Tíminn - 09.10.1945, Blaðsíða 3

76. blað
TÍMIM, þriðjBdaginii 9. okt. 1945
3
m
Halldór K ristjjánsson:
Veðurhljóð í Þjóðviljanum
A lyginni og
tveimur puntstráum.
Þjóðviljinn birti um daginn
grein um landbúnaöarmál og
fleira eftir H. K. L. Sú grein
bar öll rithöfundareinkenni
Halldórs Kiljans Laxness. Menn
eru farnir að þekkja á hvern
hátt hann skrifar um raunhæf
og hagræn viðfangsefni. Þar er
hrúgað saman á hinn furðuleg-
asta hátt ýmiskonar fáránleg-
um hugarórum og heilaspuna og
fjarstæðum sjálfsblekkingum
kringum nokkrar viðurkenndar
staðreyndir og stundum fáeinar
heilbrigðar ályktanir.
Það er vitanlega ekki á leik-
manna færi að dæma til fulls
um sálarástand slíks rithöfund-
ar. Til þess þyrfti sálarfræðing
eða sálsýkisfræðing. Sá maður,
sem getur skrifað í minningar-
grein um látinn skólafrömuð
heilmikinn reyfara um það, að
hann hafi komið því á að konur
fengju sömu laun og karlar við
barnakennslu á fslandi er ekki
nákvæmur í þvl að þræða leið-
ir sannleikans. En þegar rithöf-
undurinn hefir skrifað niður
slík sagnvísindi og sér þau á
blaðinu fyrir framan sig lætur
hann ímyndunaraflið bregða á
leik og býsnast yfir því hvað
sú réttarbót hafi kostað mikla
baráttu. Það sé svo sem auð-
vitað. Brezka íhaldið hafi verið
á mótl. Þannig eru ýmsir hyrn-
ingarsteinar ritsmíðanna aðeins
ímyndun höfundarins. Ofan á
slíkar undirstöður hleður hann
svo andríki sínu af mikilli íþró'tt.
Áður en lengra er farið sljal
ég geta þess, að mér finnst mik-
ið til um Halldór Kiljan Laxness
sem skáld, þó að það sé því
miður ekki efni þesarar greinar.
Hér verður að harma vöntun
hans á manndyggðum, — van-
getuna til að fara rétt með stað-
reyndir og draga ályktanir af
þeim. Ég hygg að þessi vöntun
sé meðíram runnin af stórkost-
legu hirðuleysl um meðferð
sanninda og meðfram af gengd-
arlausu gagnrýnisleysi þess, sem
er uppþembdur af sjálfsáliti og
heldur sig hafa vit á öllu. En
fivað sem um þetta er, þá er það
víst, að allur málflutningurinn
minnir á það, þegar Loki hljóp
forðum á lýginni og tveimur
puntstráum en himinn og jörð
voru horfin í froðu flautanna.
Sjálfsagt finnst mörgum
manninum að lítil ástæða sé til
þess, að taka sér penna í hönd,
þó að ölmusukontóristi eins og
Kiljan puði við sportæfingar
eins og skrítlugerð í langhunds-
formi. Því skyldi hann svo sem
ekki mega hrærast í draumór-
um sjúklegra ímyndana og skyn-
láusum þrældómi við að rubba
upp ropgreinum ef hann heldur
það dyggð og sálgöfgunaraðferð
og samfélagið leyfir það? Hins
er þó hér að gæta, að annað
aðalblað ríkisstjórnarinnar birt-
ir grein hans og vegna þess er
ástæða til að endurskoða hana
ögn. Og þá skulum við snúa
okkur að efninu.
Kiljönsk
þjóðhagsfræði.
Kiljan verður margorður um
verðlag á landbúnaðarvörum
og telur það nálgast bannverð.
Það er líka alveg rétt og ekki
nema gott eitt um það að segja,
að hann sjái það. Afurðaverð á
íslandi er orðið svo hátt, að
ekki verður undir því risið.
Framsóknarmenn hafa jafnan
séð hvert stefndi í þeim efnum
og staðið gegn dýrtíðinni og
spornað við henni af beztu getu.
Hitt er svo annað mál, að þeir
hafa séð, að landbúnaðarafurð-
ir voru engin undantekning á
sviði verðlagsmálanna. Menn
munu nú almennt fara að átta
sig á því, að Framsóknarmenn
hafa þar haft rétt fyrir sér.
Sterkar líkur benda til þess, að
Kiljan sjái það sjálfur. Hann er
í stjórn útgáfufyrirtækisins Mál
og menning. Þetta fyrirtæki
hefir nú látið prenta og binda
eina bók sína úti i Svíþjóð. Svo
er að sjá, sem ýms önnur út-
gáfufyrirtæki ætli þar að fara í
slóð Kiljans og fá erlenda bóka-
gerðarmenn til að vinna fyrir
sig, en íslenzka iðnaðarmenn
standa eftir með háa taxta og
verðlag en lítil verkefni. Það
getur svo verið dægradvöl
prentara og bókbindara að hug-
leiða hvernig beri að þakka
þeim leiðtogum, sem eggjuðu
þá til þátttöku í dýrtíðarkapp-
hlaupinu og færðu síðan bóka-
gerðina í hendur útlendinga.
Níðgrein Kiljans um bændur
birtist rétt áður en bjargráða-
nefnd útvegsins, sú er Áki Jak-
obsson skipaði í hrellingum
sínum þegar illa gekk með
Falkurútgerðina, skilaði áliti
sínu. Þar er lagt til að útvegs-
mönnum sé hjálpað til þess að
standa undir skakkaföllum
sumarsins með því að lána
þeim h. u. b. 4 miljónir króna
vaxtalaust á ríkisins ábyrgð.
Rétt er nú það. En ef útvegur-
inn þolir ekki eina misheppn-
aða vertíð eftir þau fjárhagslegu
góðæri, sem nújhafa verið, þá er
svo að sjá, sem ekki séu alls-
staðar gildir varasjóðirnir.
Líti menn á þessi mál með
ró og hversdagsgáfum.liggur það
ljóst fyrir, að verðlagsmál ís-
lendinga í heild eru komin í
ógöngur. Bændur og bókagerð-
armenn eiga þar samleið með
öðrum starfsmönnum. Það er
þjóðarnauðsyn að minnka dýr-
tíðina. íslendingar eru ofdýrir
menn til að lifa í þessum
heimi. Hitt væri svo bæði
heimska og grimmd að ætla sér
að laga þessi mál með því að
níðast á einni sérstakri stétt
landsmanna.
Hér skal nú til gamans birta
dálítið sýnishorn af reiknings-
list þessa mikla meistara stjórn-
arliðsins í þjóðhagsfræði. Kilj-
an segir svo í grein sinni:
„Tökum algengt dæmi af ís-
lenzku landbúnaðarfyrirtæki,
sauðbúi í strjálbýli. Fimm til
sjö manna fjölskylda ræður
yfir þriggja manna vinnu-
krafti samanlagt. Bóndinn
leggur inn 30 lömb á haust-
degi og það eru aðaltekjur
búsins. Við skulum gefa börnum
og gamalmennum ullina af án-
um en reikna dilkinn á 100
krónur. Það eru þrjú þúsund
krónur. Þetta samsvarar með
öðrum orðum því, að þessir þrír
vinnandi menn búsins ynnu
hver um sig tuttugu daga, en
lægju fyrir þrjú hundruð fjöru-
tíu og fimm daga á ári.
Sexmannanefndin miðaði á
sínum tíma verðlag landafurða
við það að bændur skyldu hafa
kaup á við óiðnlærða verka-
menn. Er rétt að miða kjötverð í
landinu við framlag þessa al-
genga bónda til þjóðarbúsins?
Á hann að fá full daglaun fyr-
ir hvern dag ársins? Ber rík-
inu skylda til að borga honum
úr sínum sjóðum það sem af-
rakstri bús hans er vant í fullra
launa? Menn geta velt þeirri
þjóðhagsfræði fyrir -sér“.
Svona vísindamennska er fá-
gætt sport. Fyrst er búið til
dæmi um framleiðslumagn, sem
er langt fyrir neðan það, sem
yfirleitt þekkist og því svo sleg-
ið föstu, að sexmannanefndin
hafi- reiknað með því magni.
Öllu, sem fer til neyzlu heima
við hjá 5—7 manna fjölskyldu,
er sleppt sem einskisvirði, nema
e. t. v. ullinni af ánum. Svo er
gefið í skyn, að allir daga árs-
ins séu virkir og venja að reikna
kaup fyrir hvern þeirra. Jafn-
framt er svo reiknað með kaup-
gjaldi, sem allt bendir til að sé
hærra en nokkur atvinnurekst-
ur ber. Hvað er nú leggjandi
upp úr svona þjóðhagsfræði?
Er þetta ekki ruglkenndur
þankagangur? Eru það ekki
sljóir menn, sem dumma yfir
svona vísindum 1 sinnulítilli
vímu og halda sig vera að tala
af viti? Og hvað á að segja
um stjórnarblað, sem beitir slík-
um köppum fyrir sig?
Sannleikurinn um verðlags-
mál bænda er sá, að þeir verða
að hafa atvinnutekjur og fjár-
ráð í nokkuru samræmi við
aðrar stéttir landsins. Það
munu allir þeir viðurkenna,
sem sjá að bændastéttin er
nauðsynleg stétt. Um það at-
riði ræði ég síðar í þessari grein.
Miisterí
liriiðineiiiiskunnar.
Kiljan ræðir það ýmislega, að
bændur noti úrelt verkfæri og
vinnubrögð við framleiðslu sina.
Þetta er satt, enda svo augljós og
alviðurkennd staðreynd,,að hún
gæti naumast farið fram hjá
nokkrum manni. Annað mál er
hitt, að þetta er ekki einsdæmi
um bændur. Til skamms tíma
hafa hliðstæðar aðferðir verið
notaðar við flestar framkvæmd-
ir hérlendis og má þar t. d.
nefna vöruflutninga, gatnagerð,
hvers konar mokstur, fiskiðnað
og fleira. Hitt er' svo annað, að
fljótlegt er að skipta um og
fara að moka snjó af Reykjavík-
urgötum með vélskóflum og svo
framvegis. Bændur þurfa hins
vegar að rækta landið áður en
þeir koma við stórvirkum hey-
vinnuvélum og á undan rækt-
uninni þarf víða að fara fram
ræsla og grjótnám, auk þess sem
jarðvegurinn þarf sinn tíma til
að breytast í hentuga og góða
túnmold.
Engum er það ljósara en
bændum sjálfum, að búskap-
ur þeirra krefst aukinnar tækni.
Við vitum vel, að það gildir líf
eða dauða að hafa véltækt og
vel ræktað tún til að heyja á
o. s. frv. Þess vegna lifa bændur
yfirleitt mjög sparlega og nota
hvern þann eyri sem þeir geta
losað frá brýnustu þörfum til
þess, að færa búskap sinn í
betra horf. Um það tala stað-
reyndir og þróun þessara ára
sínu máli.
Hitt er svo annað mál, að
núverandi ríkisstjórn hefir ekki
borið gæfu til að létta bændum
þetta þjóðnytjastarf og flýta
fyrir því, svo sem skyldi. Frum-
varpi, sem gekk í þá átt að koma
heyskapnum á véltækt land, var
stungið undir stól, svo að mál-
pípur þessara flokka fengju enn
um sinn að belgja gúla sína með
hræsnisfullum vandlætingum
yfir afturhaldssemi bænda og
fjandskap þeirra við nýsköpun
og þjóðarhag.
Bændum var neitað um fjár-
magn til endurbóta. Það tókst
ekki að útvega þeim þau tæki,
sem þeir vildu og báðu um.
Siðan var sparkað í þá og þeir
svívirtir með mörgum háðu-
legum orðum fyrir viljaleysi.
Kiljan segir svo m. a.:
„Þessi atvinnustétt starfar
enn, á miðri tuttugustu öld,
með úreltum verkfærum, sam-
kvæmt hugmyndum og sjónar-
miðum löngu liðinna alda, með
svipað takmark óskylt
þjóðfélagslegri þjónustu, í
Listamadur kominn heim
Meðal góðra gesta, sem komið
hafa í haust heim af Norður-
löndum, er Haraldur Sigurðsson
píanóleikari og kona hans,
Dóra Sigurðsson söngkona.
Munu þau dveljast hér um hríð
og halda hljómleika. Voru fyrstu
hljómleikar Haralds í Gamla
grímsson, varaformaður ' þess,
stuttar ræður, og Haraldur Sig-
urðsson þakkaði þann sóma, er
honum var sýndur og lét í ljós
gleði sína yfir því að vera kom-
inn heim.
mörgu falli andfélagslegt, fyrir Bíó á þriðjudagskvöldið var:
augum eins og bændastétt mið- j Hvert sæti var skipað og lista-
aldanna. Menn sem stunda hér manninum tekið af miklum
mjólkurframleiðslu, hafa ekki
grun um með hverjum aðferð-
tim mjólk er framleidd í land-
búnaðarfyrirtækjum tuttugustu
aldarinnar. Þeir vita ekki frum-
atriði í nautgriparækt. Þeir
hafa ekki einu sinni rænu á að
kynbæta peningsstofn sinn. Þeir
virðast ekki vita, að-það þarf
bæði annað kúafóður og kúa-
kyn til framleiðslu smjörs en
drykkj arm j ólkur.
Bændur eru ekki atvinnustétt,
tilorðin af nauðsyn nútíma-
þjóðfélags, heidur leifar frá
þjóðfélagsfyrirkomulagi og hag
fögnuði, enda túlkun hans
meistaraleg að dómi hinna
vandlátustu manna. Voru við^
fangsefni hans eftir heims-
fræga snillinga, svo sem Schu-
bert, Brahms, Sibelius, Debussy
og Chopin. Blómum rigndi bók-
staflega yfir listamanninn, og
hjartanlegum fagnaðarlátum á-
heyrendanna ætlaði aldrei að
linna. Varð hann að leika mörg
aukalög, því að fólkið fékkst
Haraldur Sigurðsson,
píanóleikari.
Það er orðið langt síðan Har-
aldur var hér síðast. Mörgum
hefir leikið hugur á að heyra
leik hans, og þeir, sem þegar
hafa átt þess kost, hafa sannar-
lega ekki orðið fyrir vonbrigð-
um. Þeir munu lengi muna
kvöldstundina í Gamla Bíó, og
öll megum við gleðjast innilega
yfir því, að íslenzka þjóðin skuli
ekki til að fara, fyrr en komið
kerfi fyrri alda, ólíku og lítt var alveg að því, að kvikmynda-
skyldu hagkerfi nútímans, og sú sýning sú, sem fyrirhuguð var
hugmynd er þeim ókunnug og j húsinu að hljómleikunum
fjandsamleg, að þeir hafi skyld- lQk átti að hefjast>
ur við vandalausa menn,,
„skyldur við þjóðfélagið“ eins Áður en hljómleikarnir byrj-
og sagt er uú á dögum. Þeir eru uðu, ávarpaði Vilhjálmur Þ
kóngar sinna litlu ríkja, öllum Gíslason skólastjóri listamann-
óháðir og hafa aldrei undir- inn bauð hann kQnu hans
gengist nemar skyldur um að ~ . , . „ ,
framleiða lífsnauðsynjar handa velkomm hmgað til lands.
iðj uleysingj uijum á mölinni. Að hljómleikunum loknum
Bændur munu aldrei ótilneýdd- efndi Tónlistarfélagið til kaffi-
ir taka sig 1,11 aS stofna neins drykkju í Oddfellowhúsinu. Þar eiga annan eins listamann og
með þjóðfélagslegar þarfir fyrir fluttu Ra^nar J°n“°n. íovmaö- Haraldur Sigurðsson er á sinu
augum, svo sem að framleiða ur félagsins, og Ólafur Þor-1 sviði.
vöru í þeim tilgangi að uppfylla_____________________
neyzluþörf landsmanna. Engu
lausa'anra m«a gíinvart'UÍ tendastétl “ aS staMa •» «10»
félaginu mun þjóðfélagið Gftir undii svona tilþiifamik.1- úr kúm gt mismunancii fGit og
sem áður veita þeim styrki und- um lestri skáldsins prúða. Ég 1 '
ir ótal nöfnum, þegar bú þeirra vildi samt leyfa mér að rjála
reynast rekin með óarðbærum pgn við undirstöðu þessa íburð-
aðferðum og þeir eru komnir í armikla teris prúgmennsk_
hálfgerða sveltu vegna aftur- , . ...........•
haldssemi og skiiningsleysis unnar-KUjBn virðist; þekkja em-
sjálfra sín á nauðsyn tímans“. hverjar aðferðir til þess að
Það þarf nú sennilega nokkra framleiða smjör án þess að
hörku af ólærðum manni úr vinna það úr drykkjarmjólk.
fer það, eins og afurðirnar yf-
irleitt, eftir kyngæðum og fóðr-
un. Hversdagslegir og ómennt-
aðir sveitamenn eins og ég og
mlnir líkar vita um ýms ráð til
þess að hleypa upp nythæð kúa
og þynna mjólk þeirra með
(Framhald á 6. síðu)
Varnarræða Quislin
Málaíerlunum gegn Quisling er nú lokið fyrir nokkru,
og hinn norski dómstóll, sem um mál hans fjallaði, hefir
dæmt hann til dauða. Þessi málarekstur vakti geysilega at-
hygli um öll Norðurlönd og miklu víðar. Áður en dómur
var felldur, flutti Quisling langa varnarræðu, sem rakin
var lið fyrir. lið í öllum helztu blöðum á Norðurlöndum.
Rakti hann þar sögu sína frá Sesku. Birtist hér útdráttur
úr ræðunni.
Ræða verjandans.
Áður en Vidkun Quisling tæki
til máls flutti málsvari hans við
réttarhöldin, Hinrik Bergh,
varnarræðu, og krafðist þess, að
hann yrði sýknaður af ákærum
þeim/ sem fram höfðu verið
bornar. Vitnaði hann meðal
annars í langt bréf frá Maríu
Quisling, . konu sakborningsins,
þar sem hún lýsir hugsjónum
manns síns og fórnarlund, og
sögðu fréttaritarar, að þá
hefði Quisling tárazt. En ann-
ars var hann mjög rólegur og
haft ágætt taumhald á skaps-
munum sínum við alla réttar-
rannsóknina. Bar verjandinn
af honum allar sakir í sambandi
verjanda míns, því að ég vil
ekki, að mér verði borin ósann-
indi á brýn......
Þessu næst benti hann á það,
að sér hefði aldrei komið til
hugar að flýja ábyrgðina með
bví að komast úr landi. Ter-
’ooven hefði þó bæði boðið hon-
um flugvél og kafbát og sagt, að
hann myndi hitta fyrir góða
vini, sem myndu ala önn fyrir
honum, ef hann kysi að flýja
’and. Þessu boði hefði hann þó
begar hafnað, því að hann hefði
ekki viljað hlaupast brott frá
bví, sem hamv taldi skyldu sína.
Hann hefði ekki heldur eyðilagt
-kjöl sín og skilríki, þótt hann
hefði gert sér ljóst, að þau yrðu
notuð gegn honum.
Ekki valdagirni.
Hann brýndi nú raustina, er
hér var komið ræðunni.
— Það hefir í þessum mála-
rekstri verið mikið talað um
Quislings-gátuna. En það er
annað, sem er mér óræð gáta.
Það er norska þjóðin.
Það er mér mikil gáta, að
ég, sem i fjörutíu ár hefi helgað
málum Quislings og kvað hann
lítt hafa skeytt um peninga —
umfram það, sem hann þurfti
til þess að koma fram við Þjóð-
verja eins og stöðu hans hent-
aði.
Um leið og hann krafðist
sýknunar eða mildilegrar réfs-
ingar Quisling til handa og
færði fram rök sín fyrir því, að
ekki væri unnt að dæma hann
til dauða samkvæmt réttum
lögum, vék hann og að dauða-
refsingum almennt, en þær hafa
ekki átt sér stað í Noregi síðan
1876, þar til landið var hernum- _
ið. Margir líta þannig á, sagðií1an(li mmn °g krafta mína og í
verjandinn, að dauðahegning sélfimmtan é.r barizt fyrir fram-
við þau örlög, sem norskir Gyð- þjóðar.
ingar, er lentu í höndum Þjóð-
verja, sættu. Einnig flutti hann
ýmsar varnir fram fyrir Quisling
vegna dauðadóma þeirra, sem
kveðnir voru upp á valdadögum
hans í Noregi, og kvað ósannað,
að ýmsir hinna dauðadæmdu
manna hefðu látið lífið að hans
vilja.
Verjandinn vék einnig að fjár-
veikleikamerki hlutaðeigandi
Vildi ekki flýja.
Þegar verjandinn hafði lokið
máli sínu, tók saksóknari til
máls,‘ en síðan var Quisling
sjálfum leyft að tala.
Hann hóf mál sitt með þess-
um orðum:
— Heiðraði dómstóll! Ég vil
fyi’st leiðrétta fáein ummæli
tíðarhag þess, skuli nú standa
hér ákærður fyrir landráð. Ég
get ekki skilið, að norska þjóð-
in sé orðin svona.
Ég er mér þess ekki meðvit-
andi, að ég hafi brotið. neitt af
mér við norsku þjóðina. Ég er
ákærður fyrir að hafa komið
styrjöld af stað í Noregi, en allt
mitt starf hefir á hinn bóginn
beinzt að því að koma í veg
fyrir þá þróun, sem hlaut að