Tíminn - 27.11.1945, Qupperneq 5

90. blað
TÍMHVTV, |»riðjudagiiui 37. nóv. 1945
RITSTJÓRI: SIGRÍÐUR INGIMARSDÓTTIR
Kafjisopinn. indæll er
í Evrópulöndunum var mjög
mikill skortur á kaffi sem fleiru
nú á stríðsárunum. Kaffiskort-
urinn er án efa tilefni eftirfar-
andi greinar, sem er lauslega
þýdd úr dönsku 'blaði.
„Kaffisopinn er orðinn sjálf-
sagður þáttur í daglegu lífi okk-
ar, þ. e. a. s. að stríðsárunum
undanskildum. Þó eru vart
meira en nokkur hundruð ár,
síðan kaffi fór að flytjast
hingað til landsins. í fyrstu var
það munaðarvara, ætluð höfð-
ingjum eingöngu. Spjátrungur
nokkur í einu af leikritum Hol-
bergs sendir skósvein sinn eftir
„dropa út í kaffið" til þess að
láta aðra sjá, hvílíkur höfðingi
hann er orðinh. — Kaffið flutt-
ist fyrst til Evrópu árið 1554 og
þá til borgarinnar Konstantin-
opel, höfuðborgar Tyrklands.
Annars er það upprunnið í
Abessiníu. Þar í landi er kaffi-
drykkju getið í ævafornum
þjóðsögum, svo að hún virðist
hafa tíðkazt frá ómunatíð.
Sagan segir, að fjárhirðar
nokkrir hafi skyndilega orðið
varir við óvenjulegan óróa í
fénu. Sótti það* ákaflega til
fjallanna og dvaldi þar tínjun-
um saman. Þegar það kom loks
aftur, var svo mikill galsi í því,
að fjármennirnir fengu ekki við
neitt ráðið. Að síðustu veittu
þeir kindunum eftirför upp í
fjöllin. Þá kom í ljós, að þær
voru sérstaklega fíknar í ber af
villirunna nokkrum. Það hlutu
því að vera þessi ber, sem orsök-
uðu fjörið í fjárhópnum. Hirð-
arnir átu nú nokkur ber og
áhrifin urðu þau sömu. — Þeir
höfðu étið ávexti af kaffitrénu.
Sagt er að þetta sé upphaf kaffi-
nautnarinnar, sem. nú er algeng
orðin um heim allan.
Villt kaffitré geta orðið allt
að 7 metrum á hæð. Þau bera
gljáandi, gagnsæ blöð. Blómin
eru hvít og ilmsterk. Berin líkj-
ast kirsuberjum. í berjunum er
fræið, sjálf kaffibaunin. í
rauninni eru tvær baunir í
hverju beri. Snúa þær saman
flötu hliðunum.
Upphaflega fór kaffiuppsker-
an þannig fram, að tréð var
hrist þegar berin voru orðin
fullþroskuð. Duttu þau þá til
jarðar, voru tekin og þurrkuð
i sól. „Ávaxtarkjötið“ skræln-
aði brátt og var þá auðvelt að
ná baununum.
Nú er framleiðslutæknin
''meiri, sem auðvitað er. Vélar
eru notaðar bæði við uppskeru,
þurrkun og brennslu.
Kaffið kom upphaflega frá
Abessiniu, en uppruninn er
aukaatriði í kaffiframleiðsl-
unni. Tréð var brátt flutt til
Arabíu, þar hafði það ágæt skil-
yrði til vaxtar. í héraðinu Jem-
en er þann dag í dag ræktað
bezta kaffi heimsins. í Asíu risú
líka upp kaffiekrur á 16. öld.
Feneyjakaupmenn fluttu fyrsta
kaffið fr’á Vestur-Asíu til Ítalíu.
Síðar náðu Hollendingar undir
sig nýlendum þeirra í Austur-
Asíu. Kaffið var gróðursett til
gamans í dýragarði Amster-
damborgar. Loðvík 14. Frakka-
konungur fékk græðling af
trénu. Var farið með þann
græðling til eyjarinnar Martin-
ique, en þaðan breiddist kaffi-
ræktin út til Vestur-Indía og
Suður-Ameríku. Ríkið Brazilíá
í Suður-Ameríku er nú eitt
mesta kaffiræktarland heims-
ins. —
Á kaffiekrunum fær tréð ekki
að ná meiri hæð en þrem metr-
um. Með því'móti ber það fleiri
og stærri ávexti. Mikið starf'er
fólgið í hirðingu akranna.
Svartir þrælar önnuðust hana
að mestu í Brazilíu til ársins
1871. Þá var þrælahald afnum-
ið með lögum. Ekrueigendurnir
þóttust bíða rpikið tjón af lög-
gjöf þessari. En kaffiræktin hélt
áfram að blómgast og það í svo
ríkum mæli,að oft hefir orðið að
eyðileggja mikið af uppskerunni
til ,þess að halda sama verði á
kaffiuppskerunni. —
Úr 100 kg. af berjum fást
vanalega 15—16 kg. af kaffi.
Sérfræðingar dæma um gæði
þess, þegar 1 upphafi og hafa
síðan eftirlit með brennslunni.
i Kafíi-innflytjendurnir á
heimsmarkaðinum hafa heilan
her af „kaffismökkurum" á sín-
um vegum. Þessir „smakkarar“
rannsaka vöruna með nákvæmni
áður en kaupin eru gerð. Fyrsti
dómur er kveðinn upp yfir kaff
inu óbrenndu eins og áður er
sagt. Því næst er það skoðað
eftir brennslu og loks fá dóm-
aranyir sér kaffisopa, þegar
mölunin er um garð gengin. ■
Ekki veitir af eftirlitinu, því að
oft er reynt að hafa klæki í
frammi. Kaffið er selt eftir vigt
og því reynir seljandinn með
ýmsum brögðum að gera það
sem þyngst.
Stundum velta þeir baunun
um upp úr sírópi, til þess að
þyngd þeirra verði meiri,
stundum er gervikaffi blandað
saman vlð hitt o. *s. frv. Alla
þessa klæki verða góðir eftir'-
litsmenn að þekkja og vara sig
á. — Kaffitegundirnar eru fjöl
margar og alltaf bætast nýjar
við. Kaffijurtin þrífst bezt á
hálendi, en nú er nýfarið að
rækta það á láglendinu, en
bragðið af því kaffi er þó hvergi
nærri eins ljúffengt og af hinu.
Er næring í káffinu? Almenn-
ingur svarar játandi og telur
það með því bezta hressingar
lyfi sem völ er á. Vísindin neita,
telja enga næringu í kaffinu,
eins og það er nú framreitt.
Þó er það sannað mál, að kaffið
hefir örvandi áhrif. Það bægir
burt svefndrunga og þreytu.
Fólk heldur, að það sé nærandi
vegna þess, að það sljóvgar
sultartilfinninguna.
Sú var tíðin, að kaffi va* selt
sem hressingarlyf í lyfjabúðum
Margir andans menn, sem vöktu
við skriftir að næturlagi, héldu
sér vakandi með bleksterku
kaffi.
Það er eitrið í kaffinu —koff-
ein — sem orsakað hin örvandi
áhrif. í hverri'baun er koffein
0,6—1,2 prósent.
Arabarnir drekka óhemju-
mikið kaffi og drekka það enn
í dag — svart, sykurlaust og
lútsterkt. Þannig á að drekka
það, segja kaffisérfræðingarn-
ir! — Á 17. öld gaus eitt sinn
upp sá kvittur meðal Múham-
eðstrúarmanna, að þáð væri
andstætt boðorðum spámanns
ins að drekka kaffi, því að það
væri áfengt! Múhameðstrúar
menn mega ekki drekka áfengi
skv. Kóraninum. -r- En þó fór
,svo, að kaffið sigraði, presta'ia
og þeir fóru að drekka það
þrátt fyrir allt! —r Kaffi er ekki
áfengt í venjulegum skilningi
þótt i því séu eiturefni, sem
geta verið skaðleg, ef þéirra er
ekki neytt í hófi. En kaffineyzl-
an eins og hún er nú, er mann
kyninu til lítils skaða. —
Evrópubúar bíða með óþreyju
eftir kaffisopanum og hátíð
verður á hverju heimili, þegar
„sú bláa“ situr á ný suðandi á
eldstæðinu."
Þurrkaður og pressaður
SALTFISKUR
Ódýr og góður, í stærri og
minni kaupum.
Hafliði Baldvinsson
Sími 1458. — Hverfisg. 123. .
Áskriftargjald Tlmans
utan Rvíkur og Hafnarfjarðar
et kr. 30.00 árgangurinn.
Allir, sem fylgjast vilja með
almennum málum, verða að lesa
TÍMANN.
LARS HANSEN:
Fast þeir sóttu sjóinn
Nikki — það er helzt að heyra að þið séuð staddir út á ísjaka
lengst norður í Dumbshafi og eygið ekki neina bjargarvon. Það
er ekki að heyra, að þið séuð staddir í bæ með mörg þúsund íbúa.
Ég á hvorki bát né birgðir, en viljir þú, Kristófer, taka mig á
skútuna, legg ég til, að við siglum í herrans nafni í fyrramálið
Okkur leggst eitthvað til.
Maðurinn stóð' uppi á háum iimburhlaða fyrir aftan þá, og
segar þeir litu upp, bar hann við bláan himininn. Andlit hans
var magurt, grátt og óhreint, en augun, sem störðu á Kristófer
og menn hans, voru stór og tindrandi.
Skolur og hann Kristófer voru gamlir kunningjar, og þeir höfðu
orðið innilyksa saman í Grænlandi og haft þar vetursetu, þegar
jeir voru strákar. Það var þegar „Sjóblómið" fórst — þeir voru
ekki nema fjórtán ára. Skolur var skjálfhentur er hann tók við
ákavitisflöskunni og bar hana upp að munni sér, því að hann
hafði sofið milli timburhlaðanna síðustu næturnar.
— Því, sagði hann, ég helzt ekki við heima. Ég hef setið yfir
krakkanum í allan vetur, frá því ég kom heim með honum Jens
gamla í haúst, svo að ég 'er orðinn hundleiður á öllu saman,
bæði kerlingunni og krakkanum, og mest af öllu á Tromsö. Ég
vil þess vegna sigla — og sigla strax.
Og svo lögðu þéir alllr af stað út í „Noreg“. Þegar Þór var
byrjaður að dæla, sagði Skolur:
— Hún er þá jafn lek og hún hefir verið, skútuskömmin.
En eftir þetta var Skolur um borð, nema hvað hann skauzt
heim til sín um kvöldið og sótti garmana í fletið, er hann gerði
sér á milli tveggja lýsistunna í lestinni — því, sagði hann, það
er ég, sem er aðskotadýraði á þessu skipi.
Þegar hann Kristófer bauð Skol góða nótt, tók hann i hand-
legg Kristófers og dró hann niður í lestina, þar sem hann hafði
hreiðrað um sig. Hann seildist eftir kodda sínum, opn
aði verræfilinn og dró út úr því þrjú gullfalleg blárefaskinn,
sem hann rétti Kristófer með þessum ummælum:
- Hirtu þau, og gerðu það, sem þér sýnist, við þau. Þú ættir
að fá 350—400 krónur fyrir hvert hjá Claus Ándersen, því að
Detta eru góð skinn eins og þú sérð. Þú ættir að .selja þau undir
eins í fyrramálið, því að við verðum að komast sem fyrst norð-
ur á Svalbarða, ef þú ætlar þér að hreppa eitthvað af dúninum,
og þessi skinn ættu að geta greitt ofurlítið fyrir fátækum
manni.
Það var eins og þessi þrjú blárefaskinn, sem daginn eftir voru
seld á ellefu hundruð fimmtíu og níu krónur, hleyptu nýjum
kjarki í alla. Hér opnuðust nýir möguleikar til þess að komast
yfir það, er þurfti til ferðarinnar, að minnsta kosti það allra
nauðsynlegasta, og um hádegisbilið var Kristófer búinn að semja
skrá, þar sem allt var upp talið, er hann vildi fá í íshafsferð
ina. Þessi skrá hljóSaði svo:
✓
80 kg.- kaffi
2 pk. mjöl
12 kg. sykur
30 hl. salt
40 eldspítustokkar
2 sápustengur
10 kg. grænsápa
10 kg. sódi
80 kg. baunir
80 *kg. grjón
1 kassi munntóbak
10 kg. reyktóbak
10 kg. smjörlíki
1 kg. te
Krydd ;
5 föt steinolia
\ 1 ,
' 20 kg. smurningsolía
Tvistur, 2 þjalir og 2 tengur.
Þeir Kristófer og Skolur ræddu lengi um þessar birgðir, en
þar sem Skolur hélt því mjög fast fram, að á norskum vörum
þyrftu þeir alls ekkert á að halda, þegar þeir væru komnir
norður á Svalbarða, var sitt af hverju fellt niður eða aö minnsta
kosti dregið úr því.
Skolur stóð á því fastar en fótunum, að hefði hann tóbak og
kaffi og eina eða tvær ákavítisflöskur sér til hátíðabrigða á jól-
unum, og ofan á þetta einn poka af þurrkuðu skarfakáli til þess
að koma í veg fyrir skyrbjúg, , ef hann skyldi verða innilyksa
árum saman, þá væru það birgðir, sem. hann gæti gert sig á-
nægðan meö. En annars bað hann Kristofer að hafa ekki nein-
ar áhyggjur af gamla Skol, því að hann myndi sjá sér fyrir
þessu sjálfur.
Aftur á móti væri hann þakklátur, ef honum yrði lagt lið með
kerlinguna og krakkann, því að auðvitað urðu þau að geta snú-
ið sér til einhvers kaupmanns, sem vildi lána þeim nauðþurftir
meðan hann var fjárverandi. Þessu varð einhver að sjá fyrir. Og
með það vildi hann gjarna eiga Kristófer að.
Frá ómunatíð höfðu hinar gömlu og rótgrónu verzlanir
Tromsö búið skipin út til íshafsferða. Gamlar venjur höfðu haldizt
við líði, erfzt frá föður til sonar, gengið frá kynslóð til kynslóðar
Þannig höfðu skipstjórar og skip ávallt haft viðskipti við sömu
verzlunina, og af þessum sökum höfðu myndazt £þekk tengsl
og ættarbönd. í þessum viðskiptum þekktust aldrei prettir né
sviksemi.
Hans D. Holst var einn hinna gömlu og gagn-heiðarlegu kaup-
manna, er báru með öðrum fleiri þyngstu byrðarnar i bænum.
Orð hans voru gulls ígildi. Hann átti mikilla hagsmuna að gæta
innan íshafsflotans, en, eins og áður var sagt, voru smáskúturnar
á borð við „Noreg“ Kristófers, í rauninni alls ekki taldar til hans.
Af þeim sökum voru þær ekki heldur í sömu tengslum við fastar
verzlanir og hinar skúturnar. Eigendur þeirra urðu því að leita
Sagan af refnum
og gæsinni
(Skozk þjóösaga)
Sigríður Ingimarsdóttir þýddi.
Dag einn heppnaöist refnum að krækja í fallega,
feita gæs, sem svaf á vatnsbakka. Hann hélt traustu
fcaki um væng hennar og hæddist að hræðslu hennar,
hvæsi og gargi. Hann sagði:
„Nú, jæja! Setjum svo að þú værir með mig í kjaft-
inum. Hvað mundirðu þá gera?“
„Því er fljótsvarað,” sagði gæsin. „Ég mundi auðvit-
að spenna greip^r, loka augunum, lesa borðbæn og éta
iig síðan!“
„Ég hefi þetta sama í hyggju,“ sagði rebbi.
Hann sperínti greipar, lokaði augunum og setti upp
hátíðasvip. En á meðan þandi gæsin út vængina og var
á augabragði komin út yfir mitt vatnið. Refurinn varð
því að sleikja út um og láta sér það nægja í stað morg-
unverðar. Síðan mælti hann: „Ég heiti því að lesa aldrei
framar borðbæn, fyrr en maturinn er kominn 1 mag-
ann!“
Konan og álfamærin
(Skozk þjóösaga)
Hérna er smásaga, sem' hún mamma ykkar getur
iesið, þegar hún hefir ekki tíma til þess að lesa langa
sögu:
Kona nokkur stóð við þvottabalann á mánudags-
morgni. Hún hreinsaði og vatt flíkurnar, lagði þær síð-
an 1 körfu, svo að þær væru tilbúnar til þerris. Úti var
ágætur þurrkur, sólskin og gola. ,
Allt 1 einu var barið að dyrum. Konan opnaði og
sá þá, hvar lítil vera, varla fet á hæð, stóð á þrepskild-
inum. Áður en konan vissi af, var álfamærin komin inn,
já, þvi að þetta var álfamær, því að engar verur eru
iafn smávaxnar og þær.
„Kona góð!“ mælti hún. „Gefðu mér dálitið mjöl.“
„Því miður á ég því nær ekkert mjöl eftir,“ sagði
konan.
„Gefðu aumum vesalingi hluta af því, sem þú átt
eftir, og þá mun þig aldrei skorta neitt,“ svaraði veran
smávaxna.
Konan var brjóstgóð. Hún gekk því að mjöltunn-
unni, tók úr henni þá fáu mjölhnefa, sem eftir voru og
lét þá í lítinn poka, sem álfamærin hafði meðferðis.
„Framvegis mun alltaf verða nóg mjöl í tunnunni
þinni, ef þú gætir þess að líta aldrei ofan í hana,“ sagði
ólfakonan, slengdi sekknum á bakið og var öll á bak
og burt í einu vetfangi.
Konan stóð eftir, orðlaus af undrun. Gerði hún nú
um tíma eins og álfkonan hafði lagt fyrir, og alltaf var
nóg mjöl í tunnunni. En hún var forvitin, eins og kon-
um er títt, og dag einn gat hún ekki stillt sig um að
gægjast í tunnuna. Sá hún þá, að tunnan var galtóm.
Upp frá því varð hún að fylla hana sjálf.
i /. ,; 1 _ • , ’ 5
Kjorskra
. • i • ■ • l'#
til bæjarstjórnarkosninga í Reykjavik' er gildir frá 24.
janúar 1946 til 23. janúar 1947, liggur frammi i skrif-
'• 1
stofu borgarstjóra, Austurstræti 16, frá 26. þ. m. til 23.
i
desember n. k., alla virka daga, kl. 9 f. h. ti^ 6 e. h.
Kærur yfir kjörskránni skulu komnar til borgar-
stjóra eigi síðar en 5. janúar 1946.
Borgarstjórinn í Reykjavík
23. nóvember 1945.
+.jk.j±*.Jkji.j*.j±.^k.^.^.j*.Jk.j*.j*.j*kj*.jmkJk.j*.jtk.j*.jik.jak.jk.j±.j
ÚTBREIÐIÐ TÍMANN