Tíminn - 24.08.1945, Blaðsíða 5

63. blað
TÍMIM, föstndagiim 24. ágúst 1945
5
Um petta leyti fyrir 225 árutn:
LARS HANSEN:
Banadægur Jóns Vídalíns
í mínningu islenzku þjóðar-
innar lifa fjórir biskupar henn-
ar öðrum fremur, tveir Hóla-
biskupar og tveir Skálholtsbisk-
upar. Það eru Jón Arason og
Guðbr. Þorláksson og Brynj-
ólfur Sveinsson og Jón Vídalín.
Og ekki eru líkur til þess, að
aðrir andlegir höfðingjar skyggi
á nöfn þeirra í vitund næstu
kynslóða.
Allir þessir menn áttu storma-
sama ævi. Svipvindar samtíð-
arinnar stóðu um þá og fóru
oft hamförum, enda hæfir stór-
mennum aðeins stórbrotið lif.
Einn þeirra lét lífið fyrir böð-
ulsexi, tveir dóu í hárri elli, sadd
ir lífdaga, eftir andstreymi og
þungar sorgir, sá fjórði andað-
ist á ferðalagi á öræfum uppi,
er hann var að fara til jarðar-
farar vinar sins í öörum lands-
fjórðungi.
Þar sem farið er yfir Sælu-
húskvísl svonefnda á Kaldadals-
leið, liggur vegurinn meðfram
grösugri brekku, og er lítill gras-
bali við brekkufótinn. Við þenn-
an litla bala eru miklar minn-
ingar tengdar, því að þarna var
það, sem hinn mikli kennimað-
ur og höfðingi, Jón Vídalín, and-
aðist aðfaranótt 30. ágústmán-
aðar árið 1720.
Vestur á Staðarstað á Snæ-
fellsnesi var prestur séra Þórður
Jónsson, mágur Jóns biskups.
Höfðu þeir heitið hvor öðrum
og bundið fastmælum, að sá, sem
lengur lifði, skyldi tala yfir
moldum hins. Hinn 21. ágúst
1720 andaðist séra Þórður. Var
þá hraðboði sendur á fund bisk-
ups að segja honum tíðindi, og
náði hann fundi hans á þriðja
eða fjórða degi eftir andlát séra
Þórðar. Lagði biskup af stað frá
Skálholti hinn 26. ágúst. Hafði
hann áður verið í feröalögum
miklum og meðal annars riðið
tvívegis á fund Péturs Rabens
aðmíráls, sem þá hafði verið
gerður stiftamtmaður og var ný-
kominn út í Hafnarfjörö. Var
hann því „reiðmæddur“ eins og
komizt er að orði í gömlum ann-
álum, en lét það eigi aftra sér.
Þann sama dag og hann lagði
af stað frá Skálholti tók hann
að kenna verkjar í brjósti. Jókst
verkur þessi eftir því sem á dag-
inn leið, einkum eftir að hann
var kominn vestur undir Sleða-
ás. Komst hann þó í sæluhúsið
um kvöldið, þá þjáður mjög.
Hafði biskup oft haft orð á því
áður, að hvergi þætti sér feg-
urra en þarna við sæluhúsið.
Um nóttina jókst verkurinn,
og treystist biskup ekki lengra
að fara. Lét hann Ólaf kirkju-
prest sinn Gíslason opna sér æð
á hægra handlegg. Linuðust þá
þrautirnar, en ekki gat biskup
snúið sér hjálparlaust. telnaði
nú sóttin brátt. Tóku að sækja
á hann höfuðórar og ofsjónir.
Hinn 29. ágúst þyngdi hon-
um enn fyrir brjósti. Spurði
hann þá prest sinn, hvað hann
héldi um þessa sótt. Séra Ólafur
svaraði:
„Mér lízt, herra, sem þér mun-
uð eigi lengi hér eftir þurfa að
berjast við heiminn.“
„Því er gott að taka,“ segir
biskup. „Ég á góða heimvon.“
Prestur spurði, hvort hann
vildi ekki taka kvöldmáltíðar-
sakramenti. Biskup kvaðst þungt
haldinn, og einkum væri sér
þungt yfir höfði, og treystist
ekki til þess að gera það verð-
uglega. Bað hann prest þar fyr-
ir engu að kvíða um vetferð
sína.
Upp frá þessu mælti hann
fátt. Að morgni hinn 30. ágúst
sem var föstudagur, tóku kraft-
ar hans mjög að þverra. Las
séra Ólafur þá fyrir honum guðs
orð, drottinlega bæn og bless-
unarorðin. Er hann hafði lokið
lestri sínum, tók biskup þrjú
andvörp og leið út af. Var
það nokkru fyrir dagmál.
Kona biskúps, Sigríður Jóns-
dóttir, var áður farin vestur að
Staðarstað. Hafði hún ætlað
þangað sér til gamans. En það
fór á aðra leið, því að hún kom
vestur sama kvöldið og séra
Þórður lagðist banaleguna. Nú
bárust henni fregnir af sjúk-
leika biskups, og reið hún af
stað til fundar við hann hinn
29. ágúst og komst þá um kvöld-
ið að Snorrastöðum í' Kolbeins-
staðahreppi. Snemma næsta
morguns hélt hún ferðinni
fram og linnti ekki fyrr en hún
kom í sæluhúsið að kvöldi þess
dags. En þennan sama morgun
hafði biskup andazt. Var því
harla döpur aðkoman.
Daginn eftir kom séra Hannes
Halldórsson í Reykholti á vett-
vang, og sagði hann fyrir um
búnað líksins og flutning heim
í Skálholt. Var haldið úr sælu-
húsinu að morgni mánudagsins
2. september. Fór líkfylgdin yfir
Skjaldbreiðarhraun og um
Helluskarð til Skálholts. Var
komið þangað um kvöldið. En
sjálf fór Sigríður biskupsfrú og
séra Hannes i Reykholti yfir
Hrafnabjargaháls og Lyngdals
heiði. Kom hún einnig heim- í
Skálholt um kvöldið, buguð af
sorg og áraun.
Jón Vídalin var jarðsettur á
hinn veglegast hátt í Skálholts
kirkju laugardaginn 6. septem
ber. Stóð fjölmenni mikið yfir
moldum hans, bæði höfðingjar
veraldlegir og andlegir og al-
þýða manna. Legsteinn mikill
var látinn á gröf hans, og var
á hann letrað:
Clama! qvid clamém? carnis
præstantia fænum
afflatu domini, flos perit, herba
jacet,
flos credit, herba jacet, sic
transit gloria mundi,
stabunt æternum dogmata
sacra dei.
Fast þeir sóttu sjóirm
FRAMHALD
Um tíma var útlitið afar skuggalegt. Læknirinn sagði, að það
héngi á bláþræði, að konan og börnin dæi ekki. Þá var það, að
Karen, konan hans Kristófers — hún, sem það kallaði „Norska
ljónið“, — kom til skjalanna og tók að sér hjúkrunina. Hún þakti
veggi og allt, sem þakið varð, með pokum og ullarbrekánum og
hitaði síðan tvo stóra steina í eldstónni og dengdi þeim niður
í vatnsbala, sem hún bar svo inn til sjúklinganna. Þessu hélt hún
áfram allan daginn og nóttina líka.
Læknirinn varð fokvondur, þegar hann kom í sjúkravitjun dag-
inn eftir, bæði við „Norska ljónið" og hann Hans, sem hafði leyft
Dessa ósvinnu á sínu heimili. En samt sem áður var það nú skoð-
un almennings, að það hefði verið „Ljónið“, sem bjargaði móð-
urinni og börnunum frá bráðum bana. En eftir allt þetta var
Hans Mikjálsson kominn í svo miklar skuldir, að það voru litlar
eða engar líkur til þess, að hann ^æti útvegað sér öll þau veiðar-
færi, sem hann þurfti, ef hann átti að fara til Lój&ót með 'áttær-
inginn sinn.
Hann sá engin úrræði, og þess vegna sat hann heima í þungu
skapi, er drepið var á dyr hjá-honum eitt sunnudagskvöldið.
Það var hann Kristófer, sem kom inn.
— Þú veizt það, sagði Kristófer, þegar hann hafði slokað í
sig kaffið — þú veizt það, að einhver ráð verður að hafa — og
hvað viðvíkur línu handa þér á Lófótvertíðina — ja — tja — at-
hugum nú málið — já-á.
Hann sat lengi hugsi. Og það var einkennilegt, því að hann
Kristóf^r var ekki vanur að hugsa sig lengi um — hann var
vanur að ganga umsvifalaust til verks og láta þá hendur standa
fram úr ermum.
— Þaö skaltu vita, Hans, sagði hann loks, að það er þó skárra
að vera peningalaus en ráðalaus. Og komdu með mér.
Hann þreif húfuna sína og strunsaði út, og Hans elti hann.
Hvorugur mælti orð frá vörum þennan spöl á milli húsanna.
Kristófer snaraðist i inn og sótti skemmulykilinn, og svo
hurfu þeir báðir inn í skemmuna. Þar sátu þeir lengi og
ræddust við í hálfum hljóðum. Þetta var ákaflega leyndardóms
fullt.
Þegar Karen var farið aö þylíja nóg um, læddist hún á sokka
leistunum fyrir hornið, og bak við skemmuna stóð hún og
hlustaði og hleraði á meðan hún hélzt við fyrir kulda. Að lok-
um var hún orðiri dofin af kulda upp í nára, en þá gerði hún
sér lítið fyrir, skauzt fyrir hornið og beint inn í skemmuna, þar
sem þeir Kristófer og Hans sátu, sinn á hvorum línustampin
um. En þeir litu varla við, þótt Karen kæmi inn og segði:
— Ég hefi staðið hérna við skemmuþilið og, heyrt allt, sem þið
sögðuð. En það gerir ekkert til. Komið þið nú inn og fáið ykkur
kaffivolgru. Þið helfrjósið hérna i skemmuskriflinum.
En það, sem gerzt hafði í skemmunni, var þetta: Hann
Kristófer hafði tekið niður allar Lófótlóðirnar sínar. Þær
héngu í fallegum röðum á bitunum, hvert bjóð út af fyrir sig.
Hans varð að hjálpa honum til þess að ná þeim niður á
snyrtilegan hátt, og á meðan þeir voru að þvi, var það helzta
umræðuefnið, að ekki mætti sá vera tómhentur, er væri svo ó-
gæfusamur að þurfa að kaupa sér ný veiðarfæri.
Þeir létu línurnar í-þrjá stampa. Svo settist hann Hans á
einn stampinn og hann Kristófer á annan. Þegar þeir höfðu
setið þannig stundarkorn, sagði Kristófer:
— Ég hefi verið að hugsa um það, Hans, að það muni ekki
vera neinn hægðarleikur fyrir þig að útvega þér Lófótlínur
þetta árið. Þess vegna er bezt, að þú fáir þessi veiðarfæri, sem þú
sérð hérna, því að það veiztu, að ég bjarga mér alltaf einhvern
veginn.
Hans gat engu orði stunið upp. Hann varð svo forviða. En
hann Kristófer hélt áfram:
— Þú skalt hirða þessar slitrur, því að ekki hefðirðu neitt
upp úr því, þó að þú færir að ganga á milli kaupmannanna
hérna. Ég þekki þá svo vel, að ég veit, að þú færð ekki lán
hjá þeim, eftir öll þessi veikindi, sem verið hafa hjá þér í
vetur.
Hans þakkaði honum aftur og aftur, en samt sem áður var
eins og það vantaði þennan rétta ánægjuhreim í orðin, og
Kristófer heyrði undir eins, að það var eitthvað, sem skyggði á
gleði hans. Þess vegna sátu þefr þarna enn, þungbúnir á svip.
Þeir sátu á stömpunum, og hvorugur yrti á hinn. Hans álykt-
aði sem svo, að í fyrsta lagi ætti Kristófer ekki meira af veið-
arfærum en hann þyrfti á „Noreg“ og í öðru lagi væri hann
Kristófer ekki miklu fjáðari en hann sjálfur. Þessi veiðar-
færi voru mörg hundruð króna virði, og nú var Kristófer sjálf-
ur að leggja af stað til Lófót, og hvaöan átti hann svo að fá
veiðarfæri? Allt þetta flatug honum Hans í hug í sömu andrá.
En svo var eins og eldingu hefði lostið niður, ðr honum datt í
hug, hvað sagt var í Tromsö um hann Kristófer. Það var
nefnilega alkunna og á hvers manns vitorði í bænum, að
Kristófer hafði stundum 'áður lagt af stað til Lófót, án þess að
hafa svo mikið sem öngultaum með sér. En hitt var líka á
allra vitorði, að hann hafði komið heim með allan nauðsyn-
legan útbúnað og meira en það. Þess vegna var það, að óorðvarir
menn i Tromsö báru það blákalt fram, að Kristófer hefði dreg-
ið lóð annars manns — hirt bæði lóðina og fiskinn. Af þessu
stafaði það, að Hans gat einlívern veginn ekki glaöst yfir
gjöfinni, því að það var svo sem auðvitað, að hefði Kristófer
stolið lóð í Lófót og gæfi þessa, þá mátti ganga að því vísu, að
hann færi einu sinni enn veiðarfæralaus af stað og hnuplaði
svo fyrstu lóðinni, sem hann sæi sér færi á.
Hans var heiðarlegur og samvizkusamur maður — hér um
bil of •samvizkusamur. Henti það Hans á Lófótvertíð að draga
línustubb, sem annar maður átti, þá hrópaði hann upþ um
það, þangað til eigandinn gaf sig fram, í staðinn fyrir að skera
á línuna, þegar allt var dregið, sem dregið varð, og gæta þá
Fallvött er h.eimsins dýrð
Japanskir herflokkar á g'óngu á meginlandi Asíu.
ANNA ERSLEV:
Fangi konungsins
(Saga frá dögum Loðvíks XI. Frakkakonungs).
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
„Á ég að gera út af við hann,“ spurði einn ræningj-
anna og losaði um snöru, sem hann bar við belti sitt.
Höfðinginn bandaði með hendinni.
„Alltaf ert þú vígbúinn, Brúnó,“ sagði hánn. „Ekkert
liggur á. Við skulum borða fyrst.“
Tveir úr hópnum báru rjúkandi matarföt á borð. Hinir
settust við borðið, en Georg var skipað að setjast á gólfið
úti 1 horni.
Nokkrar mínútur liðu og veslings pilturinn var bæði
hljóður og sorgmæddur. — Þá kom hann alt í einu auga
á lútinn, sem lá við hlið hans.
Þá datt honum nokkuð í hug.
Hann mundi eftir sögunni um söngvarann Orfeus,
sem gat tamið villidýr með söng sínum og hljóðfæra-
slætti.
„Hver veit nema söngurinn mýki hjörtu þessara harð-
brjósta manna,“ hugsaði hann, beygði sig niður og tók
úpp lútinn.
Litlu síðar hljómaði fagra, skæra röddin hans í dimm-
um hellinum, og allir ræningjarnir litu upp steinhissa.
Hann söng gamla kvæðið um Mikjál ref, sem stal
gæsinni bóndans.
„Bravó, bravó!“ hrópuðu ræningjarnir, þegar kvæðinu
var lokið, og höfðinginn bætti við: „Heyrðu, lagsi, syngdu
eitt lag enn.“
„Fyrirgefið, hái herra, ég get ekki sungið meira, ég
hefi hvorki bragðað vott né þurrt óralengi,“ svaraði
Georg og hugðist nú á tækifæri til þess að hressa sig
á matarbita.
„Strákurinn hefir rétt fyrir sér,“ sagði höfuðsmaður-
inn, óvenju blíður í máli. „Ekki er hægt að syngja gleði-
söngva þegar garnirnar gaula af sulti.. Seztu hérna og
éttu með okkur.“
Georg lét ekki segja sér það tvisvar, settist við borðið
og át þar og drakk af beztu lyst.
Ræningjarnir horfðu á hann forviða, og foringinn
sagði: „Jæja, litli vinur, það lítur ekki út fyrir að hræðsl-
an við dauðann hafi rænt þig matarlystinni.“
„O, nei,“ sagði pilturinn djarflega. „Það tjáir ekki að
mögla. Bezt er að grípa gæsina þegar hún gefst.“
„Þú ert ekki fæddur í gær, lagsi!“ sagði foringinn og
ldappaði á herðar hans. „En syngdu nú eitt lag enn.“
Svo söng Georg ljóðið um riddarann, sem frelsaði
kóngsdótturina og drap drekann, um nornina, sem
breytti jómfrúnni í dádýrshind og margar aðrar vísur,
gamanvísur og sorgarljóð.
Ræningjarnir hlustuðu hrifnir, og urðu æ mildari í
skapi.
Að lokum lagði hann lútinn til hliðar, og spurði hóg-
værlega: „Á ég svo að deyja í þakklætisskyni fyrir söng-
inn?“ Hann hélt niðri í sér andanum og beið eftir svari,
en það varð þó öðruvísi en hann hafði ætlað.
„Nei, þú skalt ekki deyja,“ andmælti höfðinginn. „Þú
skalt lífi halda, ef þú gengur í lið með okkur. Þá getur
þú sungið fyrir okkur á hverjum degi. En þú verður að
fylgja okkur á ránsferðum okkar og taka þátt í árásun-
um af fúsum vilja og fremsta megni.“
Georg eldroðnaði. Þetta var mikil freisting. Dauðann
eða lífið — ræningjalíf — morðingjalíf! En hinn heiðar-
legi sveinn hikaði aðeins eitt augnablik. Síðan svaraði
hann. „Nei! Við' þau kjör vil ég ekki dvelja hér! Ég get
ekki drepið menn. Slíkt athæfi er andstætt eðli mínu.
Ég get aldrei orðið glæpabróðir ykkar. En gætuð þið ekki
látið mig elda matinn fyrir ykkur? Ég hefi oft nú í seinni
tíð hjálpað dóttur húsbónda míns við þann stárfa. Þá
gæti ég verið matreiðslumaður ykkar og ,,hirðsöngvari“
um leið.“
„Já, þannig gæti það orðið,“ svaraði höfðinginn. „Hvað
finnst ykkur, félagar?“
Þeir voru allir á einu máli um það, að uppástungan
væri ágæt. ^
Þeir voru annars vanir að annast inatseldina til skiptis
og voru því guðsfegnir að losna við það umstang, sem
henni fylgdi. Georg var því tekinn 1 ræningjaflokkinn
sem kokkur og söngvari, en þó mega lesendur ekki ætla
að hann hafi gert sig ánægðan með það hlutskipti. Hann
nugðist flýja við fyrsta tækifæri, en hugsaði þó með
sér: „Þetta er mikill ávinningur í bili því að lítið gagn
hefði ég unnið dauður! Nú er um að gera að vera slyngur
og brögðóttur eins og Mikjáll refur 1 kvæðinu.