Tíminn - 02.10.1945, Blaðsíða 3

74. Mað
TÍME^lVi, |)riðjinlag'iim 2. okt. 1945
3
Úr sögu Siglufjarðarmálsins:
Þannig ætBuöu kommúnistar að halda
völdum í Kaupfélagi Siglufjarðar
Eftir fundarfrestunina 7.
júní kom aðalfundur K. F. S.
aftur saman sunnud. 10. júní
klukkan 15 í sal Gesta- og sjó-
mannaheimilisins á Siglufirði.
Er það all stór salur, líklega
um 9x12 m. ásamt útskoti lík-
lega um 3x6 m. Hliðar salarins
munu vita nokkurn veginn suð-
ur norður, en gaflar nokkurn
veginn austur og vestur. Sæt-
um var svo fyrir komið, að for-
maður er var fundarstjóri, skyldi
sitja við borð fyrir suðurgafli,
en fulltrúar á bekkjum, er þann-
ig var skipað, að tveir voru til
hægri handar form. hvor fram
af öðrum við austurhlið salar-
ins, tveir til vinstri handar hvor
fram af öðrum við vesturhlið,
en fyrir framan bekki þessa
munu og hafa verið einhverjir
stólar. Þá munu loks hafa verið
þrír fulltrúabekkir þvers í hús-
inu, andspænis formanni, en
nokkuð frá honum, líklega nokk-
urnveginn við nyrðri enda
bekkja þeirra, er voru við aust-
ur- og vesturvegg salarins. Hefir
þannig oröið nokkur auður fer-
hyrningur á gólfinu fyrir fram-
an formann, er sæti hans og
fulltrúabekkirnir mynduðu. Fyr-
ir aftan þverbekki þá er full-
trúum voru ætlaðir var komið
fyrir áheyrendabekkjum, er lík-
legt þykir að greindir hafi verið
frá fulltrúabekkjunum með ein-
hverju meira bili en var á milli
annara bekkja í salnum eins
og gjörðarbeiðendur halda fram.
Ekki getur fundargerðin þess,
hve margir fulltrúar voru mætt-
ir, en svo virðist, að þeir hafi
svo til allir verið mættir eða þá
varamenn í þeirra stað. Þá var
og margt almennra félagsmanna
á fundinum.
Um það bil, sem fundurinn
skyldi hefjast, kvaddi formaður
fulltrúa til að taka sæti á
bekkjum þeim, er þeim voru
sérstaklega ætlaðir, og virðist
hefir það verið sennilegt gert,
þá verður þessum mótmælum
samkvæmt 154. gr. einkamála-
laganna ekki sinnt.
Tillögu þessa las fo’rmaður
upp, en neitaði að bera hana
undir atkvæði og kveðst hann
í því sambandi hafa vitnað til
fundarskapa K. F. S., er ákvæðu,
að formaður sk'yldi stjórna
fundum, en í forföllum hans
varaformaður. Kveðst hann síð-
an hafa beðið varaformann,
Þórodd Guðmundsson, gjörðar-
þola, að taka sæti fundarstjóra,
og sjálfur hafið lestur skýrslu'
stjórnarinnar, en brátt orðið að
hætta lestrinum vegna háreysti,
er orðið hafi í fundarsalnum,
enda varaform. lýst fundar-
hléi, meðan ró væri að komast á.
Bjarni Johannsson kveðst hafa
beðið formann um orðið til að
ræða tillöguna um leið og hann
afhenti honum hana. í annað
sinn kveðst hann hafa beðið
um orðið, þegar formaður neit-
aði að bera tillöguna upp og,
er sér hafi þá enn ekki verið
sinnt, vitnað um leið í fund-
arsköp K.F. S. Hafi formaður
svarað, að fundarsköp breyttu
ekki samþykktum félagsins, en
að því svari fengnu kveðst
Bjarni hafa staðið upp, lesið
upp tillöguna, er hann hafði
samrit af, beðið fulltrúa að
greiða um hana atkvæði og
nefnt jafnframt sem teljara þá
Arnþór Jóhannsson, skipstjóra
og Jóhann Sveinbjörnsson, toll-
þjón. Telur Bjarni að formaður
hafi verið í fundarstjórasæti,
þegar hann hafi staðið upp, en
að sig minni, að varaformaður
hafi sezt í það, meðan á at-
kvæðagreiðslunni hjá sér hafi
staðið. Fundarhlé hafi vara-
formaður ekki gefið, fyrr en
eftir að meirihlutafulltrúarnir
hefðu verið búnir að kjósa
fundarstjóra og hann tekfnn
við fundarstjórn.
Svo er að sjá af gögnum máls-
ins, að rétt sé, að Bjarni hafi
beðið um orðið um tillöguna, en
ekki fengið og eftir að Bjarni
stóð upp hafi þeir formaður og
hann einhverja stund talað
báðir í einu, en ræða Bjarna þó
yfirgnæft. Hefir verið deilt all-
mjög um aðstöðu alla á fundin-
um um þetta leyti, en þau deilu-
atriði verða ahuguð síðar eftir
því, sem tilefni verður til. —
Varaformaður kveður, að þegar
svo hafi verið komið, að formað-
ur og Bjarni hafi talað sam-
tímis, hafi hann, bæði vegna
þess og annars hávaða í saln-
um, gefið fundarhlé meðan ró
væri að komast á, eftir að hafa
árangurslaust skorað á menn
að hætta að trufla fundinn og
gefa formanni hljóð til að flytja
skýrslu sína. Hafi þá formaður
hætt að tala, en Bjarni haldið
áfram.
Fulltrúar greiddu atkvæði um
dagskrártillöguna eftir tilmæl-
um Bjarna og reyndust 44 vera
með henni. Mótatkvæði komu
engin fram, enda þótt gögn
málsins þyki sýna, að þeirra
hafi verið leitað. Að tillögunni
samþykktri lét Bjarni fara fram
atkvæðagreiðslu um fundar-
stjóra og hlaut Jóhann Þorvalds-
son, gjörðarbeiðandi, kosningu
með 43 atkvæðum. Tók Jóhann
síðan við stjórn fundarins af
hálfu meirihlutafulltrúanna,
nefndi ritara þá Halldór Krist-
insson, gjörðarbeiðanda og Sig-
urð Gunnlaugsson og virðast
þeir aliir hafa komið sér fyrir
við borð,er þeir hafa sett á auða
svæðið, er var á milli fulltrúa-
bekkjanna. Virðist Jóhann síð-
an, eftir einhver ræðuhöld af
hálfu fulltrúanna, hafa lýst yf-
ir að fundurinn héldi áfram
eftir dagskrá.Tvær fundargerðir
liggja fyrir um fund þennan
önnur undirrituð af Jóhanni
Þorvaldssyni ásamt riturum
þeim, er hann tilnefndi, en hin.
af Ottó Jörgensen og Óskari
Garibaldasyni, gjörðarþola, og
Hlöðvi Sigurðssyni, barnaskóla-
stjóra, sem riturum, en sá síðar-
nefndi tók við ritarastörfum af
Jóhanni Þorvaldssyni af h'álfu
minnihlutafullrúanna, eftir að
Jóhann tók við fundarstjórn,
samkvæmt kosningu meirihluta-
fulltrúanna, en til þess tíma
virðist Jóhann hafa verið fund-
arritari ásamt Óskari.
Svo sem fyrr er greint var
lokið við afgreiðslu tveggja
fyrstu dagskrárliða aðalfundar-
ins hinn 7. júní. í fundargerð
meirihlutafulltrúanna 10. júní
er bókað svo um afgreiðslu dag-
skrárliðanna:
Um 3. dagskrárlið: formaður
neitaði að gefa’skýrslu stjórnar-
innar, um 4. dagskrárlið: kaup-
félagsstjóra var samkvæmt til-
mælum hans veittrur frestur til
að fiytja skýrslu sína um 5. dag-
skrárlið. Kristmar Ólafsson,
endurskoðandi sagðist ekki
flytja skýrslu sína nú frekar en
aðrir, er skýrslur ættu að flytja,
heldur síðar á fundinum,- um
6. dagskrárlið: samþykkt var að
fresta afgreiðslu liðsins, enda
hefði stjórnin enga skýrslu gef-
ið og ekki óskað að leggja fyrir
fundinn tillögu um ráðstöfun
arðsins og um 7. dagskrárlið:
Engin erindi deilda bárust. Þá
var komið að 8. lið dagskrár-
innar: Kosningar. Kom þá fram
svohljóðandi tillaga til breyting
ar á 1. lið 14. gr. samþykkta K.
F. S.: „Stjórn félagsins skal
skipuð 7 mönnum kosnum á
aðalfundi, í fyrsta skipti á að-
alfundi 1945. Þá skal og kjósa
3 varamenn. Kjörtími aðal-
manna skal vera 4 ár, þó þannig,
að úr stjórn þeirri, sem fyrst er
kosin eftir samþykktum þessum,
gangi einn maður úr eftir ár,
síðan tveir á ári. Fyrsta árið
eftir tvö ár.“
Bók um mannraunir
og ævintýr
Fyrir skömmu kom út ný bók
eftir Sigurð Helgason rithöf-
und. Nefnist hún „í óbyggðum
Austur-Grænlands“ og er sam-
in með hliðsjón af bók danska
iandkönnuðarins, Ejnars Mik-
kelsens, um þriggja ára útivist
hans á austurströnd Græn-
lands. Er söguþræði þeirrar
bókar fylgt, en frásögnin stytt
og orðalagi vikið við, eftir því
sem höfundi hefir þótt henta.
Er frásögnin öll létt og lipur-
leg og vel við hæfi ungs fólks.
Ejnar Mikhelsen hefir lengi
verið nafntogaður maður. Hann
er fæddur 1880 og gerðist ungur
sjómaður. Var hann innan við
tvítugt er hann réðist í fyrsta
Grænlandsleiðangur sinn und-
ir forustú Amstrups nokkurs.
Ári síðar fór hann til Franz
Jósepslands og síðan víða um
höf á skipi, er fékkst við ýmsar
líffræðirannsóknir. Þar næst
var hann í siglingum, einkum
'suður í hitabelti, unz hann réð-
, ist í íshafsleiðangur og fór þá
ævintýralega sleðaferð frá skipi
, langar leiðir út á hafísinn.
Fórst skipið, en leiðangursmenn
komust af.
Þetta ævintýralíf var undir-
búningurinn að hinni miklu
rannsóknarför hans til Austur-
Grænlands, er stóð í þrjú ár og
þessi bók fjallar um.
Síðan hefir hann ráðizt í
ýmsar svaðilfarir, og þegar
Danir og Norðmenn deildu um
í Austur-Grænland, stofnaði
I hann danska nýlendu við Scor-
esbysund, er Jiefir vegnað vel.
Ejnar Mikkelsen hefir oft
komið til íslands, og mun eiga
j hér marga góðkunnngja. Þeir og
fleiri munu lesa bókina, er Sig-
' urður Helgason hefir endur-
samið, sér til fróðleiks, ánægju
j og hvatningar í andstreymi
lífsins.
Þá var og lagt til að breyta
e lið 16. gr. samþykktanna, en
þá breytingu er ekki tilefni til
að ræða hér.
Ofangreindar tillögur til sam-
þykktabreytinga voru afhentar
aðalfundarfulltrúunum á fund-
inum. Munu þeir flestallir hafa
tekið við þeim og allir áttu þeir
kost á að fá þær.
Þegar tillögur þessar voru
komnar fram, er bókað svo í
fundargerð íneirihiutafulltrú-
anna, að aðalfundurinn hafi
samþykkt, með 42 samhljóða at-
kvæðum að fresta kosningu eins
aðalmanns og eins varamanns í
stjórn K.F.S. vegna hinna fram-
komnu tillagna til samþykkta
breytinga. Þá var kjörinn aðal-
endurskoðandi Karl Dúason
með 38 atkvæðum og vafaendur-
skoðandi Georg Pálsson einnig,
með 39 atkvæðum. Loks voru
kjörnir tveir fúlltrúar á aðal-
fund S. f. S.,f þeir Sigurður Tóm-
asson, kaupfélagsstjóri, og
Kristján Sigurðsson, gjörðar-
beiðandi báðir með 38 atkvæð-
um. Þegar hér var komið er
bókað, að fundarstjóri Jóhann
Þorvaldsson, hafi tilkynnt full-
trúum, 'að fundurinn yrði flutt-
1 ur í annan sal í sama húsi, þareð
formaður og varaformaður
. kaupfélagsins trufiuðu svo fund
(inn, að ekki væri lengur unnt
að halda honum áfram á sama
stað. Fluttu meirihlutafulltrú-
arnir síðan í sal á öðru lofti
hússins, en minnihlutafulltrú-
(Framhald á 7.'síðu)
því hafa verið hlýtt. Þegar þessu
var lokið mun formaður hafa
lýst fundinn settan, en annað
hvort rétt áður eða í sama
mund afhenti einn meirihluta-
fulltrúanna, Bjarni Jóhannsson,
yfirlögregluþjónn, honum til-
lögu,sem í málarekstrinum hefir
alltaf verið nefnd dagskrártil-
laga og verður einnig kölluð
það hér á eftir. Var tillaga þessi
svohljóðandi: „Með skírskotun
til 14. gr. fundarskapa K. F. S.
samþykkir fundurinn eftirfar-
andi dagskrártillögu: Þareð
formaður félagsstjórnar, Ottó
Jörgensen, hefir beitt ofriki úr
fundarstjórasæti og neitað að
bera undir atkvæði skriflegar
tillögur, er fulltrúar hafa fram
borið, vítir fundurinn harðlega
fundarstjórn formanns og sam-
þykkir að kjósa annan fundar-
stjóra.“
Undir tillögu þessa höfðu rit-
að 36 aðalfulltrúar og 8 vara-
fulltrúar og virðast þeir flest-
ir hafa verið mættir á fund-
inum eða þá aðrir í þeirra stað.
Höfðu þeir fyrir fundinn falið
Bjarna að koma tillögunni á
framfæri. Umboðsmaður gjörð-
arþola hefir mótmælt því í
greinargerð sinni, sem ósönnuðu,
að þessir menn hafi undirritað
tillöguna og að þeir hafi gert
það af fúsum eða frjálsum vilja,
en þareð skjalið hvorki eftir
útliti sínu né efni vekur grun
um, að það sé falsað, né heldur
Stefán/ Jónsson:
Skóiamát sveitanna
Hér birtist niðurlag greinar Stefáns Jónssonar námsstjóra um
skólaniál dreifbýlisins. Er þetta vandamál hér vel reifað, og væri
vel, að fleiri kæmu á eftir og segðu sitt álit.
Ég hefi nú rakið nokkuð og
skýrt hversu háttar með skóla-
mál sveitanna, og ég hefi bent
á aðstöðumuninn hjá skólabörn-
um í kaupstöðum og þéttbýli
og jafnöldrum þeirra í sveitun-
um, þar sem enn vanta skóla-
hús, og ég hefi látið í ljós þá
skoðun mína, að ekki gæti hjá
því farið, að þessi aðstöðumun-
ur kæmi fram æskulýð strjál-
býlisins til tjóns, ef ekki væri
nú þegar hafip sókn í skólamál-
um sveitanna. Ég hefi líka sýnt
fram á það, án þess að rökstyðja
það verulega, að um undanfarná
áratugi virðist uppeldi og
fræðslu hinna strjálbýlu hér-
aða hafa skilað góðum stofn-
um til starfs og mennta í ís-
lenzku þjóðlífi. Það er líka
mitt álit, að æskumaður, upp-
alinn í sveit, standi enn að
öðru jöfnu bétur að vígi í lífs-
baráttunni, og þroski hans og
sjálfstæð hugsun sé meiri en
jafningja hans að gáfum, sem
uppalinn er við ys fjölmennis,
ef hann fer ekki á mis við þá
nauðsynlegu fræðslu, sem nú-
tíminn krefur. En þær kröfur
eru nú svo miklar, að flestum
heimilum er ofraun að veita
bá fræðsiu, og á ég þar sérstak-
lega við kröfur í reikningi og
stafsetningu móðurmáls.
Að lokum vil ég taka hér
fram, það sem ég tel að gera
þurfi til framfara og umbóta á
skólamálum sveitanna á næstu
árum, svo að réttur sé hlutur
þeirrar æsku, er enn þá unir í
sveitum landsins, og henni veitt
svipuð aðstaða til náms og
fræðslu og æskulýð kaupstað-
anna og þéttbýlis.
Hefi ég þá sérstaklega í huga,
að enn eru yfir 100 skólahverfi,
sem ekki hafa viðunandi skóla-
hús, og verða að búa við far-
skólahald við erfið skilyrði.
Á næstu árum þarf að vinna
skipulega að því, að sameina
skólahverfi um byggingu
heimavistarskóla, þar sem því
verður við komið, og hefja
byggingu þeirra strax og nokkur
tök eru á. En sveitir þarf að
sameina, þar sem þess er kostur,
vegna þess, að fámennum
sveitum er rekstur heimavist-
arskóla allþungur baggi og svo
er æskilegast að hver heima-
vistarskóli hefði svo mörg börn
að tveir eða fleiri kennarar
störfuðu við hann, þar sem með
bví fengist meiri trygging fyrir
Cjölhæfni í kennslugreinum, svo
sem söng, íþróttum og handa-
vinmj.
Allar sveitir, sem ekki eiga
skólahús, þurfa nú þegar að
hefja fjársöfnun, — enda marg-
ar sveitir, sem hafa þegar eign-
azt gilda sjóði — og mynda
skólasjcði. Fjárins má afla með
frjálsum samskotum, framlög-
um úr hreppssjóði og á marga
fleiri vegu.----------
Fámennar og mjög strjálbýl-
ar sveitir, sem er þannig settar,
að þær hafa ekki aðstöðu til
að sameinast öðrum sveitum
um byggingu skóla, og ekki bol-
magn til að byggja og reka
fullkominn skóla, ættu að at-
huga hvar hentugast væri í
sveitinni, að velja tvo fasta
skólastaði með tilliti til þess,
að börn gætu gengið á skóla-
staðinn og fengið dvöl á næstu
bæjum. — Þar þyrfti að byggja
að nýju eða endurbæta góða
stofu, sem rúmaði 10—12 börn,
með sérinngangi, anddyri til
fatageymslu og snyrtiherbergi,
og ákveða svo farskólanum þar
fasta staði, svo að á .hverju
hausti þurfti ekki að basla við
að koma skólanum niður, sem
kallað er. — Ef vel tekst um
val á þeim stöðum og aðbúð er
sæmileg, má vel við það una. —
Öll skólahéruð, sem næsta
vetur eiga að búa við farskóla,
þurfa nú þegar á næsta hausti,
að koma farkennslunni þannig
fyrir að viðunandi sé. Börnin
sem vaxa upp árlega geta ekki
beðið. Nauðsynlegustu umbætur
eru þær, að fækka svo kennslu-
stöðum að helzt sé ekki kennt
í meir en 2 stöðum í skóla-
hverfi, — og jafnframt reynt
að vinna að því, að þessir
kennslustaðir fullnægi lág-
markskröfum um ytri aðbúnað.
— Ég veit að mörg vandkvæði
eru á þessu og mestum erfið-
leikum veldur fólksleysið á
heimilunum, en mikið má góður
vilji, og fáir telja eftir fyrir-
höfn vegna barna sinna. — —
Ég tók það fram áðan, að
enn hvíld,! fræð.síla barna til
10 ára á heimilum sveitanna
víðast hvar. — Það er skoðun
mín, að ef heimilin reynast fær
um það, þá sé það heilladrjúgt
hinni uppvaxandi æsku. —
Og þótt ég hafi trú á starfi
skólanna, og telji að undir nú-
verandi kringumstæðum sé
þörf þeirra alltaf að* verða
meiri, og þeir séu smátt/ og
smátt, fyrir knýjan^i nauðsyn,
að taka að sér fleira og fleira
af því, sem ætti að vera starf
heimilanna, þá tel ég að gott
heimili sé öllum skólum æðra,
og skólarnir eigi í starfi sínu að
læra af hinum góðu heimilum
og ná samvinnu við þau. —
Góður skóli getur líka, ef lán
er með í starfi hans, unnið
mésta þrekvirkið með því að
kenná heimilunum að kenna
sínum eigin börnum, — fá- þau
til að taka þátt í starfi þeirra
heima og fylgjast með námi
þeirra í skólanum.
1
í byrjún máls míns minntist
ég á sjálfstæðisbaráttu Jóns
Sigurðssonar og á hverjum rök-
um hann beitti meðal annars
til að sanna það, að íslending-
ar ættu kröfu til að stjórna
sér sjálfir.--------
Viðurkenning sjálfstæðisins
er nú fengin, og væri Jón Sig-
urðsson nú uppi, þyrfti hann
ekki að fórna öllum starfsárum
sínum í baráttu fyrir þeim
mannréttindum íslendinga. —
En væri hann uppi nú, þegar
þjóðin þarf að vernda fengið
frelsi, og sýna að hún sé rétt-
borin til þess, þá myndi hann
benda þjóðinni á, — að sömu
rökin og veittu henni rétt til -
frjálsra athafna, væru enn í
gildi. — Hann myndi minna ís-
lendinga á, — að þeir voru af
góðu bergi brotnir, — að þeim
bæri að nema og hafa i heiðri
sögu lands og þjóðar, og öll
þeirra framtíð og frelsi ylti á
því, að þeir héldu áfram að
vera lesandi þjóð, og færu vel
með móðurmálið í ræðu og riti.
Ég læt nú grein minni lokið.
— En það munu allir viður-
kenna að skólamál sveitanna
séu ein mestu vandamál hinna
dreifðu byggða landsins. —
Ég hefi í þessari grein bent
á staðreyndir sem sanna mis-
rétti það, er æskulýður sveit-
anna býr við, þar sem enn
vantar viðunandi skólahús, —
og ég hefi jafnframt vakið at-
hygli á þvi, að hin strjálbýlu
og afskekktu héruð hafi hingað
til skilað góðum stofnum, sem
reynst hafa menningu þjóðar-
innar styrkar stoðir. — Það er
því skylda þjóðfélagsins að búa
sæmilega að þeim stofnum, er
þar standa enn og hlúa að þeim
gróðri, er vex í skjóli þeirra. —
Það veit enginn að hverju barn-
inu gagn verður, og þess vegna
eiga öll börn sama rétt og kröfu
til þjóðfélagsins um uppeldi og
fræðslu.
Saga íslendinga hefir oft
sannað það, sem stendur í
fornu ljóði, — að — þeir munu
lýðir löndum ráða, er útskaga
áður of byggðu. —