Tíminn - 12.06.1945, Blaðsíða 3

43. blað
IVIV, |>riðjmlaglnn 12. júní 1945
3
Halldór Krístjánsson:
iilenzk þjódkirkja
Það bryddi á þeirri skoðun í
tímaritinu Helgafelli nýlega, að
það samræmdist ekki réttinum
til samvizkufrelsis og skoðana-
frelsis að hafa þjóðkirkju í land-
inu. Mér virðist, að hér sé um
mikinn misskilning að ræða.
Þjóðkirkja íslendinga beitir
engri skoðanakúgun. Enginn er
neyddur til að játast henni. Hér
er um það eitt að ræða, að ríkið
tekur á sig rekstur kirkjunnar,
ef svo má segja, og leggur fram
fé til þess að standa straum af
boðun kenningu hennar. Með
því er að sönnu um ærin for-
réttindi að ræða umfram aðrar
kirkjudeildir og trúarbrögð, en
ekki sé ég, að það þurfi neinn
að hneyksla eða hér sé um kúg-
un að ræða.
Mér virðist hins vegar, að fyr-
ir því séu mjög sterk rök, að ís-
lenzka lýðveldið þurfi þjóðkirkj-
unnar með. Þau rök eru alger-
lega þjóðfélagslegs eðlis
Nú er mikið talað um ákvæði
til þess að vernda lýðræðið, og
það er ekki ástæðulaust. Um
þetta tala allir. En nú stendur
einmitt þannig á, að þjóðkirkj-
an hefir hvað bezt skilyrði til
þess að vinna það verndarstarf.
Nazistar í Þýzkalandi bjuggu
sér til nýtt trúarbragðakerfi sem
grundvöll undir ríki sitt. Þeir
áttu í harðri baráttu við kirkju-
félög lands síns. Kynþáttahatur,
blindur þjóðrembingur, misk-
unnarlaust ofstæki og fleiri eig-
inleikar nazismans gátu ekki
samrýmzt kristinni siðfræði og
hugsun. Því hlaut að verða
árekstur.
Það er engin tilviljun, að ein-
ræðisflokkar síðustu ára hafa
ekki talið henta frjálsa kirkju-
starfsemi í löndum sínum. Þetta
skulum við athuga, þó að skil-
yrðislaus samanburður á ís-
lenzkri kirkju og útlendum eigi
ekki við.
Hitt er aðalatriði þessa máls,
að kirkjan hefir með boðskap
sínum lagt grundvöllinn að lýð-
ræði þjóðar okkar og almenn-
um mannréttindum. Það er þessi
boðskapur, sem á að verða flutt-
ur öllum borgurum íslenzka lýð-
veldisins. Það er boðskapurinn
um rétt hvers einasta manns til
þess að njóta lífsins og fá að
þroskast. Það er boðskapurinn
um skyldu okkar allra til að
þjóna samfélaginu. Það er boð-
skapurinn um gildi andlegra
verðmæta. Það er trúin á þroska
einstaklingsins og hæfileik'a
hans til góðs. Það er trúin á
kærleikann og hinn fórnandi
kraft mannsandans í þjónustu
fegurra lífs. Þetta er boðskap-
urinn um fegurð lífsins, trúin á
manninn og gildi lífsins. Án
þessa boðskapar og þessarar
trúar hefðum við aldrei eignazt
neitt lýðræði.
Ég geri ekki ráð fyrir því, að
það geti orðið miklar deilur um
sögulegu þýðingu kirkjunnar
fyrir þjóðlíf liðinna alda. Allir
menn með almenna menritun og
hversdagslega greind hljóta að
viðurkenna það, sem orðið er.
Hitt má vera, að einhverjir hugsi
sér, að nú sé nóg komið. Dagar
kirkju og kristni séu taldir, og
þangað höfum við ekki neitt að
sækja lengur. Ég vil í stuttu
máli svara þessu, með örfáum
atriðum til glöggvunar á þvi,
hvernig við stöndum gagnvart
boðskap kristninnar.
Þelm, sem hafa tileinkað sér
i alvöru siðfræði kristindómsins,
er það meinað að hafa frið í
hjartanu og vera ánægðir með
sjálfa sig og sáttir við lífið, nema
þeir finni sig hafa gert eitthvað
til góðs. Þetta eru mikil með-
mæli með kristinni siðfræði frá
almennu sjónarmiði, að hún
gerir mönnum það nauðsyn að
vinna öðrum til góðs og verða
þjónar samfélagsins.
Ég hygg, að ýmsar dæmisögur
biblíunnar hafi hagnýtan boð-
skap að færa okkur, eins og
þjóðfélagið er í dag. Ætli siná-
þjóðin okkar eigi sér ekki ein-
hverja glataða syni, sem hafa
týnt arfahlut sínum við síjóa
nautn og stefnulaust reik?
Skyldum við ekki þekkja þá,
sem vilja vera fínir menn með
sældarmaga og glæsibringu, en
forðast hin íslenzku starfssvið
og kasta enda kalsyrðum til
bræðra sinni á akrinum, þeirra,
sem bera hita og þunga dagsins
og gefa okkur brauð frá degi til
dags? Eða þá Levítarnir, sem
flýta sér framhjá, þar sem sam-
þegnar þeirra hafa fallið í hend-
ur ræningja og liggja í sárum
við þjóðveginn? Okkar öld á sér
lika hættulega ræningja, og má
þar til nefna vínguðinn, sem
margan vegfaranda hefir leikið
sárt. En höfðingjar okkar ganga
framhjá, þvo hendur sínar og
segja: Sýkn er ég. Börnin eru
frædd um skaðsemi áfengisins,
og meiri hluti þjóðarinnar vill
hafa áfengisverzlun. Rétt eins
og það væri mest um vert að
segja börnunum eitthvað, en
hitt aukaatriði, undir hvaða
áhrifavald þau eru lögð. Eða þá
að varpa ábyrgðinni á einhvern
meirihluta, sem menn taka
sjálfir þátt í að mynda? Hvað
á að segja um það? En þannig
loka menn oft augunum fyrir
félagslegum meinsemdum og
hugsa sér, að það komi ekki þeim
við, hverjir liggja við þjóðveg-
inn. Slíkum væri þörf á kristi-
legri vakningu.
Þjóðfélag okkar á víða mikið
af miskunnarlausu tómlæti og
skeytingarleysi gagnvart því,
sem veldur böli og auðnuleysi
samborgara okkar. Þar ber líka
mikið á réttlæti f ariseanna, sem
greiddu skatt af anís og kúmeni
og ræktu vel lagalegar skyldur,
en sást yfir það, að kröfur lög-
gjafarvaldsins eru lágmarks-
kröfur, og það þarf frjáls sam-
tök fólksins til þess að ráða bót
á því, sem þjóðfélagið van-
rækir. Ég er líka hræddur um,
að á þessum stríðsgróð^tímum
séu ýmsum I hug einhverjar
framavonir og draumar, sem eru
í ætt við þær vonir og gleði, sem
meistari kristninnar grét yfir í
Jerúsalem. Þannig má lengi
telja. Slíkt þjóðfélag hefir ekki
ráð á því, að afneita þeirri stofn-
un, sem stöðugt hefir hjálpað
og hjálpar nú mörgum leiðina
að þeirri uppsprettu bróðernis-
ins, sem gerir samhætti manna
{egurri og lífið bjartara og
betra.
Það er áreiðanlega bezt að
kannast hreinlega við það,
hvaðan grundvallarhugsjón þess
þjóðskipulags, sem við búum við,
er komin. Krafan um jafnrétti
og bræðralag og framkvæmd
hennar hefir fyrst og fremst
nærzt og þróazt af boðskap
kirkjunnar og í skjóli hennar.
Því er það eðlilegt, að við felum
henni að halda áfram að boða
þá hugsjón, sem við viljum
byggja líf okkar og þjóðfélag á.
Annað hvort meinum við eitt-
hvað með því, að við eigum að
vernda lýðræðið eða ekki. Ef
okkur er það nokkur alvara,
sýnist mér, að fyrsta atriðið ætti
að vera það, að tryggja boðun
þeirra kenninga, sem hafa gert
okkur að lýðræðismönnum. Þá
er það rökrétt ályktun, að hér
þurfi að vera þjóðkirkja, sem
ber hátt merki mannlegra rétt-
inda og hugsjóna bræðralags-
ins. En þeim, sem engin alvara
kynni að vera með skrafi sínu
um vernd lýðræðisins, væri
sæmst að þegja.
Enn eru það tvö atriði, sem
ég vil vekja athygli á i þessu
máli. Annað er það, að prestar
þjóðkir|cjunnar hafa löngum
verið og eru ennþá þýðingar-
miklir menn í lífi og störfum
landsfólksins. Það er ekki ein-
göngu fyrir starf þeirra í pré-
dikunarstólnum og í hempunni,
heldur engu síður vegna þess,
hvernig þeir lifa meðal fólksins,
vinna með því að lausn vanda-
málanna og bera með því byrð-
ar þess. Það hefir líka sýnt sig,
að hvergi vilja menn missa
prestinn sinn.
Það að leggja niður þjóð-
kirkjuna og fækka prestum úti
um land, gæti verið ósvikinn
þáttur í markvissri sókn á hend-
ur sveitum og smærri þorpa
ins.
Við íslendingar höfum haft
nokkur kynni af trúarofstæki.
Ég hygg, að allur almenningur
geri sér þess grein, að trúarlíf
getur fyrir sjúkt ofstæki slíkra
sjúklinga orðið til vandræða.
Reynslan hefir sýnt, að þjóð-
kirkjan hefir haldið sér frá
slíku. Hún hefir í rauninni hald-
ið við jafnvægi og hófsemi í
andlegu lífi þjóðarinnar. Það
gerir hún enn með þvi 'að kunna
að greina á milli kjarna og um-
búða, aðalatriða og aukaatriða.
Það er stundum gert hróp að
henni vegna þessa úr röðum
þeirra, sem hafa bundið sál sína
og trú fast við einhverja sér-
staka kenningu. Þess er skammt
að minnast t. d. að einn af
kirkjulegum starfsmönnum okk-
ar lýsti messur þjóðkirkjunnar
rangar og ókristnar. Annað
hvort erum við kristnir eða eitt-
hvað annað, sagði hann. Annar
kirkjumaður deildi á þjóðkirkj-
una vegna þess, að hún vildi
ekki einbeita sér með honum að
nákvæmum lýsingum fram-
haldslífs mannssálarinnar, og
er ég þó hræddur um, að ýmsar
fuliyrðingar hans um þau efni
reynist ekki varanlegar. Slíkum
mönnum hefir þjóðkirkja ís-
lendinga jafnan reynzt góð og
umburðarlynd móðir. Þannig
þurfum við hennar með. Hún á
að boða ljósið og alltaf að muna
það, að til lífsins og þroskans og
fegurðarinnar liggja margir veg-
ir, þó að enginn gangi þá, nema
hann beri í hjartanu þrána
eilífu, sem er kjarni allrar siða-
bótar.
Myndir frá málverkasýmnggaiiiii
Á málverkasýningunni í Listamannaskálanum eru 39 málverk
eftir þrettán málara, auk líkana og teikninga, er fjórir þekktir
húsameistarar hafa gert. Þessi sýning var opnuð í sambandi við
listamannaþingið og verður opin fram á sunnudagskvöldið kem-
ur. Hefir hún verið allvel sótt. Hér birtast myndir af tveimur
málverkanna.
Jóhann Briem: Bátur með hvítu segli.
Ásgrímur Jónsson: Úr Húsafellsskógi.
John D. Rockefeller:
Krtstindómurin n
t ,
mnn lifa
Víða um heim er nú um þessar mundir mjög rætt um trú-
arbrögðin. í eldraun styrjaldaráranna hefir það betur kom-
ið í ljós held,ur en áður, hversu djúpar rætur þau eiga meðal
þjóðanna og hvilikan kraft og djörfung og huggun þau hafa
veitt. — Verður það seint metið til fulls, hve ríkan þátt
kirkjan og prestarnir hafa átt í sigrinum yfir hinu nazist-
iska ofbeldi. Á þessum reynslutímum hefir það einnig kom-
ið í ljós, hversu lítið það er sem skilur hinar ýmsu kirkju-
deildir — kjarninn er hinn sami, ef ytra sniðið er numið
brott. Hafa því ýmsir hafið máls á því, að nú sé kominn
tími til þess að fella niður ágreiningsefnin og gera kristin-
dóminn nýjan og lifandi og enn öflugri þátt í lífi þjóðanna
til varðveizlu frelsi og réttlæti og stuðnings andlegum og
efnalegum framförnm. — Hér segir John D. Rockefeller álit
sitt á þessu máli. '
Þegar heirnsstyrjöldin brauzt
út, hófst svo grimmileg'ur og
viðbjóðslegur hildarleikur, að
það gátu fæstir áttað sig á því
þegar í stað, að þetta gæti ver-
ið veruleiki. Það var eins og
allir vítis árar hefðu losnað úr
böndum og léku nú lausum hala
til fólskuverka og eyðingaj um
heiminn hálfan.
Það var því ekkert undaalegt,
þótt margur spyrði sjálfan sig
andspænis þessum ægileik:
„Hefir kristindómurinn ekki
brugðizt hlutverki sínu?“
En væri betur að gáð sást önn-
ur mynd gegnum eldglær ing-
arnar og blóðvaðalinn. Það voru
miljónir manna og kvenna, er nú
tóku á sig þyngri byrðar, færðu
meiri fórnir, sýndu meira göfug-
lyndi og sannari ást á andlegum
verðmætum heldur en nokkurn
hefði órað fyrir. Þetta fólk var
hinn lifandi vitnisburðiar kristin
dómsins í heiminum. Það á skil-
ið allra þökk og velþóknun. —
Margt af þessu fólki var ef til
vill ekki kirkjurækið. Því fannst
kirkjan kannske of fjarlæg lífi
þess og of skilningssljó á vanda-
mál og dagleg viðfangsefni. En
hinn siðferðilegi grundvöllur
þess voru hugsjénir kristin-
dómsins, og sá kristindómur, er
það hafði tileinkað sér, birtist í
þeirri mynd, sem tekur fram öll-
um orðræðum og yfirlýsingum
— í verki.
Og þegar við hugleiðum, hvað-
an þessu fólki kom styrkur sinn
og þor, þá glæðir það aftur
traustið á hinni aldagömlu
stofnun og boðskap hennar. Og
svarið verður: „Kristindómur-
inn hefir ekki brugðizt. Kirkj-
unni kann að vera áfátt, en
kristindómurinn hefir aldrei
verið jafn lifandi kraftur í lífi
mannanna og nú“.
Til þess að þessi andlegi kraft-
ur geti orðið mannkyninu til
fullrar blessunar, þarf kristnin
að endurfæðast. Þetta göfuga
fólk, karlar og konur, er hefir
margt fórnað öllu, sem því var
dýrmætast, verður í skjóli kirkj-
unnar að finna það sálufélag,
þá andagift og þær úrlausnir
vandamála, er það þarfnkst og
á heimtingu á.
Við skulum hugsa lítillega um
það, hvernig þessi endurfædda
kirkja yrði.
Hún yrði kirkja lifandi guðs.
Grundvallarboðskapur hennar
yrði ástin á guði og frelsaran-
um og lifandi anda hans, og
daglegt líf í samræmi við hana.
Þessi kirkja væri andlegur yl-
gjafi og unnandi frelsis og
gleði. Hver maður, er vildi lifa
nytsömu og virðingarverðu lífi,
ætti þar athvarf og skjól.
Helgisiðir, trúarjátningar og ytri
snið væru ei neinn lykill að þess
ari kirkju. Þar væri lögð meiri
áherzla á lífið en trúarjátning-
arnar. Fyrst af öllu myndi hún
hvetja menn til þess að lifa
kristilegu lífi alla sjö daga vik-
unnar — allar fimmtíu og tvær
vikur ársins. Hún yrði kirkja
allra, ríkra og fátækra, viturra
og fávísra, hárra og lágra —
sönn lýðræðiskirkja.
Prestar hennar myndu ekki
aðeins þjálfaðir í prédikunum,
heldur einnig á einhverju þýð-
ingarmiklu sviði atvinnulífsins,
svo að þeir hafi næga þekkingu
og skilning á viðfangsefnum
hins starfandi fólks. Þá yrðu
þeir í nánari tengslum^ við lífið
og samfélagið, ríkari að skiln-
ingi og samúð á erfiðleikum
mannanna og stæðu betur að
vígi að ná til fólksins í boðskap
sínum.
Ég sé öllum hindrunum sér-
trúarbragðanna rutt úr vegi. Ég
sé samstarf í stað flokkadráttar.
í stórum borgum hugsa ég
mér athafnamiklar miðstöðvar
trúarlífsins, vel styrktar og vel
starfræktar. Þar væru menn
hvattir til þess að leggja sitt
fram til lausnar allra vanda-
mála þjóðfélagsins. í smáborg-
unum hugsa ég mér eina eða
tvær öflugar kirkjur, í staðinn
fyrir heilan tug af deyjandi
söfnuðum, eins og nú á sér stað,
og þar sé unnið að því að sam-
eina fólkið í andlegu lífi.
Ég hugsa mér þjóna kirkjunn-
ar móta lífsskoðanir mannkyns
ins og ganga í fararbroddi um
áhrifaríkar félagshreyfingar. Ég
sé bókstaflega guðsríki stofnað
á jörðunni.
Geta hugmyndir slíkar sem
þessi orðið að veruleika?
Á starfinu veltur glæsibragur-
inn á framtíð kristinnar kirkju.
Önnur ástæða liggur til þess,
hve knýjandi nauðsyn það er að
sameina sundraða krafta sundr-
aðra kirkjuíélaga. Ef réttlætið
á að sigra í heiminum í hinni
látlausu baráttu við verri öflin,
er samstarf óhjákvæmilegt.
Vondu öflin eru alltaf reiðu-
búin að vinna saman, ef hags-
munir þeirra bjóða, og þau eru
alltaf reiðubúin til árásar, ef
færi gefst. Unnendum réttlæt^
isins hættir aftur á móti um
of til þess að einskorða sig við
aukaatriði, er á milli þeirra
greinir, og láta það sundra sér,
svo að átökin í stríðinu við rang-
lætið og ofbeldið verði ekki
nógu samstillt og áhrifarík.
Hugsum okkur, að Kristur
væri nú endurborinn á jörðinni.
Myndi hann telja mismunandi
helgisiði og ólíkar aðferðir við
guðsdýrkunina nógu veigamikla
ástæðu til þess að réttlæta það,
að áhangendur hans væru
sundraðir í marga andstæða
hópa á örlagastund? Beitum
trúarjátningum, helgisiðum,
biblíuskýringum og guðfræði-
kenningum til þess að glæða
ást okkar og auka skilning okk-
ar á herra lífsins í samræmi
við skoðun hvers einstaklings
og hverrar kirkjudeildar. En
hitt er andstætt boði frelsar-
ans að gera slíkt að skilyrði
fyrir andlegu sambandi milli
mannssálarinnar og guðdóms-
ins, sem er þó kjarni allrar
sannrar trúar, eða gera þess
háttar að einhverri brjóstvörn
utan um hásæti drottins.
Það, sem mannkynið krefst nú
í dag, er meira af andagift og
minna af dauðum sniðum. í aug-
um manna og kvenna, er stað-