Tíminn - 06.07.1945, Blaðsíða 3

50. blaO
3
TÍMBVIV, föstndagiim 6. júlí 1945
ÓLAFURJÓHANNESSON:
Veltttskatturinn og samvinnufélögin
Elns og kunnugt er, samþykkti
síðasta Alþingi lög um veltu-
skatt. Skattur þessi er svo furðu-
legur og fráleitur, að slíks munu
fá eða engin dæmi. Hann er
ákveðið hundraðsgjald af veltu
allra verzlunar- og iðnfyrir-
tækja, er skattskyldan atvinnu-
rekstur reka, samkvæmt lögun-
um. Er greint á milli þess, hvort
um heildsölu, smásölu eða iðn-
að er að ræða, og gjaldið mis-
munandi eftir því, þ. e. 1V2%
af heildsölu en 1% af veltu smá-
sölu, iðnfyrirtækja og allra ann-
arra fyrirtækja, er gjaldskylda
veltu hafa, samkvæmt lögunum.
Hins vegar er enginn greinar-
munum gerður á því, hvort
rekstursafkoma fyrirtækjanna
er góð, eða léleg, hvort þau eru
rekin með hagnaði, eða halla.
Ekkert tillit er heldur tekið til
álagntngar varanna, hvort hún
er há eða lág. Er þó álagning í
flestum tilfellum ákveðin af op-
inberum verðlagsyfirvöldum og
er mjög mishá, eftir því um
hvaða vörur er að ræða, eins og
kunnugt er. En samkvæmt
veltuskattslögunum er óheimilt
að telja gjald þetta í kostnaðar-
verði vöru og óleyfilegt að hækka
vöruna vegna þess.
Með skírskotun tll þessa á-
kvæðis, hefir því verið haldið
fram, af formælendum þessar-
ar skattheimtu, þ. e. ríkis-
stjórninni og stuðningsflofckum
hennar, að gjald þetta væri að-
eins lagt á fyrirtækin sem slík,
en kæmi ekkert við pyngju
hinna almennu borgara, þ. e.
neytendanna, í landinu. Þetta
er alröng kenning, eins og þegar
hefir oftlega verið sýnt fram á.
*
Sú staðreynd, að gjald þetta
hlýtur að bitna á neytendum, er
sérstaklega augljós, þegar um
verzlun eða aðra starfsemi sam-
vinnufélaga er að ræða. Það er
auðsannað, að félagsmenn í
samvinnufélögunum hafa nær
undantekningarlaust haft veru-
legan hagnað af því að skipta
við þau á undangengnum árum.
Öllum hefir verið frjálst að nota
sér þetta. Félögin hafa verið öll-
um opin. Álagning þeirra hefir
verið bundin sömu takmörkun-
um og einkafyrirtækja. Þess
vegna er útilokað að samvinnu-
félögin hafi getað lagt meira á,
eða selt dýrara, en önnur fyrir-
tæki. En eftir ársuppgjör hafa
svo að segja öll samvinnufélög
úthlutað arði til félagsmanna
sinna, er í langflestum tilfell-
mu hefir numið frá 7% og alt
upp í 13%, að stofnsjóðsgjaldi
meðtöldu. Það er augljóst, að
eftir álagningu veltuskattsins
geta samvinnufélögin ekki út-
hlutað slíkum arði, eða a. m. k.
ekki nema að mjög litlu leyti.
Undanfarin ár hefir Sam-
bandið úthlutað all verulegum
arði, eða afslætti, til félaga
sinna. Slík úthlutun mun varla
koma til greina, svo nokkru
nemi, um næstu áramót, því að
verði sala Sambandsins á að-
keyptum vörum og iðnaðarvör-
um jafnmikill á yfirstandandi
ári, eins og s. 1. ár, mun það
þurfa að greiða í veltuskatt um
757.000 kr. En þar með eru ekki
öll kurl komin til grafar, þvi að
samkvæmt veltuskattsslögunum
er gjald þetta ekki frádráttar-
bært við ákvörðun skatta á tekj-
ur. Þess vegna verður gjalda-
upphæð þessi talin með skatt-
skyldum tekjum Sambandsins
við skattaframtal þess, eftir
næstu áramót. Samkvæmt því
verður það að greiða af henni
tekju- og stríðsgróðaskatt árið
1946, sem nemur samtals rúm-
lega 560.000 kr. Verður þá harla
lítið eftir af tekjuafgangi Sam-
bandsins. Samtímis því, sem fé-
lögin missa arðsúthlutun sina
frá Sambandinu, verða þau svo
sjálf að greiða 1% skatt af allri
sinni veltu. Á næsta ári verða
þau svo að greiða tekjuskatt og
eftir atvikum striðsgróðaskatt
af veltuskattinum. Það segir sig
sjálft, að þegar samvinnusam-
tökin hafa greitt þessar upp-
hæðir, verður lítið eða ekkert
eftir, til að úthluta handa fé-
lagsmönnum. Þess vegna er það
ómótmælanleg staðreynd, að
veltuskatturinn kemur þegar í
stað niður á öllum þeim neyt-
endum, sem eru félagsmenn í
samvinnufélögum landsins og
skipta við þau. Hann hækkar
verð á vörum þeirra. Gagnvart
þeim hefir hann því sömu verk-
anir og tollur á neyzluvörur.
Greinagóður embættismaður
hefir reiknað út, að veltuskatt-
urinn svari til 4—5% verðtolls
af öllum vörum, sem seldar eru
í landinu, jafnt nauðsynlegum
sem ónauðsynlegum.
Það, sem hér hefir verið sagt
um samvinnufélögin, kemur
einnig til greina um þær heild-
sölu- og smásöluverzlanir, sem
ekki höfðu farið upp í hámarks-
álagningu við verðlagningu vara
sinna. Þær hafa heimild til að
hækka álagningu sína vegna
veltuskattsins, á meðan þær fara
ekki yfir lögleyfða álagningu.
Vafalaust notfæra allar verzl-
anir sér þetta, og þar með kemur
veltuskatturinn niður á við-
skiptamönnum þeirra.
*
Ríkisstjórnin hefir gefið lof-
orð um, að veltuskatturinn skuli
ekki verða framlengdur. í raun
og veru er auðvelt fyrir stjórn-
ina að gefa slík loforð, því að
sannleikurinn er sá, að veltu-
skatturinn hefir verið lagður
svo haganlega á fyrir ríkið, að
hann verður í framkvæmdinni
fleiri ára skattur, eins og nú
skal sýnt fram á. Ég tek skatt-
greiðslur Sambandsins, sem
dæmi, af því að þær eru mér
nærtækastar.
Eins og áður er sagt, mun'
veltuskattur Sambandsins nema
yfirstandandi ár. kr. 757.000,00,
sé gert ráð fyrir sömu sölu á að-
keyptum vörum og iðnaðarvör4
um og árið áður. Árið 1946 verð-
ur svo Sambandið að greiða
560.000 kr. í tekju- og stríðs-
gróðaskatt af þessu veltuskatts-
gjaldi. Næsta ár verður svo
Sambandið að greiða tekju- og
stríðsgróðaskatt af þeirri upp-
hæð, sem það greiddi í tekju- og'
stríðsgróðaskatt árið 1946 og svo
koll af kolli. Sé gert ráð fyrir þvi,
að þessi upphæð verði öll í há-
marksskatti, þ. e. að Sambandið
hafi aðrar skattskyldar tekjur
eða skattskyld gjöld, t. d. út-
svar og annan tekju- og stríðs-
gróðaskatt, er nemi a. m. k. 200
þús., mundi dæmið líta þannig
út:
Árið 1946 greiðir Sambandið
560 þús. í tekju- og stríðsgróða-
skatt af veltuskatti þeim, sem
það greiðir árið 1945.
Árið 1947 greiðir það tekju- og
stríðsgróðaskatt af þessum 560
þús. 76%, eða kr. 425.600,00.
Árið 1948 greiðir það tekju- og
strlðsgróðaskatt af þessum kr.
425.600,00 76%, eða kr. 323 þús.
Þannig heldur halinn áfram
að teygja úr sér, þó að hann
verði æ mjórri, eftir því sem
lengur líður. Það verður því
sæmilega há upphæð, sem Sam-
bandið greiðir í veltuskattinn og
fylgifiska hans.
Sama sagan gerist svo hjá
samvinnufélögunum, þó að í
smærri stíl sé. Auðvitað á þetta
einnig við um einkafyrirtæki.
Þau verða einnig að greiða
tekju- og stríðsgróðaskatt af
veltuskatti þeim, er þau greiða.
Einnig hjá þeim ná afleiðingar
þessarar skattgreiðslu langt
fram í tímann. Tökum t. d.
heildverzlun, sem hefir 10 milj.
kr. umsetningu. Hún greiðir í
veltuskatt 150 þús. krónur.
Óhætt er að gera ráð fyrir því,
að öll sú upphæð lenti í há-
marksskatti næsta 'ár. 1946 yrði
því verzlunin að greiða í tekju-
og stríðsgróðaskatt 90% af þeirri
upphæð, 150 þús. kr., er hún
greiddi I veltuskatt 1945, eða kr.
135.000,00. Næsta ár yrði íhún
svo að greiða 90% af kr.
135.000,00 og svo koll af kolli.
Þó að bannað sé að telja greidd-
an veltuskatt með kostnaðar-
verði vöru, nær það ekki til
tekju- og striðsgróðaskatts. Þeir
skattar eru, eins og hver önnur
opinber gjöld, reksturskostnað-
ur, sem eðlilegt og sjálfsagt er
að taka tillit til við verðákvörð-
un vöru. Þess vegna er það full-
víst, að skattgreiðslur þessar
hljóta þegar á næsta ári að hafa
nokkur áhrif á vöruverðið. Sýnir
þetta enn glögglega fánýti
þeirrar kenningar, að veltu-
skatturinn snerti ekki neyt-
endur.
Því mun vera haldið fram af
formælendum veltuskattsins, að
fordæmi hafi áður verið skapað
um það, að greidd opinber gjöld
skyldu ekki vera frádráttarbær
við ákvörðun skatta á tekjur. En
hér er I rauninni ólíku saman
að jafna, því að eins og áður
hefir verið tekið fram, er veltu-
skatturinn í eðli sínu tollur, en
ekki beinn skattur. En um tolla
eru engin slík fordæmi fyrir
hendi. Enda virðist regla sú, að |
Þegar ferðamaður nemur stað-
ar á heiðarbrún, þá liggur leiðin
hin farna að baki, en framund-
an er óvissan. — Margur veitir
sér þá andartakshvíld og athug-
ar leiðina, sem farin ér, og
skyggnist jafnframt fram á
leið.
Á merkum tímamótum er hollt
að líta yfir farinn veg og skyggn-
ast fram.
„Höfum við gengið til góðs
götuna fram eftir veg.“
Spurningarnar hlaðást á
mann. Með alvöruþunga ryðja
þær sér til rúms.
Við skulum athuga þær, sem
fastast leita á hugann.
1. Hver voru rökin að því, að
við fengum frelsi og fullveldi?
2. Höfum við kunnað að meta
réttilega fengið frelsi?
3. Erum við fær um að verja
og vernda frelsið?
4. Hvernig eigum vlð fram-
vegis að sanna umheiminum, að
okkur beri frelsi og fullveldi,
þótt þjóðin sé lítið fjölmennari
greiddir skattar skuli ekki vera
frádráttarbærir, við ákvörðun
skatta á tekjur næsta ár, heldur
óheppileg, svo að ekki sé meira
sagt.
*
Eins og kunnugt er, annast
Sambandið og samvinnufélögin
um innflutning og verzlun á ná-
lega helmingi af öllum kornvör-
um, fóðurvörum, kaffi, sykri og
ýmsum fleiri nauðsynjavörum,
en aftur á móti ekki nema til-
tölulega lítinn hluta af flestum
álagningarmeiri vörum, svo sem
vefnaðarvörum, búsáhöldum og
einkanlega ýmsum öðrum vör-
um, sem ónauðsynlegri eru. Eins
og þegar hefir verið frá skýrt,
er veltuskatturinn jafnhár af
öllum vörum, hver sem álagn-
ingin er, hvort sem hún er t. d.
3—4%, eða 10—20%. Það er því
auðséð, hversú miklu þungbær-
ari þessi skattur er fyrir þau
fyrirtæki, sem aðallega flytja
inn nauðsynjavörur, heldur en
hin, sem selja aðeins hinar
álagningarmeiri vörur. Þegar á
þetta er litið og einnig það, sem
lýst hefir verið, að skattur þessi
bitnar þegar í stað beinlínis á
félagsmönnum samvinnufélag-
anna, og miðar þannig að því að
afnema þann hagnað, sem menn
hafa haft af því að gerást þátt-
takendur í samvinnufélögun-
um, fer ekki hjá því, að mönn-
um komi til hugar, að skatt-
lagningu þessari hafi sérstak-
lega verið beint að samvinnu-
mönnum í landinu og samtök-
um þeirra. Þess vegna verðA all-
ir samvinnumenn, hvar í flokki,
sem þeir annars eru, að risa til
varnar. Þeir verða að sameinast
um það hvorttveggja, að fá af-
numdar hinar ranglátu afleið-
ingar veltuskattslöggjafarinnar
og að koma I veg fyrir slíka
skattaálagningu framvegis.
Þetta var fulltrúum á nýaf-
stöðnum Sambandsfundi fylli-
lega ljóst, Þar sem eftirfarandi
tillaga um veltuskattinn var
en starfsfólk í einni risaverk-
smiðju í Ameríku?
5. Getum við tryggt efnalegt
sjálfstæði út á við, því að án
þess heldur engin þjóð frelsi
sínu stundinni lengur?
Áður en1 ég geri tilraun til að
svara þessum spurningum að
einhverju leyti, langar mig til
að hverfa að öðru efni.
Hinn 16. maí i vor var ég
staddur austur í Kirkjubæjar-
klaustri á Síðu, sem hét til forna
Kirkjubær. — Þar er dásamlega
fögur fjallasveit með undra-
verðu útsýni til jökla og sjávar.
— Staðurinn er líka sögulega
merkur frá fyrstu tíð. — Þar
nam land Ketill fífiski, dóttur-
sonur Ketils flatnefs. Hann var
kristinn og hafa þar aldrei
heiðnir menn búið.
Rétt hjá Kirkjubæ er Systra-
stapi, en skammt frá honum
stöðvaðist hraunflóðið mikla, er
sr. Jón Steingrímsson flutti hina
frægu eldmessu.
En um Systrastapa er þessi
(Framhald á 6. síöu)
Stcfán Jónsson, mámsstjórl:
Sjálfstæði íslendinga
Hér á eftir birtist kaflar úr ræðu, sem Stefán Jónsson
námsstjóri flutti á skemmtun í Stykkishólmi 17. júní síð-
astliðinn. Er þar komið víða við og gripið á mörgu því, sem
þjóðinni mætti verða umhugsunarverðast. Megináherzlu
leggur þó Stefán á það, að „sjálfstæð þjóð hlýtur alltaf að
líta á sína eigin menningu sem undirstöðu og við þjóðlegan
stofn á að tengja állt, sem innflutt er“.
Ný útgáfa Islendíngasagna
í tilefni af hinni nýju út-
gáfu íslendingasagna, sem aug-
lýst var í seinasta blaði, hefir
blaðið snúið sér til Guðna mag.
Jónssonar, sem er ritstjóri út-
gáfunnar, og beðið hann að
skýra blaðinu nánar frá henni.
— Eins og kunnugt er, segir
Guðni, hefir verið um tvær út-
gáfur íslendingasagna að ræða '
hér á landi, sem máli skipta.
Hin eldri og útbreiddari, er-út-
gáfa sú, sem kennd er við Sig-
urð Kristjánsson. Hefir hún
unnið stórmikið gagn á sínum
tíma. En þrátt fyrir það var
hún í upphafi af vanefnum gerð
og textar eigi svo vandaðir sem
skyldi. Á síðari tímum hefir ver-
ið úr því bætt í þeim sögum, sem
endurprentaðar hafa verið. En
nú um langa hríð hafa einhverj-
ar af sögunum oftast verið u^p-
seldar, svo að útgáfan í heild
hefir ekki fengizt nema með
höppum og glöppum. í hana
vantar og margt af sögum og
þáttum, sem þar ættu að vera.
Hin útgáfan er Fornritaútgáfan,
sem verður, er timar líða fram,
hin ágætasta heildarútgáfa af
fornritum vorum. En kynslóð-
irnar geta ekki beðið eftir henni,
og bindin seljast upp jafnóðum
og þau koma út og áður en þorri
manna veit af. Hin nýja útgáfa
á að bæta úr þessum ágöllum fyr
irrennara sinna með því að gefa
öllum íslendingum, sem þess
óska, kost á ódýrri, handhægri
og vandaðri textaútgáfu allra
íslendingasagna á stuttum tíma.
Eins og nærri má geta, er hin
nýja útgáfa á engq,n hátt sett
til höfuðs áðurnefndum útgáf-
um. Ég lít svo á, að þær eigi
allar göfugt hlutverk að vinna
og geti unnið það hlið við hlið.
— Hvað er að segja um við-
bæturnar við íslendingasögurn-
ar, sem verða í nýju útgáfunni?
— í nýju útgáfunni verða um
20 rit, bæði sögur og þættir, sem
ekki hafa birzt í fyrri heildar-
útgáfum. Fæst af þeim hefir
I verið prentað áður hér á landi,
I heldur hér og hvar í útlendum
útgáfum. Sögur þessar og þættir
eru þvi algerlega nýjung fyrir
flesta íslenzka lesendur og stór-
merkilegur viðauki við þær sög-
ur, sem almenningi eru kunnar.
í hinni nýju útgáfu verða þann-
ig alls um 100 sjálfstæð rit.
'mf
Guðni Jónsson
— Verður textanum nokkuð
breytt frá fyrri útgáfum?
— Því má svara bæði játandi
og neitandi. í þeim sögum, sem
þegar eru til í vönduðum útgáf-
um, mun engra eða mjög óveru-
legra breytinga þörf. En sumar
sögurnar hafa aldrei verið gefn-
ar út með nægilegri nákvæmni,
og má gera ráð fyrir, að leiðrétta
þurfi ýmsar misfellur í texta
þeirra með samanburði við
handrit. Getur verið, að ég verði
að bregða mér til Kaupmanna-
hafnar, til þess að athuga hand-
rit af nokkrum sögum í Árna-
(Framhald á 6. slöu)
saga skráð. — Eitt sinn meðan
nunnuklaustur var í Kirkjubæ,
komst sá kvittur á kreik, að eifi-
hver nunnan hefði brotið skír-
lífsheit sitt og átt samfund við
Stefán Jónsson
karlmann úr nágrenninu. Príór-
innan hóf rannsókn í þessu
máli, en við brotinu lá dauða-
hegning, ef sannanir fengjust.
Við rannsókn málsins bárust
böndin að tveimur systrum.
Önnur hvor þeirra var sek. Það
var sannað. En hvor þeirra var
það? Hvorug vildi meðganga og
hvorug bar sök á aðra. Málið
mátti ekki ' niður falla. Full
sönnun fékkst ekki, svo að prí-
orinnan lét taka báðar af lífi.
Þeim var valínn legstaður uppi
á stapanum háa. Gert var yfir
leiðin og þau þakin. Að vori
þegar jörð greri, var annað leið-
ið skrúðgrænt, en hitt nakið og
blásið, og svo er enn þann dág
í dag, segir sagan.
Þannig kom sakleysi og göf-
lyndi hinnar saklausu í ljós.
Hennar, sem heldur vildi sak-
laus láta lífið, en koma upp
sannri sök um brotlega systur.
— Þetta eru í þjóðtrúnni laun
göfuglyndis og vitnisburður
sakleysisins.
Fyrir nokkru kom út bókin
„Fagrar heyrði ég raddirnar".
Ég ann þeirri bók meira en flest-
um nýjum bókum. Þar er hver
perlan annari fegurri sett fram
í alþýðlegum viðlögum og ævin-
týrakenndum ljóðum.
Þar er hið fagra kvæði um
Tistram og Isold hina björtu.
Þau unnast, en fá ekki að njót-
ast, og Isold er öðrum gefin.
Tistram særist til ólífis, í bar-
daga, en heldur þó llfi. — Hann
vill ekki að nein önnur græði sig
en Isold hin bjarta frú. Skip
er sent eftir henni og skal það
tjalda fagurbláum seglum, ef
hún kemur með, en ella svörtum.
— Isold hin svarta situr hjá
Tistram. Hún ann þeim ekki
samfunda. Þegar skipið nálgast
segir hún það tjaldi dökkum
seglum. Þá sprakk Tistram af
trega. — Þegar Isold hin bjarta
leit Tistram látinn hneig hún
örend til jarðar. — „Ekki skulu
þau heldur njótast dauð,“ sagði
þá hin svarta Isold. — Og sitt
hvorum megin kirkjunnar voru
þau grafin. — En þá segir svo
í kvæðinu:
„Runnu upp“frá leiðum
þeirra lundar tveir.