Tíminn - 04.12.1945, Side 3

92. blað
TÍMIM, |iriðjndagiiin 4. des. 1945
3
Þ 0
Halldór Kristjánsson:
R P I N O K K
IVánari tcngsl.
Hraðfrystihús eru nú yfirleitt
starfandi í sjóþorpunum og hin
þörfustu fyrirtæki. Er margt vel
um þau að segja. Mjög er það
misjafnt hvert samband er á
milli þeirra og útvegsins. Oft
eru þau eign manna, sem ekki
taka neinn þátt í útgerð þorps-
ins. Kemur pví tíðum fram
nokkur tortryggni milli frysti-
hússins og útvegsins, og getur
það gert erfitt fyrir á ýmsan
hátt. Ekki eru minni brögð að
tortryggni milli verkalýðs og
frystihúsanna. Er stundum leið-
inlegur misskilningur, tor-
tryggni og rígur milli þessara
þriggja aðila, sem hjálpast að
við það, að byggja og bera uppi
afkomu þorpsins, og geta því
engir án hinna verið, ef vel á að
fara.
Dæmi munu vera til þess, að
einhvern daginn hafi verið kom-
ið óvænt skarð i bátaflota þorps-
ins, af því að útgerðarmaður
hefir talið hentast að selja bát
eða báta í burtu.' Eðlilega hefir
hann hugsað um sig og miðað
sínar aðgerðir við það að kom-
ast klakklaust frá öllu saman.
En atvinnan í frystihúsinu
byggist öll á því, að þarna komi
fiskur á land. Ef bútarnir flytja
burtu, minnkar atvinnan þar, og
iðnaður og verzlun þorpsins
hvílir öll á þessari undirstöðu.
Núverandi ástand þessara
mála þarf því lagfæringa á
tveimur meginatriðum. Það
verður að gera smáútveginn líf-
vænlegan 'atvinnuveg, og það
verður að bæta samstarf út-
gerðarinnar sjáifrar og annarra
þeirra, sem hún þarf með og á
henni lifa, jafnframt því, sem
meiri festa og öryggi um heim-
ili og rekstur bátanna verður að
nást. En jafnhliða þessu verður
að leysa fjölmörg mál önnur,
smærri og stærri, sem nú eru á
dagskrá. Það er alhliða viðreisn
og uppbygging þorpanna, sem
hér er um að ræða. Og það er
eitthvert stærsta og brýnasta
nauðsynjamál íslands í dag.
Sináútgerðin
og dýrtíðin.
Höfuðskilyrðið til þess að
bátaútvegurinn beri sig, er að
minnka tilkostnað hans. Sívax-
andi dýrtíð er það, sem sligar
þennan atvinnuveg eins og þeir
Brynjólfur Bjarnason og félag-
ar hans orðuðu það á síðasta ári.
Hitt er svo annað mál, að þeir
hafa hvorki reynst menn til að
minnka dýrtíðina, hvað þá
stöðva, né heldur að „hlaupa
undir bagga með fiskimönnum
þeim, sem harðast verða úti í
þessu sambandi" eins og þeir
sögðu að ríkisvaldinu bæri
skylda til, þangað til að þeir
tólcu við því. Síðan hefir fátt
verið talað um skyldur við báta-
útveginn. En það er þeirra
skömm og breytir engu um
þörfina.
Áuðvitað hlaut Brynjólfur að
finna það eins og aðrir, að það
er ekki hægt að ausa fé úr
tómum ríkissjóði í tryggingar
til reksturs heilla atvinnuvega.
Þeim félögunum er það fullkom-
in ofraun, að koma saman
hallalausum fjárlögum, þó að
þeir „gleymi" ýmsu, sem rikis-
valdinu „bar skylda til“ að áliti
þeirra, meðan þeir voru ekki í
stjórn. Ekki er hægt að saka
ríkisstjórnina um það 1 sjálfu
sér, þó að hún geri ekki krafta-
verk. En hitt er hennar sök, að
hafa búið til dýrtíðina, gengið
í vörn fyrir hana, og þræta
ennþá fyrir það, að nokkuð sé
athugavert við verðlagsmálin.
Annað hvort væri þeim, að taka
eins og menn þeirri dýrtíð, sem
þeir hafa boðað og búið til og
kveinka sér ekki við að standa
undir afleiðingum hennar, eða
þá að snúa sérheiðarlegaaðþví,
að færa verðlagið niður.
Hvorugt er gert. Þeir gera ekki
neitt til þess, að sinna því, sem
þeir fundu þó áður, að ríkis-
valdinu bar skylda til. Það
sannar greinilega, að það er ekki
stætt á dýrtíðarstefnu stjórnar-
innar, og hún er komin i sjálf-
heldu á þeirri leið. Sennilega
notar hún þó öll þau ráð, sem
hún kann, til að halda dýrtíð-
arglýjunni við fram yfir kosn-
ingar og sefa útvegsmenn og
fiskimenn. Þó hljóta nú allir
þeir, sem beint eða óbeint lifa
á bátaútvegi að sjá það, að nið-
urfærzla dýrtiðarinnar er þeim
nauðsyn. Það hlýtur því að vera
ein þeirra fyrsta krafa.
Möira samstarf.
Það er ekki einhlýtt að færa
niður dýrtíðina. Ýmsir staðir
með sómasamleg og jafnvel á-
gæt útgerðarskilyrði hafa nú
mjög lítinn bácastól og eiga ekki
neitt fjármagn sem einhlýtt sé
til að bæta þar úr. Slíkir staðir
þurfa sérstakrar aðstoðar við.
Samkvæmt frumvarpi þvi, um
fiskimálasjóð, sem nú liggur
fyrir Alþingi, og þeir Eysteinn
Jónsson og Björn Kristjánsson
fluttu, er gert ráð fyrir því, að
þarna verði komið til hjálpar.
Jafnframt er gert ráð fyrir því,
að fiskimálasjóður verði efldur,
svo að honum sé fært að annast
margs konar tilraunastarfsemi,
sem alltaf þarf að reka í þágu
fiskiva^iða og fliskiiðnaðar. Ég
skil ekki annað, en allir þeir,
sem skilja nauðsyn þorpanna og
trúa á heilbrigða framtið báta-
útvegs og skipulegra fram-
leiðsluhátta í því sambandi,
hljóti að standa fast með þeirri
hugmynd að fiákimálasjóður
verði efldur, svo að hann ráði
við þessi verkefni.
Það er margt fleira, sem hægt
er að bæta úr í þessum málum.
Eitt af því er sambandið milli
útgerðarinnar og fiskverkunar
í landi. Þar þyrftu að vera nán-
ari tengsli á milli en yfirleitt
er nú. Stundum er frystihúsið
eign einhvers útgerðarmanns í
þorpinu að meira eða minna
leyti. Fari þá svo, að það geti
ekki tekið allan aflann, sem
berst á land er næsta eðlilegt
að eigandinn láti sína báta og
sinn fisk ganga fyrir, en aðrir
útvegsmenn verði þá að bjarga
sér sem bezt gengur. Fer þá oft
svo, að þeir hafa ómak og auk-
inn kostnað og verður þó minna
úr sínum afla. Með þessu er bát-
unum mismunað, og er það ekki
gott.
Þessi mál yrðu bezt leyst með
því, að þær stofnanir, sem taka
við fiskinum væru sameign út-
gerðarinnar, tækju við öllum
fiskinum, sem kemur á land og
gerðu úr honum svo mikið verð,
sem hægt væri. Síðan væri eitt
látið yfir alla ganga, þannig, að
allir bátar, sem þar legðu upp,
bæru sama verð úr býtum. Þess-
ar stofnanir tækju .fiskinn í
umboðssölu og skiluðu útvegin-
um því,sem hann ætti.Ég hygg,
að sjómenn og útvegsmenn séu
yfirleitt mjög vel ánægðir með
lýsissamlög sín, þar sem þau
eru til. Alveg eins skilst mér að
hlyti að verða, ef þeir færðu þau
samtök á víðara starfssvið og
hefðu þannig samhjálp um að
verka aflann allan.
Bændur landsins láta nú
nálega undantekningarlaust fé-
lög sín selja framleiðslu sína í
umboðssölu. Svo sjálfsagt og
eðlilegt finnst þeim þetta, að
annað kemur í raun réttri ekki
til mála. Ég tel það fullvíst, að
eíns myndi fara við sjóinn á
skömmum tíma. *
Þessi tilhögun hefir tvo höf-
uðkosti. Annað er það, að verzl-
unin er þá í þjónustu fram-
leiðslunnar, og framleiðslan fær
það, sem henni ber úr þeirra
skiptum. Hinn höfuðkosturinn
er sá, að ,þessi tilhögun eyðir
ríg og tortryggni, sem víða er
til þreytu og leiðinda milli
þeirra, sem saman vinna á þessu
sviði athafnalífsins. Er það
líka mikið atriði.
Það er að sjálfsögðu mikið
verk að koma á allsherjar-
breytingu í þessum efnum.
Kemur þar margt til greina.
Sums staðar er gróin hefð á
öðru skipulagi og fer stundum
vel, ef heppilega hefir ráðizt um
samskipti manna og tiltrú, en
allt er það bundið við fallvaltar
persónur og dvöl þeirra og end-
ingu á staðnum. Annað er það,
að sú tilhögun, sem nú er, gef-
ur sumum mönnum e. t. v.
nokkur forréttindi á vissan hátt,
og er þeim tregt að láta þau, en
finnst oft að þeir hafi til þeirra
unnið. Getur það verið rétt, en
þó er þess að gæta, að- i fram-
tíðinni verður heildarþörf og
hagsmunir að ráða.
Frumvarp þeirra Eysteins og
Björns setur samtök útvegs-
manna og fiskimanna í fremstu
röð, þegar um er að ræða hjálp
til að koma fiskiðnaði á fót.
Þeim er ætlaður forgangsréttur
að öðru jöfnu. Er i því sambandi
glöggt að vitna til þess, sem
segir í greinargerð frumvarps-
ins:
„Það er ekki ætlunin með
þessum ákvæðum að koma í
veg fyrir að einstakir menn eða
félög einstaklinga reki fiskiðn-
að. Ætlunin er hins vegar sú,
að útvegsmenn og fiskimenn
sitji fyrir stuðningi til þessara
framkvæmda, ef þeir vilja hafa
þessa starfsemi með höndum
sjálfir“.
Hér er því byggt á þeirri skoð-
un, að verkun og sala fiskjar
sé bezt komin í höndum þeirra,
sem veiða hann, og ætlast til
þess, að þjóðfélagið stuðli að
því, að svo geti orðið. Allt virð-
ist benda til þess, að sá stuðn-
ingur yrði notaður og þannig
skapaðist meiri friður, meira
réttlæti og betra samstarf um
þessi undirstöðumál þjóðlífsins,
heldur en náðst hefir ennþá.
Jafnframt þessu verður að
efla og styrkja samtök útvegs-
manna og sjómanna á öðrum
sviðum. Þeir verða að sameinast
um innkaup á nauðsynjum sin-
um. Undanfarið hefir verið unn-
ið vel og myndarlega að þeim
málum eins og greinilegast kem-
ur fram í olíumálunum.
Þetta er eitt af þeim málum,
sem fólkið í smáþorpum ís-
lands þarf að sameinast um, og
Dar á það fullan rétt á öruggum
stuðningi ríkisvaldsins. Allir
einkahagsmunir verða að þoka
fyrir sameiginlegri þörf atvinnu-
lífsins í landinu. Hagsmunir
einstakra voldugra verzlunar-
eiganda mega ekki fá að drepa
niður lfsbjargarstörf hinna
mö^gu smáu, sem leggja grund-
völl að velmegun þjóðarinnar
dreifðir um strendur landsins.
Tryggari undirstaða.
Enn er það þýðingarmikið at-
riði fyrir hvert þorp að tryggja
sem bezt, að bátar séu þar fastir
en verði ekki seldir burtu þegar
minnst varir, eins og stundum
hefir komið fyrir. Þar með
missir fólkið á staðnum fótfestu
sína í tilliti til afkomu og
efnalegrar velgengni. Fyrir
þjóðfélagið í heild er slíkur
öldugangur næsta óheppilegur.
Fylgir honum bæði ýmiskonar
kostnaður, svo sem óeðlilegir
búferlaflutningar fólksins, at-
vinnutæki, sem voru í sambandi
við útveginn, verða ekki rekin
og grotna niður, og stundum
hefir þurft að" grípa til sér-
stakra kreppuráðstafana til
hjálpar því fólki, sem eftir stóð
bjargarþrota og ráðalaust.
Auk þessa alls eru svo ýmislegir
fylgikvillár, sem sérstaklega
þrífast í jarövegi, eins og þeim,
sem við þetta myndast.
í þessu sambandi höfum við
svo slæma reýnslu, að mikið er
til vinnandi að losna við slík
leiðindi og tjón framvegis. Hér
verða ekki lagðar fram neinar
ákveðnar tillögur í því skyni en
bent á nauðsyn þess að hugsa
um þetta atriði. Helztu úrræði
virðast mér vera þau, að út-
gerðin sé tengdari almennu
valdi og almennum vilja en ver-
ið hefir. Gæti það orðið með
því, að sveitarfélögin sjálf ættu
hlut í bátum og tryggðu þar
(Framhald á 6. slðu)
Bækur ,
Fyrir tveimur átrum hóf
bókaútgáfan Lilja útgáfustarf-
semi sína, og komu þrjár bæk-
ur út á hennar vegum um
haustið 1943, sem öllum var
vel tekið og bókavinum þótti
fengur að.
Þá hafði um nokkurt skeið,
eða síðan Kristilegt bókmennta-
félag hætti, ekkert útgáfufyr-
irtæki haft að markmiði út-
gáfu kristilegra bóka.
Bókagerðin Lilja er stofnuð
af ýmsum kunnum áhuga-
mönnum um trúmál, er töldu
nauðsyn að nokkrar vekjandi
bækur flytu með í því mikla
bókaflóði, sem nú kemur ár-
lega á markaðinn. En margt
af þeim bókum er út koma,
hafa eins og kunnugt er,
hvorki haft menntandi né göfg-
anc^i áhrif á, lesendjurna, þó
margar séu hins vegar góðar
bækur, sem þjóðinni er mikill
fengur, að út komi.
Fyrsta bókin, sem Bóka-
gerðin Lilja gaf út, var safn af
ræðum eftir séra Friðrik Frið-
riksson, en í þv.í voru ræður
sem hann flutti á styrjaldar-
árunum í Danmörk. Nafn bók-
arinnar er „Guð er oss hæli
og styrkur." Þá um svipað leyti
komu út bækurnar „Með tvær
hendur tómar“ skáldsaga eft-
ir norska skáldið Ronald Fang-
en og „Vormaður Noregs,“
ævisaga Hans Niels Hauge.
Allar þessar fyrstu bækur
mega nú heita uppseldar hjá
útgefanda og bókin Við Babyl-
ons fljót, ræður Kaj Munks,
sem Bókagerðin Lilja gaf út
er uppseld. Á seinasta ári gaf
bókaútgáfan út tvö smárit,
ævisögu Roselliusar eftir séra
Sigurbjörn Einarsson, „í nafni
Guðs“, fimm ræður eftir séra
Sigurbjörn Einarsson og barna-
,LI LJU"
bókina „Unga hetjan“ sem kom
út, rétt fyrir jólin í fyrra. Á s.l.
sumri gaf Bókagerðin Lilja út
nokkrar ræður eftir Valgeir
Skagfjörð. Höfundurinn dó á
bezta aldri fyrir tíu árum og
hafði hann þá fyrir tveimur ár-
um lokið guðfræðiprófi og þótti
óvenju efnilegur maður, sem
mikils var vænzt af, af öllum
þeim, er til þekktu. Ræðurnai
voru fluttar hér heima og í Nor-
egi. Bókin heitir „Lífið í Guði.“
Þá er eftir að nefna stærsta
verkið, sem Bókagerðin Lilja
hefir gefið út, en það er skáld-
sagan „The Robe“ eftir Douglas
C. Lloyd, sem i íslenzku þýðing-
unni hefir hlotið nafnið „Kyrt-
illinn."
Douglas er emn af þekktustu
og vinsælustu höfundum Banda-
ríkjanna. Hann hefir skrifað
allmargar skáldsögur, en hlaut
ekki viðurkenningu svo teljandi
sé, fyrr en pessi bók kom út
fyrir tveimur árum, en hun vgrð
þá metsölubók og hefir verið
síðan og selzt svo mikið að fá
dæmi eru slíks, jafnvel í Banda-
ríkjunum.
„Kyrtillinn“ er góð saga, og
alltaf eitthvað að gerast, rás
viðburðanna er ör og lang-
dregnar lýsingar eru ekki til
í bókinni. Um efni sögunnar
má annars segja það, að hún er
látin gerast á dögum Krists,
og fjallar m. a. um hermann,
sem látinn er hljóta kyrtil
Krists eftir krossfestinguna.
Sagan segir frá hermanninum
fyrir og eftir krossfestinguna,
og segir frá þeim áhrifum,
sem það hafði á hann og líf
hans, að hljóta kyrtil Krists.
Það má með nokkrum rétti
líkja sögu þessari við skáldsög-
urnar Ben Húr og Quo Vadis?
(Framhald á 5. síðu)
MORTEN PEDERSEN:
SENDIFÖR HESS
Rudolf Hess er einn þeirra manna, sem nú hefir verið stefnt
fyrir dómstól Bandamanna í Niirnberg. Hann var einn af helztu
forustumönnum nazista í Þýzkalandi og á sínum tíma skipaður
staðgengill Hitlers næst Göring. Á miðjum styrjaldarárunum
varð hann einn umtalaðasti maður heimsins, sökum hins dular-
fulla flugs hans til Bretlands er hann fór með friðarboð Hitlers
á fund Bandamanna. Hét segir danski blaðamaðurinn Morten
Pedersen frá flugi hans og erindislokum.
Að kvöldi hins 12. maí 1941
sat maður í þýzkum einkennis-
búningi í bóndabæ einum í
Skotlanc|i. LandBúnaðarverka-
maður einn, David McLean,
var niðursokkinn í samræður
við hann. Hann hafði sjálfur
fundið þennan þýzka liðsfor-
ingja, er stokkið hafði í fallhlíf
úr Messerschmitt-flugvél, sem
hrapaði logandi til jarðar.
— Ég heiti Horn, sagði Þjóð-
verjinn, Alfred Horn. Langar.
yður ,til þess að sjá mynd af
syni mínum?
Skömmu síðar komu sendi-
menn frá hernaðaryfirvöldun-
um, og herra Horn var íluttur í
hersjúkrahús í grenndinnl.
Hann hafði sem sé öklabrotn-
að á vinstra fæti, þegar hann
henti sér til jarðar í fallhlíf-
inni.
Skyndilega gaf hann upp
hver hann var í raun og veru.
— Ég heiti Rudolf Hess,
sagði hann, staðgengill Hitlers.
Þar með fór fyrst að þykja
dularfullt atferli þessa Þjóð-
verja, sem stökk út úr óskadd-
aöri flugvél yfir Skotlandi, þótt
henni væri hvorki ógnað með
enskum eltiflugvélum né skot-
hríð frá jörðu. Nú fyrst fékk
sagan vængi, og næstu vikur
var ekki meira rætt um aðra
atburði í heiminum. Hvers
vegna hafði Hess flogið til
England^? Hver var tilgangur-
inn?
Daginn eftir landtöku Hess í
Skotlandi sendi þýzka útvarpið
út svohljóðandi tilkynningu:
„Það hefir verið opinberlega
tilkynnt í Berlin, að Hess ríkis-
ráðherra, sem var varafor-
maður flokksins og staðgengill
Hitlers ríkisleiðtoga næst á eft-
ir Göring, en sökum sjúkdóms,
sem sífellt færðist í aukana,
hafði verið bannað að fljúga —
hafi heppnazt að ná flugvél,
sem hann flaug síðan brott frá
Augsburg 10. maí. Bréf, sem
hann skildi eftir, bendir því
miður til þess, að íélagi Hess
hafi vegna sálrænna truflana
orðið fórnarlamb rangra hug-
mynda“.
Að þessari tilkynningu var
hent mjög gaman víða um
heim, ekki sízt getgátunum um
hinar „röngu hugmyndir"
Hess. Þennan sama dag til-
kynnti fréttastofa Reuters
stutt og laggott, að Hess hefði
lent í Skotlandi. Þýzku blöðin
hófu undir eins árásir á hann
og lýstu honum dag eftir dag
eins og rekaldi, sem hvað eftir
annað hefði verið að því kom-
inn að gefast upp af völdum
heilsubrests. Spurningin væri
sú, hvort hann væri með fullu
ráði. Hitt gátu þau ekki um, að
hann hafði allt til þess, er Reut-
ersfréttastofan sendi út frétta-
skeyti sitt um komu hans til
Skotlands, verið talinn nógu
heill andlega til þess að hafa
með höndum yfirstjórn þýðing-
armikilla mála og vera stað-
gengill Hitlers. Það töldu þau
víst ekki skipta miklu máli.
Samkvæmt frásögn blaðanna
hafði hann lengi þjáðst af
magakvilla, og það var ekki ó-
hugsandi, að þessi magasjúk-
dómur, sem var fylgifiskur hans
frá heimsstyrjöldinni 1914—
1918, hefði lamað andlegt þrek
hans. Ennfremur sögðu hinir
þýzku blaðamenn, að Hess hefði
í seinni tíð verið farinn að um-
gangast ýmsa vafagemlinga í
þjóðfélaginu, svo sem spákonur,
stjörnuspámenn, og var í því