Tíminn - 04.12.1945, Page 8

Þeir, sem vilja kyrma sér þjóðfélagsmál,
in.nlend og átlend, þurfa að lesa Dagskrá
8
REYKJAVÍK
D 4 G S K R Á er bezta íslenzka
tímaritið um þjóðfélagsmcl
4. DES, 1945
92. blað
29. nóvember, fimmtudagur:
Konnngi vikið frá.
Jugoslavía: Þingið samþykkti
að víkja Pétri konungi frá og
gera landið að lýðveldi. Sam-
þykkt var og að banna konungi
landvist.
Bandaríkin: Truman forseti
skýrði frá því á blaðamanna-
fundi, að hann væri mótfall-
inn því, að haldnir yrðu fleiri
stórveldafundir, heldur yrði ör-
yggisstofnunin og alþjóðafundir
að leysa þá af hólmi.
Rússland: Talið er, að Stalin
hafi framlengt orlof sitt fram
yfir áramót.
Java: Hlé er á bardögum þar
og horfur taldar friðsamlegar.
30. nóvember, föstudagur:
Játning Hess.
Þýskaland: Hess birti yfirlýs-
ingu þess efnis, að hann hefði
gert sér upp minnisíeysi síðastl.
þrjú ár, en raunar væri hann
alheill og tæki ábyrgð á gerðum
sínum.
Svíþjóff: Sænska stjórnin hef-
ir frestað afhendingu baltisku
fanganna vegna þess, hve veik-
burða þeir eru orðnir af hungri.
Verða þeir fluttir á sjúkrahús.
Austurríki: Renner baðst
lausnar, og heíir Fiedl, foringi
þjóðflokksins, tekið að sér
Ósæmandi framkoma
(Framhald af 1. síðu)
það rædd frá öllum hliðum.
Hitt mun það, að kommúnist-
arnir óska eftir áframhaldandi
leynd um málið, svo að þeir geti
haldið uppi áróðursiðju sinni
í skjóli hennar.
Meðan ríkisstjórnin heldur
málavöxtunum þannig leyndum,
er það með öllu ósæmandi, að
einn af nánustu stuðningsmönn-
um hennar — og það bersýni-
lega með samþykki forsætisráð-
herrans — skuli gera málið að
umtalsefni við hátíðlegt tæki-
færi og það á þann hátt, að
hallað er mjög á hinn erlenda
aðila, þótt með ísmeygilégu
orðalagi sé. Það ríki, sem hér á
hlut að máli, verðskuldar það
sannarlega ekki, að úr skjóli
leyndar, sem iátin er hvíla yfir
orðsendingu frá því, skuli þann-
ig að því vegið og málaleitun
þess túlkuð á hinn versta veg.
Slíkt athæfi til viðbótar óskilj-
anlega svarinu og annarri fram-
komu stjórnarinnar í þessu máli,
miðar bersýnilega ekki til ann-
ars en að spilla sambúðinni við
Bandaríkin og getur gert það
stórum erfiðara en ella, að ná
æskilegri niðurstöðu fyrir is-
lenzku þjóðina í þessu máli.
Forsætisráðherrann og Gunn-
ar Thoroddsen hafa að visu þá
mannlegu afsökun, að frami
þeirra byggist mjögá samvinnu
við kommúnista, en kommúnist-
ar setja það skilyrði fyrir sam-t
vinnunni framar öllu öðru,
að samstarfsmennirnir sýni
þeim undirlægjuhátt í þessu
máli. Ræða Gunnars bar þess
líka öll merki, að hún var sam-
in til að þóknast kommúnistum.
Þess vegna var ekki aðeins
dylgjað um það, að Bandaríkin
vildu farga frelsi og sjálfstæði
íslendinga, heldur og einnig
rekinn hinn ákafasti áróður fyr-
ir því, að íslendingar veittu
Öryggisstofnuninni þá aðstöðu,
sem hún myndi telja sig þurfa
að fá hér á landi. Þetta var
rökstutt með hinum skáldleg-
ustu hugarórum um mátt og
mikilleik þessarar, stofnunar,
sem enn er ekki nema nafnið
eitt, og sem t. d. frændþjóðir
okkar á Norðurlöndum trúa svo
lítið á, að þær vígbúast nú meira
en fyrir stríðið. En kommúnistar
vinna að því öllum árum, að
ísland verði slík alþjóðabæki-
stöð, því að þá yrðu Rússar einn-
ig þátttakendur. Og vegna sam-
vinnunnar við þá, verða Ólafur
og Gunnar að dansa með.
En þjóðin hefir áreiðanlega
ekki efni á því að láta slíkan
undirlægjuhátt nokkurra stjórn-
manna sinna við kommúnista
verða þess valdandi, að sambúð
hennar sé spillt við það stór-
TIMANS V
stj órnarmyndun.
Frakkland: Stjórnin lagði fyr-
ir þingið frv. um þjóðnýtingu
fimm einkabanka.
Ástralía: Þar standa yfir all-
mörg stór verkíöll.
1. desember, laugardagur:
Handtökur í Rúmeníu.
Rúmenfa: Frétzt hefir um
nýjar fjöldahandtökur í Rúm-
eníu. Hafa þær einkum beinzt
gegn liðsmönnum Bændaflokks-
ins og frjálslynda flokksins.
Ítalía: Ekkert gengur enn með
myndun nýrrar ríkisstjórnar.
Öryggisstofnunin: Nefndin,
sem á að gera tillögur um dval-
arstað stofnunarinnar, hefir
kvatt á fund sinn fulltrúa 22
bandarískra borga og tveggja
kanadiskra, er hafa sótt um að
hafa stofnunina. Þeirri skoðun
virðist þó vaxa fylgi, að aðset-
ursstaður stofnunarinnar eigi
að vera í Evrópu.
2. desember, sunnudagur:
Uppreisn í TVorðnr-
Iran.
Iran: Stjórnm tilkynnir, að
allt bendi til, að þjóðflokkar í
Norður Iran séu að undirbúa
uppreist. Fullvíst þykir, að Rúss-
ar rói þar undir.
Java: Fulltrúar þjóðernissinna
og Hollendinga hittust 1 fyrsta
sinn og hófu- umræður um
samkomulag.
Brazilía: Fóru fram fosrtea-
kosningar og kosningar til
■þingsins í fyrsta sinn í 15 ár.
Úrslit verða kunn síðar í vik-
unni.
Brynjólfur rangtálkar
(Framhald af 1. síðu)
stóð í sambandi við sterkar
sparnaðarkröfur, er þá voru
uppi á Alþingi. Þau orð ráðherra,
er ég taldi að skilja mætti sem
hótun um brottrekstur úr em-
bætti, voru látin falla í sam-
bandi við þær ráðstafanir.
Deilurnar, er um þær mund-
ir voru uppi varðandi þessi mál,
verða ekki raktar né skýrðar í
fáum línum, enda tel ég það
óþarft. Hitt vil ég láta koma
fram, að þrátt fyrir ágreining,
sem var milli mín og ráðherra
um ýms minniháttar atriði,
gerði hann aldrei neinar kröfur
í þá átt, að sínum flokki væri í
útvarpinu þjónað fremur en
öðrum flokkum.
Þetta vildi ég vinsamlegast
biðja yður, hr. ritstjóri, að birta
í blaði yðar.
Jónas Þorbergsson.
Eins og þessi leiðrétting ber
með sér, hefir Brynjólfur farið
með fullkomin ósannindi og
fals, þegar hann hugðist sanna,
að Framsóknarflokkurinn og
ráðherrar hans hafi reynt að
misnota yfirráðin yfir útvarpinu
í flokksþágu. Er það sennilega
einsdæmi, að ráðherra skuli
þannig reyna að misnota einka-
bréf og byggja á rangtúlkun
þess svæsna árás á andstæðing-
ana. Sýnir þetta mætavel hvort-
tveggja, hve ósvífnir kommún-
istar eru og hve erfiðlega þeim
veitist að finna nokkrar máls-
bætur fyrir þá misbeitingu, sem
nú er viðhöfð í fréttastarfsemi
útvarpsins.
veldi, sem henni er brýn nauð-
syn að eiga góð skipti við. Þess-
vegna mun hún krefjast þess,
að þeirri framkomu sé tafar-
laust hætt, að ríkisstjórnin hafi
leynd yfir mikilvægu máli, sem
það hefir leyft að gert sé opin-
bert, svo að kommúnistar og
undirlægjur þeirra geti ráðist á
það úr skjóli leyndarinnar.
Þjóðin heimtar að gögnin séu
tafarlaust lögð á borðið. Hún
heimtar jafnframt að komið sé
fram með kurteisi og drengskap
en ekki svarað með óskiljanleg-
um „nótum“ og öðrum loddara-
skap. Kurteis, ákveðin og drengi-
leg framkoma mun reynast
henni bezt i samskiptum við
aðrar þjó^ir og þess vegna má
það ekki síðar verða, að slíkir
starfshættir séu teknir upp í
þessu máli.
Raforkumálin á
(Framhald af 1. síðu)
ver ríkisins skyldu annast dreif-
ing orkunnar til neytenda, en
heimilt skyldi þó kaupstað,
kauptúni effa béraði, sem óska
aff annast dreifingu raforku, að
hafa hana í sínum höndum.
Gjald fyrir raforku frá Raf-
veitum rikisins skyldi ákveða í
gjaldskrá, sem raforkumála-
stjórn semur, en ráff hennar
staðfestir, og skal gjaldið fyrir
raforkuna til notenda vera hiff
sama um allt land.
Mörg önnur merkileg ákvæði
voru í frv., sem fjölluðu um
framkvæmd og stjórn þessara
mála, t. d. um raforkusjóð, raf-
magnseftirlit ríkisins og um
stjórn raforkumála.
Frumvarp þetta fékk daufar
undirtektir hjá stjórnarliðinu á
seinasta þingi og dagaði því
uppi. Þó fékkst það fyrirheit frá
samgöngumálaráðherra, Emil
Jónssyni, að hann skyldi láta
athuga frv. fyrir seinasta þing.
Frumvarp Emils.
Niðurstaðan af þessari „at-
hugun“ Emils hefir orðið sú, að
meirihluti iðnaðarnefndar néðri
deildar lagði fram fyrir nokkru
frv. til raforkulaga, sem ráð-
herrann mun hafa látið undir-
búa.
Frv. þetta er á ýmsan hátt
byggt á frv. milliþinganefndar
innar. T. d. er ætlazt til, að rík-
ið eitt hafi rétt til að reisa og
reka raforkuver, sem eru stærri
en 100 hestöfl, nema annað sé
ákveðið af Alþingi. Þó getur
ráðherra veitt leyfi til þess
undir sérstökum kringumstæð-
um, að sveitarfélagi, einstakl-
ingi eða félagssamtökum sé
leyft að reisa orkuver allt að
500 hestöfl að stærð. Er hér
höfð smuga fyrir það, að hægt
sé að halda smáveitnabygg-
ingum áfram. Kaupstaðir þeir,
sem nú eiga stór orkuver, mega
reka þau áfram. Þá eru ákvæði
um tvenns konar rafveitur, er
dreifa orkunni frá orkuveri rík-
isins, héraðsrafveitur, sem bæj-
arfélög, héruð, önnur félags-
samtök eða einstaklingar reka,
og héraffsrafveitur ríkisins, sem
rikið rekur. Það skilyrði er sett
um héraðsrafveitur ríkisins, að
gegn óendurkræfu og vaxta-
lausu framlagi ríkisins komi a.
m. k. óendurkræft og vaxta-
laust framlag frá héraðinu, er
nemi minnst hálfu framlagi rík-
isins. Framlög þessi skulu vera
það mikil, að tryggt sé að raf-
veitan beri sig. Þá eru í frv.
ákvæði um raforkusjóð, raf-
magnseftirlit ríkisins og stjórn
raforkumála.
Það, sem mest ber
á milli.
Það, sem mest ber á milli
þessa frv. samgöngumálaráð-
herra og frv. milliþinganefnd-
arinnar eru ákvæðin um verð
raforkunnar.
Samkvæmt frv. milliþinga-
nefndarinnar yrði raforkan
jafndýr um land allt, án þess
þó að hún yrði dýrari til neyt-
enda í kaupstöðum. Var þetta
byggt á því, að það opinbera
greiddi strax svo mikið niður
stofnkostnaðinn við flutning
orkunnar, að hún gæti orðið
jafnódýr komin til neytenda, án
tillits til hvar þeir byggju. Vit-
anlega yrði raforkan þó aðeins
lögð með þessum hætti um þau
héruð landsins, þar sem rétt-
mætt er að ráðast i slíkar fram-
kvæmdir að dómi kunnáttu-
manna. Samkvæmt athugun
n'Alliþtt'nganefndarinnar myndi
þetta vera kleift I flestum sveit-
um landsins, en þeim sveitum,
sem ekki gætu notið þessara
hlunninda, þyrfti að sjá fyrir
aðstoð með öðrum hætti. Þótt
það yrði nokkur aukakostnað-
ur fyrir ríkið í fyrstu að leggja
þannig fram stofnfé til dreif-
ingar raforkunnar, myndi það
vinnast óbeint upp aftur með
aukinni sölu hennar.
Samkvæmt frv. ráðherrans er
ekkert ákveðið um verð rafork-
unnar, en hins vegar bersýni-
Alþingi
legt, að það verður mjög mis-
munandi, og sumit staðir verða
útilokaðir með öllu. Frv. gerir
ráð fyrir, að lagt verði fram það
mikið fé, óendurkræft og vaxta-
laust, að rafveitur ríkisins beri
sig. Af því fé sem til þess þarf
leggur ríkið % en héruðin
(sýslan) y3. Þó að vísu að þátt-
taka ríkisins í þessari niður-
greiðslu kostnaðarins sé allveru-
leg, getur ekki hjá þvi farið,
að héruðunum verði sumum
hverjum að minnsta kosti, mjög
erfitt að inna þessi gjöld af
höndum. Þau, sem allra bezta
aðstöðuna hafa, reyna sjálfsagt
að klífa þrítugan hamarinn til
þess að leggja nægilegt fé fram,
en mörg þeirra geta það alLs
ekki. Eftir þessu frv. eiga þau
ekkert rafmagn að fá.
Annað mikilvægt atriði, sem
á milli ber, er það, að mikil á-
herzla er lögð á það í frv nefnd-
arinnar að flýta framkvæmd-
um í raforkumálunum, en í frv.
samgöngumálaráðherrans virð-
ist engin áherzla á það lögð.
Unibótatillögur Fram-
sóknar iiiaiina.
Strax við 1. umræðu frv. í
neðri deild, en þar var frv. lagt
fram, vakti Jörundur Brynjólfs-
son athygli á þessu atriði. Sýndi
hann fram á, að hér væri verið
að skapa grundvöll að misrétti
þegnanna og væri það gagn-
stætt því, sem yfirleitt væri nú
gert annars staðar. Við aðra
umr. um frv. flutti fulltrúi
Framsóknarflokksins í iðnaðar-
nefnd, Sigurður Þórðarson,
breytingartillögur þess efnis, að
fellt yrði niður það ákvæði úr
frv., að héruðum þyrfti að
leggja fram óafturkræft og
vaxtalaust framlag til að koma
upp héraðsrafveitum ríkisins.
Ennfremur lagði hann fram
svohljóðandi tillögu:
„Söluverff raforkunnar skal
vera hið sama um land allt og
eigi hærra til notenda utan
kaupstaðanna en íbúar þeirra
þurfa að greiða á hverjum tíma
aff meffaltali.“
Tillögur þessar voru feldar.
^ramsóknarmönnum fylgdu að
málum Gísli Sveinsson, Jón Sig-
urðsson, Ingólfur Jónsson og
Jón Pálmason, en allir aðrir við-
staddir stjórnarsinnar voru á
móti og voru í þeirra hópi menn
eins og Gunnar Thoroddsen,
Garðar Þorsteinsson, Sigurður
Bjarnason, Ásmundur Sigurðs-,
son og Lúðvík Jósefsson. Barði
Guðmundsson greiddi ekki at-
kvæði, en Pétur Ottesen var
fjarverandi.
Þá flutti Sigurður Þórðarson
einnig svohljóðandi tillögu:
„Svo fljótt sem verða má, eftir
vildistöku iaga þessara, skal lok-
5ff rannsóknum á því, hvernig
bezt verffi fullnægt raforkuþörf
’andsmanna hvarvetna á land-
‘nu, og skal raforkumálastjóri
gera áætlanir um framkvæmd-
ir. skulu áætlanir þessar miffaff-
ar viff þaff, aff rafveitur ríkisins
komi upp orkuverum og há-
spennulínum á árunum 1946—
^955, er nægi til þess, aff í lok
hess tímabils geti sem fiestir
íbúar hverrar sýslu og hvers
kauptúns fengiff keypta raforku
’nnan sýslunnar effa kauptúns-
!ns, er fullnægi áætlaðri orku-
þörf þeirra fyrst um sinn.“
Þessi tillaga var einnig feld
með svipuðum atkvæðamun. Má
bezt á því marka þann áhuga,
sem stjórnarliðar raunverulega
hafa fyrir „nýsköpun" á þessu
sviði.
Baráttiinni vorður
lialdið áfram.
Þótt umbótatillögur Fram-
sóknármanna fengju þessa af-
greiðslu við 2. umr., munu
Framsóknarmenn halda bar-
áttunni fyrir þeim áfram. Vit-
anlegt er, að bæði Sjálfstæðis-
menn og Alþýðuflokksmenn
hafa verið þeim fylgjandi, þar
•sem þeir fylgdu þingsályktun-
inni 1942 og fulltrúar þeirra
fylgdu þeim í milliþinganefnd-
inni. Ástæðan til skoðanaskipt-
(jatnla Síó %> Bíí
HERMANNA- BRELLUR (Up In Arms) Söng- og gamanmynd í eðli- legum litum, með skopleikaran- um Danny Keye, Dinah Shore, Constance Dowling, Dana Andrews. Sýnd kl. 5, 7 og 9. ► ■ Jólaleyfi (Christmas Holiday) Hugðnæm og vel leikln mynd, gerð eftir sögu W. Somerst Maugham’s. Aðalhlutverk: Deanna Durbin, Gene Kelly. Sýnd kl. 5, 7 og 9.

LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR

IVÝTT
íslenzkt leikrit. íl
IjQpáucýnincý
eftir H. H.
Sýning annaðkvöld (miðvikud.) kl. 8.
Aðgöngumiðasala í dag kl. 4—7, sími 3191.
— Aðeins 2—3 sýningar eftir. —
UR BÆNUM
Skemmtisamkoma.
Skemmtun Framsóknarmanna í
Sýningaskála listamanna annað kvöld
(5. des.) byrjar kl. 8,30 með Framsókn-
arvist. Að vistinni lokinni verður verð-
laununum úthlutað til sigurvegaranna,
ein stutt ræða flutt og svo sungið og
dansað fram á nótt. Flestir alþingis-
manna Framsóknarflokksins er búist
við að verði á þessari samkomu. —
Vissara er fyrir alla að vera komna
að spilaborðunum kl. 8,30. Aðgöngu-
miðar pantist s t r a x í síma 2323 og
sækist svo í dag eða fyrramálið í inn-
heimtustofu Tímans, Edduhúsinu.
Margrét Eiríksdóttir
heldur píanótónleika í Gamla BIó á
föstudaginn kl. 7. Hún er talin efni-
legur píanóleikari og hefir verið ráð-
inn skólastjóri hins nýja tónlistarskóla
i Akureyri. Meðal verkefna, sem ung-
"rúin tekur til meðferðar á þessum
tónleikum eru verk eftir Haydn, Arne,
Brahms, Chopih, Rawstorne og
t)ebussy.
Hnefaleikamót,
Það fyrsta, sem haldið er á þessum
vetri, verður háð í íþróttahúsinu við
Hálogaland, fimmtudaginn 6. des. n k.
Það er íþróttasamband Reykjavíkur,
sem gengst fyrir mótinu. Þátttakendur
verða 16 til 18, frá K. R., í. R. og Ár-
manni. Ennfremur munu f jórir Bretar
úr brezka flughernum taka þátt í mót-
inu.
Hátíffahöld stúdenta 1. des.
fóru fram með svipuðu sniði og
venja er til, nema hvað slæmt veður
hamlaði almennri þátttöku. Stúdentar
öfnuðust saman við Háskólann og
gengu þaðan undir fánum út á Aust-
urvöll og staðnæmdust fyrir framan
álþingishúsið. Gunnar Thoroddsen
orófessor flutti þar ræðu af svölum
Mþingishússins. Siðan lék Lúðrasveit
Reykjavíkur þjóðsönginn. Þá héldu
stúdentar samkomu í hátíðasal Há-
skálans. Kristilegt stúdentafél. gekkst
‘'yrir guðsþjónustu í Dómkirkjunni og
um kvölöið héldu stúdentar hóf að
Hótel Borg.
Timburverksmiðja brennur.
Aðfaranótt siðastl. sunnudags kvikn-
aði í timburverksmiðju Eyjólfs Jó-
hannssonar við Hagaveg. Slökkviliðið
var hvatt á vettvang skömmu fyrir
miðnætti, en sökum slæmra skilyrða
og storms tókst ekki að ráða niður-
lögum eldsins fyrr en verksmiðjan var
að mestu brunnin.
anna er því annað hvort undir-
lægjuháttur við kommúnista, er
alltaf hafa verið þessum málum
fjandsamlegir, ellegar þá að
bessir flokkar hafa ekkert meint
með fyrri afstöðu sinnni heldur
verið að leika hinn venjulega
loddaraleik sinn I trausti þess,
að aldrei kæmi til þess, að þeir
byrftu að taka endanlega af-
stöðu. Úr þessu mun verða end-
anlega skorið á þinginu og verð-
ur það svo kjósendanna að
marka sér afstöðu eftir þvl.
Aflasölur í sl. viku.
Sala skipanna var sem hér segir :
Huginn seldi 2212 vættir fiskjar fyrir
6669 stpd, Rán seldi2246 vættir fyrir
5591 stpd., Belgaum seldi 3633 vættir
fyrir 9603 stpd., Tryggvl gamli seldi
3377 vættir fyrlr 9329 stpd., Álsey seldi
1575 vættir fyrir3381 stpd. Haukanes
seldi 2695 kit fyrir 7878 stpd., Skinfaxi
seldi 2606 kit fyrir 8078 stpd., Júní
seldi 3398 vættir fyrir 55101 stpd.,
Vörður seldi 3438 vættir fyrir 6176
stpd., Kópanes seldi 2925 vættir fyrir
5771 stpd. Hafstein seldi 3671 vætt fyr-
ir 551 stpd., Skallagrímur seldi 4487
vættir fyrir 11197 stpd.
Séra Jóni Auffuns
var af kirkjumálaráðherra síðaslið-
inn laugardag veitt annað dómkirkju-
prestsembættið í Reykjavík.
Framsóknar menn!
Fi-amsóknarmenn í Reykjavík eru
vinsamlega beðnir að koma í kosn-
ingaskrifstofuna í Edduhúsinu og m. a.
gæta að hvort þeir eru á kjörskrá.
Gestir í bænum.
Gísli Brynjólfsson, Hvalgröfum.
Dalasýslu, Ingimundur Ásgeirsson,
Hæli, Flókadal, séra Jón Ólafsson,
Holti, Önundarfirði, Stelngrímur Sam-
úelsson, Heinabergi, Dalasýslu, Run-
ólfur Björnss., Kornsá, Austur-Húna-
vatnssýslu, Jón Skúlason, Glliastöðum,
Dalasýslu, Björn Stefánsson, Stöðvar-
firði.
Bókin um lýðveldis-
hátíðina
(Framhald af 1. slðu)
hátðahöldunum, bæði hér og
annars staðar, auk þeirra, sem
unnu nefndarstarf í lýðveldis-
kosningunum. Eru um 800 nöfn
í þessarri skrá. Bókin er prýdd
350 myndum og er 500 bls. Hún
er prentuð á vandaðan pappír
og er frágangur eins og hann
getur beztur verið. H. f. Leiftur
hefir kostað útgáfu bókarinnar
að öllu leyti.
Vafalaust verður þessari bók
vely tekið og gildi hennar mun
vaxa eftir því, sem lengra lður
og enn meiri söguhelgi hvílir
yfir þessum merkilega og þýð-
ingarmikla atburði.
Hríðarveður
(Framhald af 1. síðu)
Veðurstofunni, var snjókoma
víðasthvar á landinu, nema á
Austfjörðum, en þar hefir að
mestu verið heiðskírt veður og
úrkomulaust undanfarna daga,
en var þó að þykkna upp þar í
gær. Frost var um allt land i
gær.