Tíminn - 18.09.1945, Blaðsíða 8

DAGSKHÁ er hczta islenzka tímaritið um
8
þj óðfélagsmál.
REYKJAVÍK
Þeir, sem vilja kgnna sér þjóðfélagsmál, inn-
’ \
lend og útlend, þurfa að lesa Dagskrá.
18. SEPT. 1945
70. blað
/áMÁLL
13. september, fimmtudagur:
Ólga í Iran.
Iran: Stjórnin í Iran skrifaði
stjórnum Bretlands, Bandaríkj-
anna og Rússlands og krafðist
þess, að þær stæðu við gefin lof-
orð um brottflutning herja sinna
úr landinu. Bretar og Banda-
ríkjamenn höfðu hafið undir-
búning að brottflutninginum, en
Rússar ekki. Sakar íranska
stjórnin þá jafnframt um ýmsan
undirróður á hernámssvæði
sínu.
Þýzkaland: Fannst listi naz-
ista yfir nokkur þúsund Breta,
sem skyldi fangelsa, ef innrás
í Bretland heppnaðist. Churchill
var efstur á listanum.
Spánn: Franco tilkynnti að
fasistakveðjan hefði verið af-
numin þar í landi.
í
14. september, föstudagur:
IVý ásælni Rússa.
Austurríki: Tilkynnt, að langt
sé komið samningum milli
Rússa og leppstjórnarinnar í
Vín um það, að Rússar fái helm-
inginn af olíuframleiðslunni í
landinu. Bretar og Bandaríkja-
menn eru sagðir andvígir þess-
um samningum.
Þýzkaland: Bretar leyfðu
stofnun stjórnmálaflokka á her-
námssvæði sínu.
Bretland: Lauk ársþingi
verkalýðsfélaganna. Samþykkt-
TÍRAJVS V
ar ýmsár róttækar kröfur, eink-
um i byggingarmálunum.
15. september, laugardagur:
Deilur í Danmörkn.
Danmörk: Horfur eru taldar
á því, að stjórnarsamvinnan
rofni. Sumir stjórnarflokkarnir
vilja færa kosningaaldurinn
strax niður í 21 ár, en radi-
kalir og vinstri menn mótmæla
því, að það sé gert fyrr en eftir
kosningar.
Bretland: Mikil f lugsýning
fór fram í London til minningar
um „orrustuna um Bretland“ fyr
ir fimm árum.
16. september, sunnudagur:
Deilur Tékka og Pól-
verja.
Tékkóslóvakía: UtanrXkis-
málaráðherra Tékkóslóvakíu
birti greinargerð um árekstra
milli Pólverja og Tékka, er orðið
höföu í Teschen. Pólverjar hafa
þar nú yfirstjórn, en hérað þetta
fylgdi á'ðuí' Tékkóslóvakiu og
gera Tékkar nú tilkall til þess.
Bandaríkin: Tilkynnt, að 2.4
miljónir manna hafi verið at-
vinnulausar þar í september-
byrjun. Því er spáð, að svo geti
farið, að 8. milj. manna verði
atvinnulausir um skeið 'meðan
verið er að breyta hergagna-
verksmiðjunum í það horf að
geta framleitt neyzluvörur.
Nýtt h.neykstismát
(Framttald a/ 1. síöu)
um skilyrðum um verð og
gæði, á sama hátt og inn-
flutningsleyfi á íslenzkum
vörum til Svíþjóðar.“
Hér munar vissulega meira
en litlu. Utanríkismálaráðherr-
ann segir, að samninganefndin
hafi verið búin „að síma stjórn-
inni allan samninginn" og
stjórnin „að sjálfsögðu kynnt
sér efni hans til hlítar“ áður en
hann var undirritaður. Ráð-
herrar Sósíalistaflokksins segja
hins vegar að í skeytum nefnd-
arinnar hafi „aðeins verið skýrt
frá því, sem talið var máli skipta
en ekki orðalag samningsins og
og fylgiskjalanna“. Þeir segja,
að þessi útdráttur hafi verið svo
ófullkominn, að ekki hafi verið
hægt að átta sig á einu helzta
atriði samningsins, og fer það
þá vitanlega fjarri, að stjórnin
hafi verið búin að kynna sér
éfni hans til hlítar, eins og ut-
anríkisráðherrann vill vera láta.
Síðan ráðherrar Sósíalista-
flokksins birtu þessa tilkynn-
ingu, hefir ekkert heyrzt frá ut-
anríkismálaráðherranum. Verð-
ur ekki hægt að-líta öðru vísi á
þá þögn en sem játningu ráð-
herrans á því, að hann hafi far-
ið með ósatt mál, því að vitan-
lega myndi hann mótmæla frá-
sögn hinna ráðherranna, ef
hann gæti það. Það væri ekki
aðeins skylda hans sjálfs sín
vegna, heldur vegna þeirrar
stöðu, sem hann gegnir, þar sem
hann hefir birt tilkyninnguna
sem utanríkismálaráðherra, en
ekki sem „privatmaður“. Vegna
álits og hagsmuna þjóðarinnar
út* á við, er fátt skaðlegra en
að ósannindi sannist á utan-
ríkismálaráðherrann í opinberri
tilkynningu, því að slíkt skapar
eðlilega tortryggni á utanríkis-
málaþjónustunni. Því bar utan-
ríkismálaráðherranum skylda
til að afsanna framburð ráðherra
Sósíalistafiokksins, ef hann
hafði nokkurn möguleika til
þess.
Þessi framkoma ijtanríkis-
málaráðherrans kemur hins
vegar engum á óvart, sem þekk-
ir fortíð hans. Enn er eiðrofs-
málið í fersku minni og enn er
ekki liðið ár síðan, að forseti
sameinaðs Alþingis lýsti því yf-
ir úr forsetastólnum, að þessi
maður hefði gengið frá orðum
sínum. Enn muna menn og eftir
opinberu tilkynningunni haust-
ið 1942, að til væri nóg síldar-
mjöl, þegar hins vegar var allt-
of lítið til af því. Nú hafa verið
tekin upp sömu vinnubrögðin
varðandi tilkynningar um utan-
ríkismál með öllu því álitsleysi
og vantrauÁti, sem slíkt getur
valdið þjóðinni út á við. Finnst
þjóðinni virkilega ekki tími til
kominn, að hún losi sig við
þennan mann úr utanríkisráð-
heraembættinu og öðrum opin-
berum störfum, áður en meira
tjón og skömm hiýzt af þessu
hátterni hans?
GerfifulltrúarnLr
(Framhald af 1. síðu)
verðlagsnefndinni mikið aðhald.
Þeir hafa séð, að vaxandi sam-
tök myndi gera bændum
auðveldara en áður að brjóta
ofbeldisráðstafanir á bak aftur,
og því meira ofbeldi, sem bænd-
um væri sýnt, því fyrr,myndi
samtökunum vaxa fiskur um
hrygg.
Bændur geta vel af þessu lært,
hvers virði samtökin muni vera
þeim. Því betur, sem þeir efla
og styrkja þau, því minni hætta
er á því, að þeir verði beittir
ofbeldi og ranglæti.
Hvað inikið má bjóða
bændum?
En þrátt fyrir það, þótt stétta-
samtökin hafi afstýrt verstu
ranglætisfyrirætlunum stjórn-
arliðsins, virðist bændum meira
eh nóg boðið. Fyrst er verðlags-
valdið tekið af þeim og sett í
hendur „gerfifulltrúa", sem
landbúnaðarráðherra útnefnir.
Þessir gerfimenn úrskurða síð-
an, að bændur skuli fá rúmum
12 aurum minna fyrir mjólkina
en þeir hafa siðferðilegan rétt
til að krefjast. Ákvörðun kjöt-
verðsins verður jafnvel enn
ranglá,tari. Ef bændur geta
þolað í)etta, þá er vissulega ekki
hægt að sjá, að til sé það of-
beldi, sem ekki er hægt að bjóða
þeim.
Það reynir nú á hin nýju
stéttasamtök bænda að leiða
það í ijós, hvort bændur þola
að þeim sé sýnt hvers konar Qf-
beldi og ranglæti. Bogni bænd-
urnir og samtök þeirra fyrir of-
beldinu, á stéttin sér ekki mik-
illar viðreisnar von. Annaðhvort
er nú fyrir bændur að svara of-
beldinu að hætti .verkalýðssam-
takanna ellegar að beygja sig
fyrir ranglætinu og gerast með
því undirlægjur annara stétta í
landinu. Geti stéttarsamtök
bænda ekki mætt ranglætl
stjórnarliðsins með manndómi
og hörku, mun það fljótlega
færa sig upp á skaftið og verða
hálfu ósvífnara en nokkuru
sinni fyrrT
Frásögn Eysteins Jónssonar
(Framhald af 1. slðu)
að ýtarlegar upplýsingar verði
gefnar um gang málanna að
svo stöddu, þar sem þau eru nú í
athugun, til undirbúnings fram-
haldsviðræðum, eins og ég gat
um áðan.
Það er óhætt að segja, að ís-
lenzku nefndinni var vel tekið,
og fóru viðræðurnar fram með
mikilli vinsemd. Það er álit mitt
að þeir, sem þátt tóku i samn-
ingaviðræðunum af beggja hálfu
pu, vilji gera allt, sem unnt er
til þess.að þessar fyrstu viðræð-
,ur þjóðanna eftir skilnaðinn
verði til eflingar góðu samstarfi
þessara tveggja norrænu
bræðraþjóða í framtíðinni.
— Eins og þér er kunnugt
hafa að undanförnu farið all
miklar sögur af fálæti meðal
Dana í garð íslendinga. Varst
þú var við slíkt og hvernig er
annars hugur Dana til íslend-
inga nú?
— Það er þýðingarlaust að
draga fjöður ýfir það, að tals-
mikillar gagnrýni hefir að und-
anförnu gætt í garð íslendinga
í dönskum blöðum vegna sam-
bandsslitanna. Mörgum fannst
og finnst jafnvel enn, að íslend-
ingar hefðu getað og átt að bíða
til ófriðarloka.
Það er skoðun mín, að þessi
gagnrýni stafi fyrst og fremst
af því, hve aðstaða Dana og ís-
lendinga var ólík um þær mund-
ir, er skilnaðurinn fór fram.
Ég tel, að þetta hafi átt drjúgan
þátt í því, að Danir áttu erfitt
með að líta sömu augum og
íslendingar á þær aðstæður í
alþjóðamálum, sem voru þess
valdandi, ásamt öðru, að íslend-
ingar töldu rangt að fresta sam-
bandsslitunum lengur en til árs-
ins 1944.
Ennfremur hygg ég, að al-
menningi í Danmörku hafi tæp-
lega verið það nægilega lj-óst,
að báðar þjóðirnar Danir og ís-
lendingar, höfðu hvor um sig
fullan rétt til þess að ákveða
skilnað samkvæmt sambands-
lagasamningunum.
— Var ekkert gert til þess að
skýra sjónarmið íslendinga í
þessum efnum?
— Jú, áreiðanlega var mikið
unnið í þá átt, en þar var við
ramman reip að draga, þar sem
Þjóðverjar settu fótinn fyrir til-
raunir, sem gerðar voru til þess
að koma á framfæri við almenn-
ing rökum íslendinga í skilnað-
armálinu. Þannig var málið ein-
hliða rætt opinberlega, unz fargi
Þjóðverja létti af dönsku þjóð-
inni.
Ég held, að með degi hverjum
eyðist nú ýmiskonar misskiln-
ingur, sem náð hefir að festa
nokkrar rætur út af skilnaðin-
um. Ég er sannfærður um, að
auknar samgöngur milli land-
anna verða til þeSs að á skömm-
um tíma hverfi með öllu það fá-
læti 1 garð íslendinga, er vart
hefir orðíð að undanförnu hjá
einstökum mönnum í Dan-
mörku.
í þessu sambandi er og gott
að minnast þess, að fjöldi
merkra stjórnmálamanna í Dan-
mörku hafa sýnt fullan skilning
á afstöðu íslendinga.
Það hefir alltaf verið skoðun
mín, að vinátta Dana og íslend-
inga'verði betri eftir skilnaðinn,
en hún hefir áður verið. Sú
skoðun mín hefir ekki breyzt í
þessari ferð,
Annars vil ég grípa* tækifærið,
nú þegar talið berst að sambúð
og samskiptum íslendinga og
Dana, til þess að láta i ljós sér-
staka aðdáun mína á því starfi,
sem Jón Krabbe, sendisveitar-
forstjóri í Kaupmann ahöfn á
styrjaldarárunum, hefir unnið í
þágu íslands og íslenzku þjóð-
arinnar fyrr og síðar og þá ekki
sízt á þessum síðustu árum.
íslendingar eiga Jóni Krabbe
mikið að þakka fyrir hið óeigin-
gjarna starf hans að míilefnum
íslands. Krabbe er nú kominn á
efri ár og hefir nú í hyggju að
láta senn af störfum þeim, sem
hann hefir gegnt fyrir landið.
Færi vel á því, að íslendingar
minntust þess á verðugan hátt
hve mikið starf og óeigingjarnt
Jón Krabbe hefir fyrir þá unnið.
— Hvað getur þú annars sagt
í stuttu máli um þjóðfélagshætti
í Danmörku, eins og þeir eru nú?
— Það er ekki auðvelt að átta
sig á þjóðfélagsháttum, þótt
menn dvelji nokkra daga í öðru
landi, en ekki vil ég þó alveg
skorast undan því að nefna
nokkur atriði. Mér virðist .nægi-
legt af matvælum til í landinu
og að Danir muni ekki þurfa að
kvíða fæðuskorti, en hins vegar
munu menn óttast, að eldsneyt-
isskortur verði í vetur. Af elds-
neytisvandræðum hefir hlotizt
mikill rafmagnsskortur og verð-
ur af þeim orsökum m. a. að
loka öllum veitingastöðum kl.
9i/2 að kvöldi. Fólk fer snemma
að hátta og rís árla úr rekkju.
Það er ef til vill einnig að
nokkru leyti vani frá hernáms-
árun.um.
Enn er mikill skortur á ýmsum
vörum, en þess er vænzt, að
fljótlega rætist úr því.
— Ber orðið nokkuð á óróa í
Danmörk?
— Ekki verða ókunnugir þess
varir. Yfirleitt má vtst segja, að
komin sé aftur á regla í landinu.
Annars hefir viðureignin við
Þjóðverja og danska þjóna
þeirra orsakað talsverðan óróa
í landinu og haft sérstök áhrif á
þjóðlífið, eins og við mátti búast.
Talsverður metingur virðist
meðal manna, útaf því, hvað
menn gerðu, eða létu ógert á
hernámsárunum. Þá sýnast
einnig skiptar skoðanir um það,
hve langt eigi að ganga í því
að refsa, og hvað til afbrota
skuli teljast og virðist svo, sem
öfga kenni í því sambandi hjá
ýmsum. Umræður um þessi
vandamál eru þó yfirleitt ekki
öfgakenndar, þótt undantekn-
ingar megi finna, og bendir allt
til þess, að Dönum muni takast
að ráða fram úr þessum vanda-
málum með festu og halda jafn-
vægi um meðferð þeirra.
— Hvað er að segja um stjýrn-
málaástandið í landinu?
— Mér skilst, að um skeið
hafi sumir búizt við því, að
frelsishreyfingin yrði sérstakur
stjórnmálaflokkur. En nú má
telja víst, að svo verður ekki,
enda hafa menn úr öllum stjórn-
málaflokkum unnið í frelsis-
hreyfingunni. Nú við kosning-
arnar munu ýmsir úr frelsis-
hreyfingunni verða framarlega
í stjórnmálabaráttunni, enda
margir þeirra kunnir stjórn-
málamenn áður, en flokkaskipt-
ingin mótast eins og fyrir stríð
eftir afstöðu flokkanna til þeirra
vandamála, sem leysa þarf í ná-
inni framtíð, en miðast ekki við
ástandið á hernámsárunum.
— Hvað er að frétta af fjár-
hags- og atvinnumálum Dana?
Danir hafa miklar áhyggjur
um þessar mundir útaf verð-
lækkun á útfluttum landbún-
aðarafurðum til Bretlands.
Þessi verðlækkun er talin óum-
flýjanleg, til þess að keppa við
önnur lönd, sem.sjá Bretum fyr-
ir landbúnaðarvörum. Margir
töldu, að landbúnaðurinn gæti
með engu móti þolað þá lækkun,
sem í vændum er, en ekki hefir
verið upp gefið til hvaða ráða
yrði gripið útaf þessum aðsteðj-
andi vanda.
Mér virtist það vera ríkjandi
álit í Danmörku, að stjórnar-
völdunum bæri að koma í veg
fyrir hvers konar fjármálaspill-
ingu og skapa heilbrigðan fjár-
hagsgrundvöll við upphaf frið-
artímabilsins. Hafa flokkarnir
þegar tekið þessi mál til með-
ferðar meðal annars með til-
liti til hinna væntanlegu kosn-
inga.
Danir munu ákveðnir í því að
berjast gegn verðbólgu og upp-
lausn í fjármálum. Merkasta
löggjöfin, sem sett hefir verið
til þess að skapa réttlátan fjár-
málagrundvöll í styrjaldarlokin,
er hin svo kallaða peningalög-
gjöf. Sú löggjöf fjallar um eigna-
uppgjör allra landsmanna og
er allt gert, sem unnt er til að
Ijósta upp skattsvikum og fá rétt
eignaframtöl. Bankainnstæður
eru nafnskráðar og öll hand-
(jatnla &íó %v? Síó
LILY MARS (Presenting Lily Mars) Söngv^.mynd með Judy Garland, Van Heflin, Marta Eggerth. Sýningar kl. 5, 7 og 9. • SÖNGHALLAR- IJNDREV. („Phantom of the Opera“) Stórfengleg og íburðarmikil músikmynd í eðlilegum litum. Nelson Eddy, Susanna Forster, Sýnd kl. 9. Bönnuð yngri en 14 ára. SAMKVÆMISLÍF (In Society). * Fyndin og fjörug skopmynd j með Abbott og CosteUo. j Sýnd kl. 5 og 7.
fr — — o — — u — u — u —u —
Bezta tœkifœrisgjöfin til
allra Ijóðavina er
Sótbráð
I'
! nýja Ijóðabókin eftir Guð-
mund Inga Kristjánsson.
Bólusetninga-
sprautur»
sem stilla má,
sérstaklega vandaðar kr. 15,00
hólnálar, ryðfríar — 1,00
varagler — 2,50
Sendum um land allt.
Seyðisfjarðar Apótek.
Ú R B Æ N U M
Flugsýning.
Síðastl. laugardag hélt brezki herinn I
flugsýningu á flugvellinum í Reykja-
vík til minningar um fimm ára afmæli
sigurs Breta í loftorrustunni um Bret-
land. Fjöldi manns horfði á sýninguna
og skoðaði ýmislegt, er flugherinn
hafði til sýnis fyrir-almenning um leið.
Forseti íslands var viðstaddur sýning-
una og mælti hann nokkur orð að
henni lokinni.
Maffur hverfur.
Síðastl. laugardagskvöld fór 17 ára
piltur, sem átti heima innan við bæ, að
heiman og hefir ekkert til hans spurzt
síðan. í lokaðri hirzlu, sem hann átti
og hefir nú verið brotin upp, skyldi
hann eftir bréf, þar sem hann segist
ekki muni koma aftur. Upplýst er einn-
ig, að hann hafði tekið með sér byssu
og að hann hafi verið undarlegur í fasi
er hann fór að heiman. Lögreglan hefir
látið leita hans, m. a. með sjó fram,
en árangurslaust.
Gagnfræffaskóli Reykjavíkur
mun verða settur næstk. fimmtudag.
Um 600 nemendur munu verða í skól-
anum í vetur og mun hann starfa í
16 bekkjadeildum. Verða 10 þeirra í
gamla skólahúsinu CFranska spitalan-
um), en 6 í Sjómannaskólanum nýja.
Deildirnar, sem verða í Sjómannaskól-
anum, munu ekki geta tekið til starfa
fyrr en um mánaðamót.
Framkvæmdir viff íþróttasvæffið
í Laugadal eru nú í þann veginn
að hefjast. En þar var fyrir all löngu
ákveðið að koma skyldi upp íþrótta-
og skemmtisvæði handa bæjarbúum.
íþróttasvæðið er frá Engjaveg að
sunnan , óne^pdum vegi að austan,
Reykjavegi að vestan og Sundlauga-
vegi að norðan. En skemmtisvæðið á
að vera milli Múla- og Holtavegar.
Nýlega hafa verið samþykktar af
bæjarráði og verkfræðingi teikningar
og framræslukerfi íþrótta- og skemmti-
svæðisins, en framkvæmdir munu fyrst
sum sinn aðeins hafnar á íþrótta-
svæðinu. Stórvirkar vélar verða not-
aðar við verkið og sjá þeir Jóhann
hafabréf, en peningaseðlar inn-
kallaðir til þess að komast eftir
því, hverjir eru eigendur fjárins.
Á grundvelli þessara framtala
og upplýsinga verður svo lagður
skattuf á stríðsgróðann og eignir
þeirra, sem grætt hafa óleyfilega
gerðar upptækar. Er búizt við,
að tekjur ríkissjóðs vegna þess-
ara ráðstafana verði gífurlega
miklar og er sýnilega ætlunin
að nota það fjármagn, - sem
stofnfé þeirra félagslegu um-
bóta og framkvæmda, sem Dan-
ir hafa nú í hyggju.
Mér virtist sú skoðun koma
víða fram, að með þessum og
svipðum ráðstöfunum, væri það
sýnt svart á hvítu, að ætlunin
væri að skapa réttlátan grund-
völl í fjármála- og atvinnulifi
þjóðarinnar og að þessar ráð-
stafanir væru til þess fallnar
að auka og efla trú manná á
ágæti frelsis og lýðræðis.
Jónasson og Kristófer Grímsson um
framkvæmdirnar. / '
N
Nýjar einstefnuaksturs götur.
Bæjarráð hefir eftir tillögu lögreglu-
stjóra samþykkt, að tekinn verði upp
einstefnuakstur um Vegamótastíg milli
Laugavegs og Grettisgötu, frá norðri
til suðurs. — Einnig að einstefnuakstur
skuli verða um Meðalholt, frá Einholti
og út á Háteigsveg.
Trúlofun.
.. Nýlega hafa opinberað trúlofun sfna
ur.gfrú Sigríður Björnsdóttir frá Ólafs-
vík og Jón Bjarklind, starfsmaður hjá
verðlagseftirlitinu í Reykjavík.
Kviknar í bifreiff.
Síðastliðinn sunnudag kviknaði í
vörubifreiðinni R-2069, er stóð fyrir
framan húsið nr. 29 við Ásvallagötu.
Bifreiðarstjórinn var undir bifreiðinni,
þegar kviknaði í henni og brenndist
hann töluvert á hægri hendi. Skemmd-
ir urðu miklar á bifreiðinni.
Reykjafoss til Svíþjóffar.
E. s. Reykjafoss lagði af stað í aðra
ferð sína til Gautaborgar síðastl. föstu-
dagskvöld frá Reykjavík. Skipið mun
koma við í Leith í En^landi á útleið.
Með þv5 fóru utan þessir farþegar:
Frk. Margrét Helgadóttir, frú Nanna
Ohlsson með 2 börn, Skarphéðinn Jó-
hannsson, Ríkharður Jóhs. Jónsson,
Óttarr Karlsson, Kristinn Guðsteins-
son.
Flugbát hvolfir
Grumman-flugbát „Loftleiffa"
h. f. hvolfdi í lendingu á Skerja-
firffi síffastl. laugardag.
Flugbáturinn var í hringíiugi
eftir ósk brezka flughersins í
sambandi við flugsýningu þá,
sem herinn hélt.
Flugbáturinn var búinn að
fara 8 ferðir þá um daginn, en
í þeirri síðustu hvolfdi bátnum
þegar hann var að lenda á
Skerjafirði. Farþegar og flug-
maður björguðust og sakaði þá
ekki, nema hvað flugmaðurinn,
Kristinn Olsen, meiddist litils-
háttar.
Orsök slyssins var sú, að hjól
vélarinnar voru niðri, er hún
settist á sjóinn.
Menn úr brezka hernum hafa
unnið við björgun vélarinnar.
Enn er óvíst hvað skemmdirnar
eru miklar.
Nýr háskólarektor
Þann 15. þ. m. tók Ólafur Lár-
usson prófessor við embætti,
sem rektor Háskóla íslands. —,
Var hann á síðastliðnu vori
kjörinn rektor til næstu þriggja
ára. S. 1. þrjú ár hefir Jón
Hjaltalín Sigurðsson verið
rektor.