Tíminn - 18.09.1945, Blaðsíða 5

70. blað
TÍMIM, þriðjMdaginii 18. sept. 1945
3
Páll Zophóníasson:
Verð Bandbúnaðaraf urðanna
og rithöf. Morgunblaðsins
Höfundur Njálu hefir lýst
Merði Valgarðssyni svo meist-
aralega, að í meðvitund alþjóð-
ar er viss skapgerð, visst mann-
eðli, bundið við Marðarnafnið.
Og hitti maður mann, sem hefir
eitthvað líka skapgerð og Njálu-
höfundurinn lætur Mörð Val-
garðsson hafa, þá er sagt, að
hann hafi „Marðareðli,“ og stór-
lygnir menn, sem ljúga til að
ófrægja aðra menn og koma af
stað ósamkomulagi og illindum
milli manna, eru kallaðir „Lyga-
Merðir.“
Svo rótgróin fyrirlitning ís-
lendinga á Lyga-Mörðunum, og
engir íslenzkir foreldrar hafa
þorað að gefa barni sínu Marð-
arnafnið, og er þó nafnið út af
fyrir sig fallegt og fornt. En
merkingin, sem það hefir í mál-
inu, er fáum að skapi.
Vafalaust hafa Lyga-Merðir
verið uppi með þjóðinni á öllum
öldum, en ef til vill fáir, síðan
á dögum Marðar Valgarðssonar,
sem frekar eiga það nafn skilið
en rithöfundar Morgunblaðsins.
Þótt finna megi margt, sem
sannar þessi ummæli mín, þá
mun ég nú ekki ræða um annað
en afstöðu þeirra til afurðaverðs
landbúnaðarvara, því að þar
kemur Marðareðlið vel fram.
Sunnudaginn 9. september s.
1. stóðu eftirfarandi orð í for-
ustugrein í Morgunblaðinu:
„Bændur landsins muna á-
reiðanlega of vel eftir því, hvern-
ig þeir Tímamenn beittu vald-
inu í verðlagsmálum á árunum
1934 til 1942, þegar þeir réðu
fyrir þeim, til þess að þeir taki
nokkurt mark á rógi þeirra og
yfirboðum nú, þegar þeir eru
að reyna til að gera ríkisstjórn-
inni og flokkum hennar óleik.
Á þeim tíma fengu bændur oft
ekki meir en helmings sannvirð-
is fyrir vöru sína miðað v;ið
Morgunblaðið getur því ekki átt
við mjólkurverðið, þegar það
talar um, að þeir hafi ekki
fengið nema helming af sann-
virðinu á þessum árum.
Hvað kjötverðið snertir, þá er
það lægra til bænda árin 1934
til 1939 en það hefði átt að vera
eftir sexmannanefndarverði.
1934 nemur þetta um 7 aurum,
1935, 1936 og 1937 um eyri, 1938
um 3 aurum og 1939 um 11 aur-
um. 1940 varð kjötverðið aftur
88 aurum og 1941 91 eyri hærra
en það hefði átt að vera eftir
sexmannanefndarálitinu. Morg-
unblaðið getur því ekki heldur
átt við kjötverðið, þegar það
talar um, að bændur hafi feng-
ið helmingi lægra en sannvirði.
Verðlag á garðávöxtum skal ég
ekki fara út. Sexmannanefnd-
arverð á þeim hefir mér vitan-
lega ekki verið reiknað út aftur
í tímann, en það er vitað, að
þótt bændur hafi ef til vill ekki
fengið það fullt, þá er víst, að
þeir fengu öll árin meira en
helming af sannvirðinu. Um-
mæli Morgunblaðsins um þetta
efni er því ósannindi, sem sverja
sig í ættina við Marðarlygi.
Og hver er tilgangurinn með
þessum ósannindum? Möröur
sagði oft ósatt til þess að koma
af stað ósamlyndi og missætti
milli manna. Það mun þó ekki
vera eitthvað likt, sem vakir
fyrir Morgunblaðsrithöfundum?
í fyrsta sinn ráða nú' Morg-
unblaðsmenn verðlagi landbún-
aðarvara. Það liggur nú fyrir,
að sexmannanefndarverð á kjöt
inu til bænda á að vera 8,62 kr.
og á mjólk kr. 1,47%. Það sýnir
ir sig nú hvort bændur í þetta
sinn fá sexmannanefndarverðið
eða ekki. Það skyldi þó aldrei
fara svo, að. þeir fái það ekki?
Áður hafa þeir fengið minnst
2,542 aurum lægra fyrir mjólk
og 10,89 aurum lægra fyrir kjöt
(hvort tveggja pr. kg.) en sex-
mannanefndarverð, sem reikn-
að var út eftir á, sýndi, að þeir
áttu að fá. Nú liggur verðið fyr-
ir útreiknað af hagstofunni áff-
ur en verfflagiff er ákveffiff, og
mega allir sjá, hver meginmun-
ur er á því að verðleggja þá svo,
að bændur fái það fyrir vörurn-
ar, eða að þurfa sjálfur að reyna
að finna hvert sexmannanefnd-
arálitiff, effa hvað sannvirffi var,
með þeim mjög svo takmörkuðu
leiðum, sem nefndirnar höfðu
til þess.
En við bíðum og sjáum hvað
setur.
Mörður Valgarðsson gat skipt
um skoðun, eða að minnsta
kosti talað sitt á hvað, eins og
hann hefði skipt um skoðun.
Og það geta Morgunblaðsmenn-
irnir líka. Lika þar kemur Marð-
areðlið fram. Nú látast þeir
vera mjög svo óánægffir yfir því,
að bændur hafi á undanförnum
árum fengiff of lágt verff fyrir
vörur sínar og skrifa um þaff
í blað sitt. En hver var aðstaða
þeirra til þessa hér áður? Muna
menn það?
Haustið 1934 varð ^kjötverð-
lagsnefnd til. Þá voru alls konar
erfiðleikar á kjötsölunni, sem
ekki eru nú. Verðið var ekki sett
hátt, því að markaður i öðrum
löndum var bæði takmarkaður
og lélegur. Þó sagði Morgun-
blaðið þá:
„Verkamenn verffa að neita
sér um aff bórffa kjöt,j því aff
verffiff hefir verið sett svo hátt,
að þeir hafa ekki ráff á aff kaupa
kjöt.“
Þá töldu þeir kjötverðiff of
hátt, og þó vantaði 7 aura til
þess, aff bændur fengju sann-
virffi fyrir kílógrammiff, ef sex-
mannaneifndarverðið er talið
talið sannvirði. Og Vísir, hitt
Sjálfstæðisblaðið, taldi vera
horft einhliffa á hagsmuni
bænda, og verðiff sett svo gífur-
lega hátt aff engri átt næffi.
Síðan mun nálega á hverju
hausti hafa kveðið við sama
tón, þar til 1942, að verðið var
sett þaff hátt, aff bændur fengu
tæpum tveimur krónum meira
en sexmannanefndarverff effa
nærri 44% hærra. Þá fyrst þagði
Mogginn um kjötverðið, og tal-
aði ekki um, að það væri of hátt.
Þó hefir verðið aldrei verið jafn
mfikið yfir sexmannanefndar-
verðinu og einmitt þá.
Um áramótin 1934 og 1935 var
útsöluverð á mjólk í Reykjavík
laékkaö úr 40 aurum í 38 aura.
Um það var mikið rætt, og lækk-
unin talin of lítil af Morgun-
blaðsmönnum. Þeir stóðu að
fundi, sem húsmæður Sjálf-
stæðisflokksins héldu í Gamla
Bíó 22. janúar 1935, en fundar-
efnið var að krefjast þess, að
útsöluverð mjólkuírinnar væri
lækkað um 3 aura eða í 35 aur.
hver lítri. Hefði það verið gert,
hefðu bændur fengið minna en
sexmannanefndarverff fyrir
mjólkina áriff 1931. En þaff var
ekki gert, og þeir fengu þaff ríf-
lega. Síffan hefir mjólkurverffi
veriff breytt 16 sinnum, og í
flestöll skiptin hefir Morgun-
blaðiff taliff þaff of hátt, og oft
viffhaft stór orff um „óhóflega
hækkun,“ „dæmalausa frekju í
nefndinni“ og svo framvegis.
En nú segir þaff bændum, aff
þeir hafi ekki fengið helming
sannvirffis fyrir afurffir sínar.
Hvað vildu þeir Morgunblaðs-
menn láta bændur fá mikið
minna en þeir fengu áður fyrr?
Nú verðleggja þeirra pólitísku
(Framhald á 6. síðu)
Joan Younger:
Frjógvun í tilraunaglasi
Þaff eru undraverffir sigrar, er unnir hafa veriff á sviffi vis-
indanna síffustu ár og áratugi. Þaff er næstum sama hvert er
litiff: Atómorka, fjarstýritæki, nýir málmar, nýjar efnaskipting-
ar, ný tækni. Hvert undrið rekur annaff. í þessari grein er sagt
frá einum merkissigri, frjóvgun konueggs í tilraunaglasi, og
þeim vonum, sem við þær tilraunir eru tengdar.
framleiffslukostpaff."
Þetta segir Morgunblaðið nú,
9. september 1945. En Mörður
átti hvort tveggja til: að ljúga
og að skipta um skoðun. Skyldu
nú ekki Morgunblaðsrithöfund-
arnir gera slíkt hið sama?
Nú má deila um það, hvað
Morgunblaðið meinar með sann-
virði, þegar það talar um verð
landbúnaðarvara. Það verð, sem
gefur einum bónda sannvirði,
gefur öðrum það ekki. Fram-
leiðslukostnaðurinn er svo mis-
jafn. En þegar talað er um verð-
lag landbúnaðarvara og sann-
virði, verður að miða við meðal-
framleiðslukostnað og meðal-
verð. Eins og þessum málum er
nú komið, verður að líta svo á,
að sexmannanefndarverðið sé
það sama og framleiðslukostn-
aður, og þegar bændur fái sex-
mannanefndarverð fyrir vörur
sínar, fái þeir sannvirði, enda
þótt sumir kunni þá fá meira,
en aðrir minna.
Nú hefir sexmannanefndar-
verðið verið reiknaff út aftur í
• *
tímann, svo aff þaff liggur fyrir
allt til ársins 1934. Hins vegar
liggur líka fyrir, hvað bændur
hafa fgngið bæði fyrir mjólk og
kjöt árlega, svo að hægt er að
bera þetta saman. Og þá kemur
í ljós, að fyrir mjólk hafa bænd-
ur tvívegis, árin 1939 og 1940
fengiff lægra en sexmannanefnd-
arverff, annað árið er það brot
úr eyri, en hitt árið, 1939 á
þriðja eyri. Öll hin árin hafa
bændur fengið hærra en þeim
bar eftir sexmannanefndarverði.
Þýðingarmikill sigur.
Vísindin hafa nýlega unnið
merkilegan sigur. Það hefir í
fyrsta skipti tekizt að frjóvga
konuegg í tilraúnaglasi og láta
það lifa þar fyrstu þróunarstig
tilveru sinnar.
Sumum mönnum kann að
virðast, að þetta sé ekki annað
né meira en ein sönnunin enn
fyrir þeirri margháttuðu getu,
sem þekkingin leggur mönnum
upp í hendurnar. En mikill fjöldi
karla og kvenna lítur þetta allt
öðrum augum. Það er fólkið, sem
hefir átt sér þá von heitasta að
eignast barn, — en ekki orðið
að henni.
Víða um heim — og ekki sízt
í Bandaríkjunum — hefir barn-
lausum hjónaböndum fjölgað
stórlega síðustu áratugí. Fyrir
•einni öld var álitið, að tuttug-
ustu hver hjón yrðu barnlaus.
Nú er svo komið aö í áttunda
hverju hjþnabandi fæðist ekkert
barn.
Fyrr og nú.
Fyrir einum aldarfjórðungi
voru mönnum harla óljósar or-
sakir þessa fyrirbæris. Fram að
1920 var talið af ábyrgum mönn-
um, að við þessu væri ekkert
hægt að gera sem gagn væri að.
En skottulæknar og menn, sem
aldrei setja sig úr færi að græða
á grunnhyggni og trúgirni ann-
arra, óðu uppi og þuðu fólki,
einkum konum, hvers konar lyf
og læknisdóma, sem þeir sögðu
óskemmdu inn í legið, er skap-
á.
Rannsóknir seinni ára hafa
leitt í ljós, að í einu af hverjum
þremur tilfellum er orsökina að
finna hjá karlmanninum. Og
það, sem meira er. Læknar nú-
tímans hafa fundið úrra^ði til
þess að lækna ýmsar orsakir
ófrjósemi. öruggar aðferðir til
þess að prófa, hvort sæði sé með
fullum lifsþrótti, hafa fundizt,
og nú er einnig hægt að komast
að raun um, hvort legpípur kon-
unnar séu stiflaðar eða ekki.
Læknarnir eru jafnvel byrjaðir
að lækna skemmdir i legpipun-
um, þó enn séu þær lækningar á
byrjunarstigi og geti aldrei bætt
mein allra kvenna.
Hvernig á frjóvgun sér staff?
Frjóvgun á sér stað á þann
sem nú skal greina:
Því sem næst fjórðu hverja
viku losnar eitt — og stundum
tvö eða jafnvel fleiri — egg úr
eggjakerfi konunnar og berst
niður í legpípurnar. Komist það
á réttum tíma i snertingu við
heilbrigt sæði úr karlmanni,
frjóvgast það. Innan skamms
berst svo eggið úr legpípunni
inn í legið og þar þroskast fóstr-
ið. Þannig eru legpípurnar eins-
konar samgönguleið á milli
eggjakerfisins og legsins og jafn-
framt frjóvgunarstaður eggsins.
Ef unnt væri að frjóvga egg
einhvers staðar annars staðar
en þar og koma því frjóvguðu og
óskemmdu inn í legið, er skap-
aður möguleiki til þess, að konur
geti orðið barnshafandi, þótt
legpípurnar séu svo skemmdar,
að ekki yrði neinni lækningu á
þeim við komið.
Kanínuegg frjóvgaff.
Tilraunir, sem gerðar voru
með þetta, fóru fram á kanínum.
Og loks tókust þær. Kanínuegg
var frjóvgað í tilraunaglasi og
var síðan flutt í leg kanínunnar,
er fæddi heilbrigðan unga, þegar
fylling tjmans kom.
En þótt þessi sigur væri unn-
inn, voru margir erfiðleikar, er
varð að sigra. Það reyndist
vandasamara að frjóvga konu-
egg en kanínuegg. En það tókst
þó eftir sex ára tilraunastarf-
semi. Þá var búið að stríða við
átta hundruð egg með biljónum
sæðisfruma.
Tilraunir þessar fóru fram á
kvennasjúkrahúsi einu undir
stjórn dr. Johns Rocks og Miriam
F. Menkins, aðstoðarlæknis
hans.
Fyrsta konueggiff frjóvgaff.
Fyrsta eggið, sem þeim heppn-
aðist að frjóvga, var úr nær fert-
ugri konu, fjögurra barna móð-
ur. Hún hafði verið skorin upp
vegna móðurlífssjúkdóms tíu
dögum eftir tíðir. Þá var eggið,
sem varla er sjáanlegt með ber-
Ægileg bók um ægileg
örlög
Nú fyrir nokkru kom út bók,
er vakið hefir mikla athygli. Er
hún eftir pólskan erindreka,
Jan Karski, og lýsir þeim hörm-
ungum, er yfir Pólland og pólsku
þjóðina hafa gengið af völdum
hinna voldugu grannþjóða,
Þjóðverja og Rússa, síðan í sept-
embermánuði 1939 og ekki er
sýjjt, hvenær lýkur. Ber hún hið
máttuga nafn, „Glóffu ljáir,
geirar sungu.“
Meðan Pólverjar háðu baráttu
sína við hina óstöðvandi heri
nazistanna þýzku, réðust Rúss-
ar að baki þeim með óvígan her
og sölsuðu undir sig hálft land-
ið, tóku höndum hundruð þús-
unda pólskra manna og kvenna,
allt undir því yfirskini að þeir
ætluðu að „vernda frændþjóð-
ina.“ Þetta ógæfusama fólk, sem
nú var allt í einu orðið að „naz-
istum,“ enda þótt það hefði
orðið til þ'ess að rísa gegn yfir-
gangi nazistaveldisins þýzka,
var flutt miskunnarlaust burt
úr ættlandi sínu óraleiðir aust-
ur í Rússland, þar sem þess beið
fangelsisvist og þrældómur.
Póllandi var skipt, eins og
hverju öðru herfangi, og í báð-
um hlutum þess var beitt hinni
miskunnarlausustu harðneskju.
Bregður höfundurinn upp mynd-
um úr lífi fólksins undir harð-
stjórn hinna erlendu böðla, bæði
hryllilegum og ægilegum. Það
er ekki sársaukalaust að trúa
því, að slík grimmd og villi-
mennska, sem þar er lýst, skuli
vera til í heiminum og hafa ráð-
ið og ráða enn lögum og lofum
í stórum hlutum heimsins. En
hér þýðir ekki að loka augunum.
Þetta er sannleikur, og hann
hrópar til allra manna í nöktum
ægileik, sem þýzkur eða rúss-
neskur áróður megnar ekki að
dylja. Þar stoðar jafn lítið, þótt
hampað sé „germönskum yfir-
burðum" og „kommúnistisku
bræðralagi.“ Nakið ofbeldi verð-
ur aldrei annað en það er.
Þeir, sem kynnu að háfa haft
tilhneigingu til þess að láta
slikan fagurgala villa um * sig
eða langar til þess að stinga
höfðinu í sandinn og forðast
að horfast í augu við veruleik-
ann, ættu að lesa þessa bók.
Opnist ekki augu þeirra við það,
eru þeir annað hvort steinblind-
ir eða forhertir í yfirdrepsskap
sínum.
En fyrst og fremst er bókin saga
leynihreyfingarinnar pólsku,
er spratt upp úr þeim jarðvegi,
sem herir og leynilögreglumenn
Þjóðverja og Rússa höfðu plægt
svo djúpt með ofbeldisverkum
sínum. í henni tók höfundurinn
mikinn þátt — var erindreki og
fulltrúi pólskra yfirvalda, hern-
aðarlegra og stjórnmálalegra,
og meðalgöngumaður pólsku út-
lagastjórnarinar og leynistarf-
seminnar heima fyrir. Hann ger-
þekkir því það, sem hánn lýsir,
enda þarf ekki að lesa margar
blaðsíður til þess að finna það
ótvírætt. Það er ekki hægt ann-
að en dást að þreki og baráttu
vilja hinnar undirokuðu pólsku
þjóðar, sem þrátt fyrir hina
hörmulegustu kúgun og ægileg-
asta refsivald sameinaðist til
einhverrar þeirrar þrautseigustu
og harðsnúnustu baráttu, er
(Framhald á 6. slðu)
um augum, tekið úr eggjakerf-
inu og látið í upplausn, er var
sem líkust því umhverfi, sem
eggið hafði verið í, að allri efna-
samsetningu. Var það látið liggja
í blóðvatni konunnar sjálfrar í
heilan sólarhring, unz það hafði
náð fullum þroska, en þá var
það látið i lög, sem í voru miljón-
ir af sæðisfrumum. Að því loknu
var það látið í blóðvatn annarr-
ar konu. Mátti sjá í smásjá, að
surnar sæðisfrumurnar höfðu
læst anga sina í eggið og grafið
sig í gegnum yzta hýði þess,
en með þeim hætti fer frjóvgun
eggjanna fram. Enn var þó ekki
sýnt, hvort tilraunin heppnaðist.
Hún gat ekki borið árangur
nema að einni frumu að minnsta
kosti tækist að komast inn í
eggið. En alltaf uxu likurnar til
þess, að nú myndi loks nást
æakilegur árangur. Læknarnir
biðu fullir eftirvæntingar. Var
hið mikla og langvi^na tilrauna-
starf þeirra loks að bera ávöxt?
Eftir tvo sóiarhringa var ekki
um að villast. Frumuskipting
hafði átt sér stað i egginu, og
það yar fyrsta merki þess, að
þar væri nýtt líf tekið að þróast.
Eggið hafðji verið aðeins ein
fruma, en nú var það orðið að
tveimur. Sigurinn virtist unninn.
En svo kom snöggur afturkippur
í þessa nýju lífveru. Eggið leyst-
ist sundur og ónýttist.
Framhaldstilraunir.
Tilraunin var endurtekin á
sama hátt og fyrr, og í þetta
skipti voru notuð egg úr nær
fertugri konu, er orðið hafði
ófrjó af völdum berkla í legpíp-
unum. Enn horfði líklega um
tilraunina um skeið. Eitt aggið
komst á það stig að verða þrjár
frumur. Þar við situr enn.
Næsta viðfangsefnið, sem ráða
verður fram úr við þessar merki-
legu tilraunir, er að sjá egginu
fyrir hæfilega miklu af súrefni
í ræktunarvökvann, svo að það
geti haldið áfram að vaxa og
skiptast á eðlilegan hátt. Sá
vandi mun verða leystur með til-
styrk hins svonefnda Lindbergs-
hjarta, sem kennt er við flug-
kappann Lindberg og fundið upp
af honum og dr. Alexis Carrel.
Með því er unnt að halda lifandi
líffærum, er slitin hafa verið úr
sambandi við þann líkama, er
þau heyrðu til. Áður en Lind-
bergshjartað kemur að fullum
notum við þessar tilraunir verö-
ur þó að gera á því nokkrar
breytingar. En næsti sigur á
þessum vettvangi virðist ákaf-
lega nærri. Þess er áð vænta, að
innan skamms verði vísinda-
mönnum kleift að frjóvga konu-
egg í tilraunaglösum sínum, láta
þau þróast þar örugglega og
skipta sér, unz þau eru nógu
þroskuð til þess að koma þeim
fyrir í legi kvenna. Þegar svo er
komið, verður hægt að uppfylla
heitar óskir margra barnlausra
hjóna, þótt auðvitað geti þetta
aldrei komið nándarnærri öllum
að haldi, þar sem orsakir barn-
leysis eru margar og margvis-
legar.
Fjarlægt takmark.
Hitt á aftur á móti langt í
land að hægt sé aö ala fóstrið í
tilraunaglösum, unz það hefir
náð fullum þroska til þess að
byrja líf sitt í heiminum sem
sjálfstæð vera. Þekking manna
á þeim næringarefnum, er til
þess þyrfti, er enn svo takmörk-
uð, að slíkt uppeldi er óhugsandl
eins og sakir standa. Meðan þá
undirstöðu vantar væru slíkar
tilraunir fjarstæða og sóun dýr-
mæts tíma og starfsorku —
sóun, sem vísindamenn leyfa sér
ekki.
f