Tíminn - 06.11.1945, Blaðsíða 3

84. blað
TÍMEMIV, þrigjadaglim G. nóv. 1945
3
Halldór Kristjánsson:
Einmenningskjördæmi
og uppbótarhverfi
Þingkosningarnar í Bretlandi
í sumar vöktu mikla athygli
hér á landi, sem annars staðar.
Þjóðin tók ákveðna stefnu-
breytingu, markviss og örugg.
Það var enginn sérstakur há-
vaði, hópgöngur eða fjölda-
fundir með æpandi stóryrða-
flaum. Enginn sá kosningaúr-
slitin fyrir. Ákveðið og rólega
gekk alþýðufólkið að kjörborð-
inu og valdi sér nýja stefnu og
nýja forustu, en ýtti sínum
heimsfræga og margdáða stríðs-
leiðtoga og félögum hans úr
valdasessinum. Þar var kostð
um stefnur en ekki menn. Og
hvaða stefnu sem menn fylgja,
hljóta þeir þó að dást að því,
hve rólega og ákveðið vilji þjóð-
arinnar sagði til sin. Allir þeir,
sem unna réttarríki og lýðræði
og hylla persónufrelsi og mann-
réttindi, sem byggjast á því, líta
augum vonar og þakklætis til
Breta, því að þar hefir stjórn-
arfar, sem þeir unna, gengið
undir þungt próf á erfiðum tím-
um og staðizt það með lofi.
Mjög er það að vonum að við
íslendingar gefum gaum að
stjórnarfari Breta og undirstöðu
þess. Ég ætla mér, með þessari
smágrein, að gera grein fyrir
kosninganiðurstöðum og kjör-
dæmaskipun og bera fyrirkomur
lag Breta saman við uppbótar-
kerfi og höfðatölureglur okkar
íslendinga. Greidd atkvæði voru
rétt um 25 miljónir og kjörnir
þingmenn 627 og lætur því nærri,
að bak við hvern þingmann séu
til jafnaðar 39.832 atkvæði. Hér
skal nú birt hvað hver flokkur
fékk af atkvæðum og fulltrúum
á þingi, hversu mikinn hundr-
aðshluta greiddra atkvæða hver
flokkur fékk og hver þing-
mannatala honum hefði borið
í samræmi við það. Ennfremur
hve mörg atkvæ'ði raunveru-
lega eru bak við hvern þing-
mann hinna brezku flokka og
hvað marga frambjóðendur hver
flokkur hafði.
FLOKKAR: ■d-3 2 xx 'aS . u > cð Kjörnir þingmenn Hundraðs- hluti gr. atkv. Þingm.tala i samræmi við atkv. - » fifl 8TS . > =o ö 3 37S <.03.S XX i *o 'O u ¥■§ £ fl cð o £ <
Verkamannaflokkurinn 11963 390 48 301 31 603
íhaldsflokkurinn 9018 195 36 226 46 557
Frjálslyndi flokkurinn 2280 11 9 57 207 307
Þjóðlegi flokkurinn 141 1 0,6 4 141 15
Frjálsl. þjóðlegi flokkurinn 768 14 3 19 55 53
Óháði verkamannaflokkurinn 47 3 0,2 1 16 5
Kommúnistaflokkurinn 101 2 0,4 3 ói 21
Common Wealth flokkurinn 111 1 0,4 3 111 22
Aðrir flokkar 046 10 2 14 55 '98
Þess skal getið að reikningur
þessi er ekki hárnákvæmari en
það, að brotum úr þúsundum at-
kvæða er sleppt eða þau hækkuð
upp og eins er verðskuldaður
þingmannafjöldi reiknaður í
heilum, þó að t. d. kommúnist-
ar í Bretlandi hafi ekki rétt á
nema 2l/2 fulltrúa. Nákvæmar er
ekki hægt að fara út í þetta.
Það vekur fljótt athygli ís-
lendinga, að enginn flokkur býð-
ur fram fulla tölu þingmanna
og hinir smærri flokkar ekki
nema örlítið brot. Þetta er þó
ofur eðlilegt, þegar þess er gáð,
að atkvæði fallinna frambjóð-
enda liggja óbætt og áhrifalaus
á skipun þingsins og gang mála.
Er þá bæði að flokkunum þykir
lítils um vert að slægjast eftir
fáupi hundruðum atkvæða í
kjördæmi og þó einkum hitt
að menn eru tregir til að kasta
atkvæðum sínum út í bláinn á
vonlausa menn og vilja heldur
styðja þá, sem þeim eru næst
bezt að skapi. Þetta leiðir til
þess, að flokkarnir, sem bjóða
víða fram heimta betur það at-
kvæðamagn, sem þeir eiga og
fá auk þess drjúgan reiting at-
kvæða, sem frekar eiga heima
í smáflokkunum, sem ekki smala
nema á fáum stöðum. Þetta ger-
ir stóru flokkana stærri og litlu
flokkana minni, en þeir væru
ella. Þetta gerir erfiðara um
fyrir forustumenn. sem misfell-
ur við flokk sinn að kljúfa sig
út úr og byrja stjálfstæðan bú-
skap. Tvístrað minnihlutaat-
kvæðamagn í ýmsum kjördæm-
um er gagnslaust til áhrifa.
Eðlilega finnst mönnum að
áhrifavald stjórnmálaflokka
ætti að vera sem næst þeim
styrk, sem bak við þá stendur.
Samkvæmt því hafa ýmsar
þjóðir gengið lengra eða
skemur út á þá braut að
miða skipun þinga sinna við
allsherjaratkvæðamagn í land-
inu. Til þess eru einkum tvær
leiðir; hlutfallskosningar í mjög
stórum kjördæmum og þá helzt
öllu landinu í einu, eða uppbót-
arkerfi samkynja þvi, sem hér
er. Með þessu er hægt að kom-
ast fram hjá öllum ásteytingar-
steinum, eins og þeim, að frjáls-
lyndi flokkurinn brezki hefir nú
náléga sjöfalt atkvæðamagn
bak við hvern þingmann móts
við verkamannaflokkinn, eða
þeim, að verkamannaflokkurinn,
sem hefir ekki helming kjós-
endapna bak við sig, er sterkur
meirihlutaflokkur í þinginu.
Það má líka færa rök að því,
að allsherjarkosning um allt
land, eða þá fullkomið upp-
bótarkerfi, tryggi það bezt, að
einstakir þjóðmálaskörungar,
sem vilja fara eigin götur og
rúmast því ekki í gömlu flokkun
um, fái notið sín. Fylgismenn
þeirra geta þá raunverulega
greitt þeim atkvæði, hvar sem
þeir eru búsettir og þannig get
ui’ með allsherjarsmölun safn-
ast saman atkvæðamagn I lítinn
þingflokk. Þvi má þó ekki
gleyma, að þegar á þ|ing er
komið þarf málefnalega sam-
stöðu og einingu um einhverja
stefnu. Þá eru takmörk fyrir því
hve almennt, og lengi er hægt að
fara sínar eigin götur. Og það
er ekkert verra að stjórnmála-
mennirnir sameinist eftir
hreinum línum um ákveðna
stefnu fyrir kosningar, heldur
en hitt, að þeir reyni að bræða
sig saman eftir þær.
Gerum nú ráð fyrir því, að
Bretar hefðu gengið til kosninga
undir okkar fyrirkomulagi. Hver
flokkur hefði boðið fram alls
staðar þar, sem hann hefði feng-
ið meðmælendur. Það getur
hver sagt sér það sjálfur, hvort
stærstu flokkarnir myndu hafa
skilið eftir hópa af kjördæmum
frambjóðendalausa. Og ætli
kommúnistar hefðu þá látið sér
lynda, að bjóða fram í þrítug-
asta hluta kjördæmanna? Það
er víst engin ástæða til að halda
slíkt.
Það er þvi alveg augljóst, að
með slíku fyrirkomulagi hefði
verið hægt að kvarna verulegt
atkvæðamagn utan úr stærstu
flokkunum frá því, sem þeir
fengu. Þá hefðu fylgismenn
smáflokkanna kosið frambjóð-
endur þeirra eða listana, þó að
þeir væru fáir saman i kjör-
dæmi. Þeir hefðu viljað leggja
í púkk í uppbótarmann fyrir
flokkinn sinn, alveg eins og við
gerum hér á landi.
Alþýðublaðið skýrði svo frá í
vor, áður en úrslit voru kunn i
brezku kosningunum, að smærri
sósíalistiskir flokkar hafi geng-
ið fast eftir því við Alþýðu-
flokkinn brezka að taka upp
nánara samstarf til samein-
ingar í baráttunni gegn aftur-
haldinu. Flokkurinn hefði hins
vegar verið einhuga í algerri
neitun þess af sinni hálfu, en
byði hverjum vinstrisinnuðum
manni að gahga undir merki
(Framhald, á 6. síðu)
Tvær barnabækur
Bókaútgáfan Björk hefir ný-
lega sent f rá sér tvær barnabækur.
Er annað mjög kunn ensk saga
eftir Enid Blyton, sem nefnist
Sveitin heillar, þýdd af Sigurði
Gunnarssyni skólastjóra, og
prýdd mörgum myndum eftir
kunna teiknara. Hitt er endur-
sögn eftir Steingrím Arason,
Snotra og Snati, önnur útgáfa,
með myndum eftir Tryggva
Magnússon.
Sveitin heillar er bók í mynd-
arlegu broti og segir frá ævin-
týrum fjögurra Lundúnabarna
í sveit. Kynnast þau þar ýmáum
dýrum, villtum og tömdum, og
er þá.sem þeim opnist nýr heim-
ur, er þau hafa ekki þekkt áð-
ur. Er bókin hin lærdómsrík-
asta á marga lund, göfug og
menntandi. Er óhætt að mæla
með þessari bók handa börnum
og unglingum. Þar er ekki völ
á annarri betri.
Snotra og Snati er bók, sem
margir þekkja frá fyrri tíð.
Ávann hún sér þá miklar vin-
sældir, ekki sízt hjá yngri kyn-
slóðinni, sem átti að njóta henn-
ar. Seldist hún upp á mjög
skömmum tíma. Nú er komin
önnur útgáfa af þessari góðu
bók til að gleðja börnin í haust.
Höfundur bókarinnar, Stein-
grímur Arason, er merkur braut-
ryðjandi á þessu syiiði. Hafa
barnabækur hans á vissan hátt
markað tímamót í vali og með-
ferð lestrarefnis handa börnum.
Sjómannabi Víkingur
Nú í sumar urðu ritstjóra-
skipti við Sjómannablaðið Vík-
ingur, sem Farmanna- og fiski-
mannasambandið gefur út, og
tók Gils Guðmundsson rithöf-
undur við ritstjórn þess. Eru
þegar komin út nokkur blöð
undir ritstjórn hans.
Gils Guðmundsson hefir um
margra ára skeið fengizt við
sagnritun, einkum að því er
varðar sjávarútveg og persónu-
sögu ýmsra manna, er þar hafa
staðiið fremstir. Er Skútuöldin
mesta verk hans á þessu sviði
og i rauninni mikið þrekvirki,
sem ber • 1' senn rithöfundar-
hæfileikum og dugnaði rithöf-
undar hinn loflegasta vitnis-
burð. En auk þess hefir Gils
fjölmargt annað afrekað á þessu
sviði, og verður það ekki talið
hér. Má því telja, að ritstjórn
blaðs sem Víkings sé vel borgið
í höndum hans.
Nýlega er komið út 10. tölu-
blað Víkings, og er það þriðja
tölublaðið, sem Gils stýrir. Er
efni þess vandað — i senn gagn-
legt og fróðlegt, þótt þar sé
eðlilega eitt og annað, sem vera
' má, að ekki séu allir sammála
um. Forustugreinin er eftir Ás-
geir Sigurðsson og nefnist Minn-
isblað. Næst er kvæði eftir Sig-
urð Einarsson, Kveðja til gam-
allar sjómannsekkju. Síðan
koma greinar eftir Harald Böðv-
arsson útgerðarmann, Viðhorf
dagsins, og Hallgrím Jónsson,
Magnettengsli fyrlr mótorskip.
Þá er grein um Landssamband
íslenzkra útvegsmanna, Lítið til
fuglanna í loftinu, grein eftir
Sigurð Þorsteinsson um Jón frá
Hlíðarenda, Á frívaktinni, Út-
lagar, grein þýdd af Birgi Thor-
oddsen, Vistarverur sjómanna,
eftir Konráð Gíslason og Frá
hafi til hafnar. Auk þessa eru
ýmis konar afmælisgrelnar,
smágreinar og frásagnir.
Allur frágangur blaðsins er
vandaður, og prófarkalestur
stórum betri en var, áður en
Gils tók við ritstjórninni.
Halldór Kristjánsson:
Tvær systur
Hér birtist síðari hluti greinar Halldórs á Kirkjubóli um hinar
tvær systur, tóbaksjurtina og kartöflujurtina. Væri vel þess vert
að lesa þessa grein með athygli, og sérstaklega vildi Tíminn
vekja eftirtekt á niðurlagskaflanum. Þar er lögð fram spurning,
sem heill þjóða og einstaklinga veltur fyrst og fremst á.
Ennfremur brúkast tóbaks-
seyði til að hreinsa slæm sár.
Og þó má það ske með varsemi.
Einnig hreinsar og þerrar það
votan útslátt á hörundinu, geit-
ur í höfðinu og drepur lýs í því.
Þá 2 qvintin tóbaks sjóðast
með 1 pt. vatns niður til helm-
ings, og þettá er afsíað, er seyð-
ið búið, eður og hitt annað sterk-
ara, sem fyrr var um getið.
Tóbak, soðið í sjó, með ediki
dreifir hörðum kirtlaþrota og
kúlum fyrir lífSnu. Sé tóbak
lengi soðið verður verkun þess
veikari og óhultari. Tóbaksreyk-
ur er allt fyrir löngu metinn
fyrir gott varnarmeðal móti
næmum sjúkdómum og kröft-
ugri mörgu öðru meðali til að
reykja með hvar loft er óhreint.
Tóbakssmyrsli verður tilbúið
þá tekin eru af rullutóbaksblöð-
um 24 lóð, soðin með vatni að
sterku seyði, það sama síað frá
og soðið aftur til að verður þykkt
sem vellingur, blandast svo þar
til 16 lóð af lög, sem pressaður
er af tóbaksblöðum, og 8 lóð
af svína- eða hundafeiti. Þetta
seyðist enn nú til vatnið, sem
var saman við er horfið, síast
síðan allt í gegnum gisið léreft
og blandast enn nú þar til 2
lóð af harpixi og 1 lóð af vaxi,
sem áður eru saman brædd.
Smyrslið er gott við hörðum
kirtlabólgum og æxlum, kann og
brúkast mót geitum, sé það til
helmings blandað með sára-
smyrslinu, en þó einkanlega við
flatlús á heimulegum stöðum.
Tóbaksduft og aska brúkast til
að -hreinsa með tennurnar og
gera þær hvítar. Tóbakslögur á-
borinn eyðir hringormum.
Þetta sýnir, að tóbakið var til
margra hluta nytsamlegt og
betra að hafa það en vera án
þess. Það er því eðlilegt, að
lítill árangur yrði af, þó á'ð
nöldrað væri um það við fátækl-
ingana, að þeir ættu að hafa
vit fyrir sér, því að þessi líf-
grös væru ekki fyrir þá. Alþýð-
an virðist ekki hafa gert mikið
að þvi að lasta tóbak, en til eru
margar alþýðlegar lofvísur um
það. Jón Þorkelsson þjóðskjala-
vörður getur þess t. d., að á efri
hluta 17. aldar séu ljóðabréf
Austfirðinga full af tóbaksjarmi
þegar fram á veturinn kom, og
þó einkum á vorin, ef siglingu
seinkaði. Þá þornuðu nefin, og
menn kúguðu tóma bauka og
báðu fjarlæga vini að njisk-
unna nefi sínu og senda sér
þumlung. Það bendir því margt
til þess,- að þjóðin hafi staðið
með Oddi lögmanni Sigurðssyni
gegn Jóni biskupi Árnasyni.
Jón biskup var maður siðavand-
ur og beitti sér mjög fyrir hreinu
líferni. Hann er fyrsti bann-
maður á íslandi, en auk áfeng-
isbanns vildi hann mjög tak-
marka eða banna innflutning
tóbaks. Oddur hélt því hins veg-
ar fram, að landsmenn mættu
ekki tóbakslausir vera, sizt sjó-
menn, sem þyrftu þess til að
hita sér.
Ég get ekki neitað mér um
að hafa hér með tvær vísur eftir
séra Þorlák Þórarinsson:
Tóbaksmok ef þrýtur þá,
þeir með rokum flakka,
buddur sloka, baukinn, já,
buxnapokann hakka.
Þótt hinn armi (það ég sver),
þiggi varma og fæði,
tóbaksjarmur í honum er
eins og harmakvæði.
En hvað er þetta á móti öllu
lofinu. Frægar hafa þær lengi
verið, vísur þeirra Jónatans
stúdents og félaga hans, um tó-
bakspontuna, en þeir efndu til
vísnasamkeppni milli sín og
ortu þetta:
Sú ber ljóma geddugeims,
gleður fróma drengi,
fríar dróma angureims,
eg það róma lengi.
Og þetta:
Þinn við munn ég
mynnist greitt
mitt í nunnusafni.
Þér ég unni af þeli heitt,
þú ert sunnu jafni.
Og svo kemur verðlaunavísan
sjálf:
Ó, hve þú ert yndisleg
orma búin dýnu,
líkt og frúin faðmi mig
fati rúin sínu.
í lofvísnaflokkinum lendir
líka þessi, sem mér er sagt að
Bjarni frá Vogi hafi ort fyrir
tóbaksverzlun eina í byrjun
þessarar aldar:
Reyktu, tyggðu, taktu nef í
tóbakið með góðum þef i,
svo þig ekki komi kvef í;
kauptu tóbakið hjá Levý.
En þetta er auglýsing og und-
ir þeim kringumstæðum er venja
að nota fullkomna ósvífni eins
og við þekkjum ýms dæmi til,
eins og þessi: Góður vindill er
bezta jólagjöfin, og þegar þér
verðið varir við óþægindi í hálsi
af að reykja Virginía-tóbak, þá
eigið þér að skipta um og reykja
Teófani.
I
VI.
Þannig er ævintýrið um syst-
urnar tvær. Það speglar í sér
hyldýpi mannlegrar reynslu, því
að ma^urinn kemur þar fram
eins og hann er, með hjátrú
sína og hugsjónir, — í þrá sinni,
viðleitni og veikleika.
Hvíta systirin mætti hjátrú
og vantrausti. Öldum saman var
hún vanmetin og fyrirlitin. En
þó átti hver þjóð hugsjónamenn,
sem tóku henni fagnandi og
ruddu henni braut, og nú, þeg-
ar bitur reynsla og raunhæf
vísindi hafa kennt mönnum að
meta hana eins og vert er, er
slíkra brautryðjenda minnst
með þakklæti. Þróun lífsins
heldur áfram og í öllum lönd-
um tempruðu beltanna eru nú
þúsundir fátækra, starfandi
manna, sem að verulegu leyti
byggja afkomu sína og öryggi
á ræktun jarðeplanna. Og því
er þetta saga um sigurför hvítu
systurinnar, sem hófst úr um-
komuleysi og niðurlægingu til
þess að verða blessun og ham-
ingja þúsundanna.
Menn vissu heldur ekki hver
svarta systirin var, þegar þeir
fundu hana fyrst. Svo villtir
voru þeir þá, að þeim sýndist,
að þessi norn, sem gerir engri
skepnu gott, væri verndardís lífs
og hamingju. Og loksins, þegar
vísindunum tókst að svipta af
henni töfraljómanum og sýna
hver hún var, þurftu siðbótar-
mennirnir að heyja baráttu sína
við sterkt og harðsnúið tóbaks-
auðvald og útbreidda tízku-
nautn. Þá sýndi það sig, að
mennirnir voru í fjötrum.
Svarta systirin var orðin drottn-
ing þeirra. Hún hafði lagt land-
ið undir sig. Hér á landi nægir
að benda á það, að þegar hag-
stofan reiknar út verðlagsvísi-
töluna, sem stjórnar öllu kaup-
lagi og verðlagi í landinu, þá er
m. a. farið eftir verðlagi á tó-
baksvörum. Þannig lúta íslenzk
stjórnarvöld svörtu systurinni.
VII. '
En saga þessara systra er
ekki öll. Ennþá standa þær
frammi fyrir hverjum ungum
manni með fortíð sína og sögu
og spyrja, hvaða leið hann ætli
að ganga. Ennþá heita þær,
hver um sig, á unga fólkið til
fylgis við sig og þjónustu við
unda sinn, því að saga þeirra er
báttur úr sögu mannsins. Saga
iarðeplanna segir frá fáum
skrefum á langri braut. Það er
einn þáttur sögunnar um starf
mannsins að sigra villta náttúru
og sækja hamingju mannfélags-
ins á ónumin svið. Og saga tó-
baksins er aðeins einn þáttur
langrar harmsögu um hjátrú
og ístöðuleysi. Og því er þetta
ævintýri svo táknrænt, og þvi
er spuriiing systranna svo víð-
tæ,k og örlagaþung. Það er ekki
einungis spurt um það, hvort þú
(Framhalá á 4. síðu).