstað vegna
Fljótárvirkjunar, að tiu jarðir í
Stíflu gyldu það afhroð, að
sumar þeirra yrðu jafnvel ó-
byggilegar. Hvort þessi grunur
er réttur veit ég ekki, en nokkuð
er það, að þingmenn Skagfirð-
inga lýstu yfir því á fundi að
Ketilási i mai 1944, að þeir
hefðu ekkert um þetta heyrt eða
vitað fyrr en þeir fengu þá vitn-
eskju í bréfi frá hreppsnefnd
Holtshrepps, en þá var búið að
veita 8 milj.kr.ríkisábyrgð vegna
virkjunarinnar. — Þess má geta,
að þessir þingmenn greiddu at-
kvæði með ríkisábyrgð til handa
bæjarstjórn Siglufjarðar, en mér
skildist á þeim á fundi þessum,
að þeir hefðu ekki gert það al-
veg þegjandi og fyrirvaralaust,
ef þeir hefðu vitað um hin gíf-
urlegu landspjöll. Kann að vera,
að fleiri þingmenn hefðu einnig
verið líka svo skapi farnir.
Nú síðast leynir bæjarstjórn
Siglufjarðar viðkomandi bænd-
ur því, að hún ætli sér ekki að
áfrýja matinu og lætur lög-
ákveðinn áfrýjunartíma líða, án
þess að tilkynna bæ/idum, svo
að hún sé viss um, að þeir áfrýji
ekki heldur.
Leyfi veitt til að
stífla ána.
Eftir því sem blaðið Siglfirð-
ingur segir 20. febrúar síðast-
liðinn mun bæjarstjórinn hafa
fengið leyfi hjá landbúnaðar-
og samgöngumálaráðherra til
þess að stífla Fljótaá og hleypa
í uppistöðulónið 13. desí«mber
síðastliðinn — sem sagt löngu
áður en áfrýjunarréttur er út-
runninn og vitað var, hvort
bændur myndu áfrýja, sem þeir
hefðu sennilega gert, ef bæjar-
stjórn Siglufjarðar hefði sýnt
þeim „fyllstu sanngirnl".
Það mun varla leika á tveim
tungum, að þetta sé í senn þau
einstökustu forréttindi, sem
nokkru bæjarfélagi hefir verið
veitt og um leið sú illvígasta
árás, sem gerð hefir verið á
nokkra sveit hér á landi.
Það hygg ég, að stjórnarskrá
hins íslenzka lýðríkis geri ráð
fyrir friðhelgi eignarréttarins og
að opinberar eignir, þar á meðal
þjóðvegi, megi ekki eyðileggja
eða skemma, svo að umferð
stöðvist eða héruð og sýslur séu
slitin úr vegasambandi. En með
þessu sérstaka leyfi til handa
bæjarstjórn Siglufjarðar um
stíflun - Fljótaár hefir þjóðveg-
urinn framan Stífluhóla verið
gereyðilagður á mörg hundruð
metra kafla, og Stíflan þar með
slitin úr vegasambandi við aðr-
ar sveitir í Skagafjarðarsýslu.
En það eru ekki Stíflumenn
einir, sem hér súpa seyðið af
gerðum samgöngumálaráðherra
og bæjarstjórnar Siglufjarðar,
þó að þeir verði auðvitað harð-
ast úti, sökum erfiðra aðdrátta
og vegleysis til Ólafsfjarðar, sem
sennilega þó verður þeirra eina
bjargráð. Þama er Ólafsfjörður
líka slitinn úr vegasambandi
við Skagafjarðarsýslu. Það get-
ur því orðið mikið álitamál,
hvort samgöngumálaráðherra
einn hafi slíkt vald, að hann
megi veita bæjar- eða sveita-
félagi leyfi til að slíta þjóð-
vegasamböndin milli héraða og
sýslna. Hræddur er ég um, að
sá ráðherra, sem fór með sam-
göngumálin á undan þessum,
hafi ekki talið sig hafa það vald.
Því að mig minnir ekki betur en
að hann neitaði að láta stífla
ána fyrr en búið væri að byggja
nýjan veg í stað þess, sem undir
vatn færi. En þessi ráðherra
virðist telja sig hafa rétt til
þessa, þótt hart sé undir að búa
og við að una.
Eignum manna ekki
þyrmt.
Eins og mörgum mun kunn-
ugt varð ekki samkomulag um
verð á landspjöllum þeim, sem
verða á jörðum Nefstaða, Hrings
og Melbreiðar, vegna Fljótaár-
virkjunarinnar, milli jarðeig-
enda og bæjarstjórnar Siglu-
fjarðar. Heimtaði þá bæjar-
stjórn Siglufjarðar mat á af-
námi þessara jarða, ásamt jörð-
unum Knappsstöðum og Húns-
stöðum, sem eru eign kirkju-
jarðasjóðs. Á jörðina Hvamm
var ekki minnzt í sambandi við
mat, en sú jörð er ríkiseign.
Sennilega hefir orðið samkomu-
lag um verð á afnámi þeirrar
jarðar.
Ekki dettur mér í hug að
drótta þvi að Siglufjarðarbæ,
að hann ætli að hnupla því
lándi, sem þar fer undir vatn,
nema þá ríkissjóður hafi gefið
Siglufjarðarbæ þetta land, og
má það vel vera, þvi að hvað
munar hann um einn blóðmörs-
kepp i sláturtíðinni?. Enda hefir
hann nú látið meira, þar sem
höfuðbólið Tunga er.
Úr mati kom svo málið seint
í nóvember til bæjarstjfrrnar
Siglufjarðar.
Siðan hefir ekkert gerzt í
þessu máli svo vitað sé. Hlutað-
eigendum var ekki einu sinni
tilkynnt af bæjarstjórn Siglu-
fjarðar, hvort hún ætlar að hiíta
þessu mati eða fá yfirmat og
því siður greitt matsverðið eða
rætt um greiðslu á því.
Það er því hæpin vissa, að
nokkur dómstóll muni fella
þann dóm, að bæjarstjórn Siglu-
fjarðar hafi á þessu stigi máls-
ins leyfi og rétt til að eyðileggja
lönd þessi á einn eða annan hátt.
Og nokkuð er það einræðis-
kennd ráðstöfun hjá landbún-
aðarmálaráðherra að veita leyfi
til að setja lönd bænda í Stíflu
undir vatn. Hvar er þá friðhelgi
eignarréttarins?
En þó bæjarstjórn Siglufjarð-
ar álíti kannske, að hún hafi
rétt til að setja lönd okkar undir
vatn, vegna þess að undirmat
hafi farið fram, og hafi ekki
hikað við að hleypa vatni á þau
þess vegna. Þá er þó víst, að
hún átti ekkert í brú þeirri, er
byggð var á ána milli Melbreið-
ar og Tungu. Hún var ekki held-
ur ríkiseign. Brú þessi var byggð
af fé, sem veitt var úr sjóði
Holtshrepps og úr sýslusjóði
Skagafjarðar, en að langsam-
lega mestu leyti af gjafadags-
verkum Stíflumanna sjálfra.
Hjá hverjum fékk bæjarstjórn
Siglufjarðar leyfi til að eyði-
leggja hana?
Það mætti nú reyndar segja
það sama um þann kafla þjóð-
vegarins, sem kominn er í kaf,
að hann var á sínum tíma
byggður að langmestu leyti fyrir
gjafafé frá Stíflumönnum, og þó
vegurinn nú væri af rás við-
burðanna kominn í þjóðvega-
tölu, og hann heyri þeim til og
hafi þar af leiðandi sama rétt
og aðrir þjóðvegir á landi hér,
þá hefir enn sem komið er lítið
verið lagt til hans úr ríkissjóði.
Þegar nú alls þessa er gætt,
þá er það hart fyrir bændur,
sem hafa lagt fram fé frá sjálf-
um sér til þessa vegalagningar,
að vera nú sviptir honum og
standa svo veglausir eftir og sjá
engin ráð að koma að sér lífs-
björg, nema þá að bera hana á
baki sér úr Haganesvík eða þá,
þegar vorar og snjóa leysir, að
leita með hesta til Ólafsfjarðar,
sem þó er ennþá lengri og erf-
iðari leið heldur en til Haga-
nesvíkur.
Það, sem hér hefir verið sagt,
er aðeins lítið sýnishorn af því,
hvernig bæjarstjórn Siglufjarð-
ar hefir framkvæmt sína „fyllstu
sanngirni“ í garð þeirra manna,
sem þeir með miklum fjálgleik
í ræðu og riti, þóttust vilja sýna
hina fyllstu sanngirni, og von-
uðust eftir því sama af öðrum.
Melbreið, 11. marz 1945.
Vinnið ötullega tvrlr
Tímann.
Séra Jón orti fátt alvarlegra
kvæða almenns efnis. Einna
merkust eru ljóð þau, er hann
orti til stuðnings upplýsingar-
stefnunni áður en í odda skarst
með honum og Magnúsi Steph-
ensen, óvægar árásir á andstæð-
inga hemiar: „Bardaginn við
ljósið,“ „Áragæla hin skamma"
og „Villu vitran“ (sbr. Ljóðabók
II. bl. XXXIII). Eru kvæði þessi
fyndin og kjarnorð. Sýna, að
séra Jón gat verið siðfræðari
(moralist) í meira en meðallagi,
en þó stórum meira háðskáld,
sem sjaldan geigaði ör frá
marki. „Bardaginn við ljósið,“
um snigilinn, sem gýtur „horn-
skopaugum“ til sólarinnar, líf-
gjafa síns og „ymur: þín eru not
ei nein “ er snilldarlýsing á
sjálfbyrgingsskap . lítilmennsk-
unnar, sem steinblind er á smæð
Mna. Skeytin, sem skáldið sendir
andstæðingum sínum í þessu
kvæði, eru hárbeitt og mark-
viss ,en menn verða að lesa það
í heild sinni til þess að hafa
þess full not.
Af öðrum háðkvæðum skálds-
ins má nefna hin mergjuðu
deilukvæði hans út af Leirár-
garða-sálmabókinni, og nægir
að tilfæra þetta erindi, sem
margir munu ennþá kunna:
„Skáldskapur þinn er skothent
klúður,
skakksettum höfuðstöfum með,
víðast hvar stendur vættar-
hnúður,
valinn í fleyg, sem rífur tréð;
eitt rekur sig á annars horn,
eins og graðpening hendir vorn.“
Þá eru „Heilræði" skáldsins
eigi síður meinfyndin, en flytja
jafnframt sígild sannindi undir
grímunni, og ekki ólíklegt að
þau spegli sára lífsreynslu höf-
undarins. Hér er eitt erindið til
bragðbætis:
„Öllu framar þú auð að safna
æ skyldir meta, hvar sem fæst!
Ábatanum er heimska að hafna,
með hverju móti semhann næst:
því frjálst og stolið pund er
pund —
peningar liggja ei á grund.“
Annarri hlið á skáldinu, sem
ýmsum mun hugþekkari, er snú-
ið upp í kvæðinu „Titlings
minning,“ um „ellidauðan kan-
arífugl," er átti það erindi til
íslands: „öðrum að skemmta og
deyja þar.“ Kvæðið andar ríkri
samúð og ber ótviræð merki
þess, að skáldið harmar einlæg-
lega örlög síns vængjaða vinar.
Beiskja blandast hrygðinni, þar
sem skáldið segir, að dauðanum
hefði verið nær „með öllu að
eyða illfyglum þeim, sem gera
tjón.“ Ef til vill talar höfundur
hér á táknrænan hátt, beinir
orðum sínum að mannhröfnum
þeim, sem oft gerðu súg að hon-
um með krúnki og græðgi. Hvað
sem því líður, má segja að séra
Jón yrki hér, að vissu leyti í
anda rómantísku stefnunnar,
því að djúp samúð með málleys-
ingjum, engu miður en með
mannanna börnum, var eitt af
höfuðeinkennum hennar. Ber
einnig að minnast þess, að kvæði
Tullins, sem séra Jón snéri á
íslenzku, voru beinlínis ort und-
ir áhrifum frá helzta fyrirrenn-
ara rómantísku stefnunnar á
Englandi. Ást séra Jóns á dýr-
um kemur víðar fram í kvæð-
um hans („Gauksmál"), og
verður stundum úr glettni og háð
(sbr. „Um dauða mús í kirkju“),
Hestavísur orti séra Jón einnig
margar að góðum sið íslenzkra
skálda.
Einna athyglisverðust allra
alvarlegra kvæða séra Jóns eru
sjálfslýsingar hans, því að þær
varpa ljósi bæöi á skapgerð hans
og lífsskoðanir: „Smá-atvik,“
„Grafskrift," „Bustarfúsi“ og
„Kaldeggin“ o. fl. Kvæði þessi
eru laus við öll stóryrði og hvim-
leitt sjálfshól, en einmitt vegna
látleysis þeirra og einlægni,
grípa þau lesandann föstum
tökum og vekja samhygð hans
með skáldinu; og kaldhæðni
séra Jóns — sterkur þáttur í
ljóðum hans — eykur mjög á
áhrifamagn þessara sjálfslýs-
inga hans. Stundum blandast
lýsingin beiskju, eins og t. d. í
„Bustafúsa“, en þar segir meðal
annars:
„heimskum og hörundsárum
hann varð metnaðar-dárum
óvildarefni þrátt.“
Eðlilega koma fram í slíkum
kvæðum skáldsins kvartanir yf-
ir óblíðum kjörum hans, en
bjartsýni og karlmennsku gætir
þar einnig, og engar ýkjur eru
i þessum orðum hans:
„Margur kvartar meira’ en ég,
minna til þó kenni“.
Enn í dag syngja íslendingar
á gleðimótum og raula fyrir
munni sér við vinnu sína: „Fá-
tæktin er mín fylgikona, frá því
ég kom í þenna heim,“ og mun
vísan sú ennþá eiga langt líf
fyrir höndum. Hver dáir eigi þá
hreystilund, sem þar gægist
fram að baki glettninnar. Ör-
birgð og armæða í ýmsum
myndum hafa löngum verið
skáldinu fylgispakar, en ekki
hafa allir ljóðasmiðirnir orðið
eins karlmannlega við ofsókn-
um þeirra meinvætta og séra
Jón. Eflaust létti það honum
oft byrðina, að hann leit á lífið
gegnum gleraugu sjónhvassrar
kimni sinnar. Hitt er jafn lík-
legt, að hann hafi stundum beitt
þeirri sömu kímni í ljóði til þess
að hylja harm sinn og vonbrigði
fyrir spurulum augum fjöldans.
Langbezt nær séra Jón sér
samt að jafnaði niðri á lausa-
vísum sinum, og eru sumar
þeirra með sönnum meistara-
brag. Gæddur ríkri kímni, sem
ekki varð sjaldan að nöpru háði,
var hann jafnframt framúr-
skarandi orðheppinn og hrað-
kvæður í ofanálag. Greip hann
því löngum til ferskeytlunnar,
hvort sem um alvöru eða glens
var að ræða, ekki sízt þegar
skjótra andsvara var þörf, og
sveið þá æði oft undan hár-
beittu skeytinu. Klúrorður var
hann stundum úr hófi fram og
líktist í því Pope hinum enska,
sem einnig var frægur fyrir orð-
fimi sína og markvissan háð-
kveðskap. En margar af lausa-
vísum séra Jóns eru svo frum-
lega fyndnar og gagnorðar,
hæfðu markið svo vel, að þær
flugu á skömmum tíma lands-
horna á milli, og ýmsar þeirra
lifa enn á vörum hinnar ís-
lenzku þjóðar.
í lausavísum skáldsins má
glöggt sjá fjöllyndi hans; þar
eru snortnir margir strengir
mannlegra tilfinninga; þar er
af svo miklu að taka, að maður
veit varla hvar bera skal niður.
LISTAMANNAV FKA N
Á leiksviðinu í Trípólí á laugardagskvöldið. Öðru megin á sviðinu „Skemma
drottningarinnar á Englandi," hinumegin „Bezta bújörðin á Frakklandi."
t Baksýn hraundrangar. Á miðri myndinni sitja pilturinn (Sigrún Magn-
úsdóttir) og stúlkan (Alda Möller) úr „Grasaferðinni." Til vinstri handar
er drottningin á Englandi (Gunnþórunn Halldórsdóttir), maðurinn hennar
(Friðfinnur Guðjónsson) og hirðfólk. Til hœgri liandar séra Filippus
(Brynjólfur Jóhannesson), drottningin (Arndís Björnsdóttir) og fólk þeirra.
Pilturinn (Sigrún Magnúsdóttir) og stúlkan (Alda Möller) undir fjallinu,
Bak við þau birtist skáldið (Þorsteinn Ö. Stephensen
Mannfjöldinn l Hljómskálagarðtnum á sunnudaginn, er minningarathöfnin
fór þar fram.
Sums staðar er alvaran efst á
baugi samfara djúpri lífsspeki:
„Segið mér hvort sannara er:
að sálin drepi líkamann,
eða hitt, að svakk með sitt
sálunni stundurh fargi hann?“
„Heimurinn er tvístrent tól —
til þess mátti’ ég finna í gær; —
hann er bæði fjandlig fó)
og. falleg hjörtu, guði kær.“
Annars staðar er kímni og
keskni ofan á, en djúphygli
undir gamangervinu eins og títt
er um snjöll háðskáld:
„Margur fengi mettan kvið,
má því nærri geta,
yrði fólkið vanið við
vind og snjó að éta.“ ,
(Við hjón sem ekki vildu sætt-
ast):
„Þið eruð bæði fjandans fox,
full með heimsku-gjálfur;
hún Tóta þín er tundurbox,
en tinna’ og járn þú sjálfur.“
í sumum ferskeytlunum leikur
skáldið sér að dýrum háttum:
„Sóttin presta burtu ber,
beztu mönnum eyðir,
dróttin versta eftir er,
aukast hrönnum leiðir.“
„Hryssu tjón ei hrellir oss,
hress er eg þó dræpist ess,
missa gerði margur hross,
messað get eg vegna þess.“
Köld er háðnepjan í vísum
þeim, sem á eftir fara, en oft
kemur skáldið fram í þeim ham,
og að sleppa þeim, væri að sýna
kveðskap hans í spéspegli:
„Öllu stal en ekkert gaf,
átti fáa vini;
hún tók lúsa-úlpu af
Einari Gróusyni.“
„Hjaltadals er heiði níð,
hlaðin með ótal lýti;
fjandinn hefir á fyrri tíð
flutt sig þaðan í víti.“
Ekki verður því annað sagt, en
að næsta mikillar fjölbreytni í
efnisvali og bragarháttum kenni
í frumkvæðum séra Jóns; hann
knýr. margskonar tóna úr
strengjum hörpu sinnar, mis-
jafna að hreinleik og fegurð,
eins og verða vill, en oft epu
þeir harla fagrir og hreimmiklir.
Til gleggra yfirlits skulu hér tal-
in höfuð-einkenni frumortra
kvæða hans. Þar er víða að finna
djúpa tilfinningu og ávallt
mállipurð og bragfimi. — Kímni,
sem ósjaldan er grunntónninn
í miklu af kvæðum hans. Málið
á þeim er löngum hreint og
laust við alla tilgerð. Og þetta er
næsta athugavert: Þegar séra
Jón glímir við örðugustu brag-
arhættina, nær hann tíðum
langhæst í ljóðlistinni. Ekkert
vitnar betur um auðuga skáld-
gáfu hans.
IV.
Hver sem kynnast vill skap-
gerð og lífsskoðunum séra Jóns
(Framhald á 7. síðu)