Tíminn - 14.12.1945, Blaðsíða 1

s
(
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA hJt.
29. árg.
Reykjavík, föstudagiuu 14. des. 1945
RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9 A
Símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, LlndargötU 9 A
Síml 2323
95. blað
Markviss umbótastefna verður að
ríkjandi óstjórn af hólmi
leysa Stjórnarliðiö bindrar umræður
um herstöðvamálið á Alþingi
Ræða Hermanns Jónassonar í eldhúsnmræðunum á Alþingi 11. þ. m.
Þegar reynt var að semja um stjórnarsamstarf haustið 1944,
krafðist Framsóknarflokkurinn þess, að stöðvun dýrtíðarinnar
og niðurfærsla yrði sá grundvöllur, er samstarfið yrði reist á.
En hinir flokkarnir vildu ekki á það fallast. Það var í fjórða
skiptið, sem þessir flokkar risu gegn þeirri stefnu Framsóknar-
flokksins að stöðva dýrtíðina. Áður höfðu þeir gert það með
framkvæmd dýrtíðarlaganna sumarið 1941, í annað skipti er þeir
felldu stöðvunarfrv. á haustþinginu sama ár, og í þriðja sinn
þegar hlaupið var frá framkvæmd gerðardómslaganna vorið 1942.
í öll skiptin hafa þessir flokkar hrökklazt undan merkjum,
þegar við höfum gert ákveðnar tillögur um að snúast gegn dýr-
tíðinni. Hin miklu fjármálamistök eru því afleiðing þeirrar stjórn-
arstefnu, sem ráðið hefir gegn tillögum og vilja okkar Framsókn-
armanna, svo sem ljóst er orðið sívaxandi fjölda landsmanna.
Þegar núverandi stjórn tók ustu vörur frá landinu og til
við völdum, gaf hún þjóðinni þess gat ríkisstjórnin fengið
ýms loforð i ræðu, sem hæstv. fluttar með því móti einu að
forsætisráðherra flutti. Meðal Bandaríkin hafa lánað okkur
þjóðarinnar var ræða þessi skip og áhafnir. Að öðrum kosti
nefnd platan, af því að stjórnin hefði verið komið hér neyðar-
lét spila hana á^plötu og vegna ástand. En þótt skip okkar sigli
þess hve mörgum datt í hug er það ekki eintómt sólskin, því
plötusláttur í annari merkingu. flutningsgjöld með þeim milli
— En nú er kominn tími til að hafna á Norðurlandi eru y3
athuga efndirnar, sem þjóðin hærri en flutningsgjöld frá
telur að skipti meira máli en Svíþjóð til Norðurlands á
sænskum skipum og annað eft-
ir því.
| Ef við notuðum eingöngu
eigin skip, myndu farmgjöldin
Rikisstjórnin sagðist ætla að á örstuttum tíma stöðva hina
tryggja vinnufrið. Það er sárþjökuðu framleiðslu lands-
skemmst af því að segja, að manna. En með því að hafa er-
hver vinnudeilan hefir rekið iend skip á leigu með erlend-
aðra nokkurn veginn látlaust um skipshöfnum, getum við
siðan ríkisstjórnin lofaði þjóð- notað gróðann af þeim til að
inni vinnufriði. Vinnudeilurnar borga niður farmgjöld af okkar
hafa flestar staðið stutt, því að eigin skipum. Þannig er hægt að
látið hefir verið undan kaup- ieySa þetta mál í bili.
hækkunarkröfum möglunarlítið. En loforðið um vinnufrið hef-
Með þessu móti hefir kaup ver- ir stjórnin því haldið þannig, að
ið hækkað i 50—60 verka- vinnudeilur og verkföll hafa
mannafélögum, samkv. skýrslu hér aldrei verið tíðari, nema ef
Alþýðusambandsins. Nú er ný- Væri 1942, þegar skæruhernað-
lokið einu stórfelldasta og urinn var í algleymingi.
lengsta verkfalli, sem hér hefir
loforðin.
Vinnufriður.
Hermann Jónasson
staðið, verkfallinu í siglinga-
flotanum. Verkfallið hefir vald-
ið þjóðinni stórtjóni, og lá
nærri að af því hlytist óbætan-
legur skaði. Svo gersamlega
hjálparvana var ríkisstjórnin í
þessu verkfalli, að nauðsynleg-
Dýrtíðin.
Stjórnin sagðist ætla að
stöðva dýrtíðina. En hefir dýr-
tíðin verið stöðvuð? Stjórnar-
liðið sagði þjóðinni allt undan-
farið ár, að þetta hefði tekizt.
Eldh
usum
ræðu
rnar
Síðastl. mánudags- og þriðju-
dagskvöld fóru fram eldhúsum-
ræður í sameinuðu þingi. Um-
ræðunum var útvarpað og hefir
mikið verið um þær rætt manna
á milli. Yfirleitt virðist það
sameiginlegt álit, að stjórnar-
flokkar hafi aldrei farið
jafniila út úr neinum slíkum
umræðum. Stjórnarsinnar höfðu
þó þrefaldan ræðutíma á við
stjórnarandstæðinga og höfðu
þannig margfallt betri aðstöðu
til að verja mál sitt.
Eftir umræðurnar stóðu öll
höfuðatriðin í ádeilum stjórn-
arandstæðinga óhrakin. Stjórn-
in hafji ekkert gert til að
framkvæma Ioforðin um ný-
sköpun atvinnuveganna á áætl-
unargrundvelli, heldur er nú
ríkjandi meiri glundroði í þeim
málum en nokkru sinni fyrr og
fjármagnið og vinnuaflið leitar
frá landbúnaðinum og sjáv-
arútveginum í alls konar brask-
starfsemi. Stjórnin hefir efnt
þannig loforðin um stöðvun dýr-
tíðarinnar, að dýrtíðarvísitalan
hefir hækkað um 14 stig, fram-
leiðslukostnaður landbúnaðar-
ins um 9.7% og útvegsmenn
telja sig þurfa að fá 15% verð-
hækkun vegna aukinnar dýr-
Þjóðinni var sagt, að kaup-
hækkanirnar hefðu engin áhrif
á vísitöluna né dýrtíðina. Marg-
ir framleiðendur og aðrir lands-
menn treystu fyrirheiti stjórn-
arinnar. En Hagstofa íslands
sýndi þjóðinni sannleikann. Hún
sýndi, að framleiðslukostnaður
bænda hafði hækkað um 10 stig
og annarar framleiðslu auðvit-
að að sama skapi. Þegar þetta
var uppvíst orðið, valdi ríkis-
stjórnin þær leiðir að láta
framfærsluvísitöluna hækka
um rúm 10 stig og beita bænda-
stéttina jafnframt því bola-
bragði að velta aðalbyrði auk-
innar dýrtíðar á bændanna bak.
Dýrtíðarstefna stjórnarinnar
veldur því að miklum hluta út-
flutningsframleiðslunnar held-
ur við stöðvun. Sívaxandi dýr-
tíð veldur og trúleysi lands-
manna á það, að komið verði
í veg fyrir hækkun hennar. Af-
leiðingarnar eru fjárhagslegt
öryggisleysi, vaxandl spákaup-
mennska og glundroði í mörg-
um myndum. Af mistökum
hæstv. ríkisstjórnar, sem eru þó
Loforffið um hækkun . , , ... *
á stórgróffanum hefir ðæð* morf °lstór’ ætl* ég’ fð
þessi svik hennar séu eitt
stærsta og afdrifaríkasta ó-
happaverkið.
tíffar.
skatta
veriff efnt þannig, aff lagður
hefir veriff á veltuskattur, sem
fyrst og fremst leggst á almenn-
ing. Loforffin um bætt skatta- ... _ _
eftiriit og verðiagseftiriit hafa Framlog til verklegra
ekki aðeins veriff vanefnd, held- framkvðemda.
ur hefir veriff haldiff eins slæ- i
lega á hinu svokallaffa heild- Stjórnin lofaði að hækka
salamáli og hugsast getur og framlög til verklegra fram-
margvíslegur milliliffakostnaður kvæmda. Ef við tökum lands-
aukinn, t. d. fá kjötsalarnir aff reikninginn 1938 — en þá voru
leggja 58 aurum meira á hvert sölumöguleikar íslenzkra afurða
kjötkg. en í fyrra. Loforffiff um
sparnaff í ríkisrekstrinum hefir
verið efnt þannig, aff mörg laun
hafa verið hækkuff meira en
nýju Iaunalögin gera ráff fyrir
og bætt viff tugum nýrra nefnda
og bitlinga, enda er áætlaffur
14 milj. króna halli á fjárlögun-
um, þótt ekki sé þar um önnur
ný útgjöld aff ræffa.
Allt þetta stóff óhaggaff og
fjölmargt fleira af gagnrýni
stjórnarandstæffinga. Vörn
stjórnarsinna var lítiff annaff en
aff bera andstæffingunum ráff-
herrasótt og valdafíkn á brýn
ag kalla röksemdir þeirra bar-
'óm! Samkvæmt því virffast
stjórnarsinnar telja þaff ein-
(Framhald ú 8. siðuj
mjög vesalir samanborið við
það, sem verið hefir síðan — og
berum saman við fjárlaga-
frumvarp ríkisstjórnarinnar
1946, kemur í ljós, þegar alls er
gætt, að framlög til verklegra
framkvæmda hafa dregizt sam-
an hlutfallslega við rekstursút-
gjöldin, sem nú gleypa meira og
meira af tekjum ríkissjóðs.
Og nú þegar er svo komið, að
þegar rætt er hér á Alþingi um
einhverjar stórframkvæmdir,
eins og veg austur yfir fjall, sem
er Suðurlandsundirlendinu og
Reykjavík lífsnauðsyn, þegar
talað er um að byggja lands-
hafnir, sem er aðkallandi fyrir
sjávarútveginn, þegar lagt er
til að hækka framlög til jarð-
ræktarstyrks, sem nú er nauð-
syn fyrir landbúnaðinn, eða
aðrar hliðstæðar framkvæmdir,
getur stjórnarliðið með réttu
bent á, að engir peningar séu
til, ríkissjóður berjist í bökkum.
Og teknanna, sem ríkissjóður
berst í bökkum með, aflar
stjórnin m. a. þannig, að um %
af ríkistekj unum er aflað með
tollum, sem drýgðir eru með því
að flytja inn sem mest af alls
konar varningi. Afleiðingin er
sú, að verzlunarjöfnuðurinn við
útlönd er nú óhagstæður um
tugi milj. kr. Jnneign bankanna
erlendis hafði í lok október
s. 1. minnkað um 52 miljónir og
lokið er við að éta upp mikið af
dollarainneign okkar í Banda-
ríkjunum. Eftir eru aðeins 20
milj. dollara fráteknar til ný-
sköpunarinnar og 1—3 milj. að
auki, sem vissulega er lítilræði
upp í þarfirnar. Þó að von sé
á auknum vörum frá Englandi,
hljóta aliir að sjá, að ekki get-
ur lengi orðið áframhald á slíku
ráðslagi.
Og eftirtektarvert er það fyr-
ir þjóðina, að 1938 eru tekjurn
ar 19,5 milj. kr., þar af vegna
áfengissölu 1,9 milj kr. eða 10%.
En í frv. ríkisstjórnarinnar til
fjáriaga 1946 eru tekjurnar á
ætlaðar 114 milj kr.. þar af tekj-
ur af áfengissölu 22.4 milj. eða
20%. Þó er vitað að tekjur rík-
issjóðs verða meiri en áætlað er
í frv., ekki sízt af áfengissölu.
Sýnilegt er, að í ár verða
brennivinstekjur ríkissjóðs 30—
40 milj. kr. eða allt að því tvö
fallt hærri fjárhæð en allar
árstekjur ríkissjóðs nokkru fyr-
ir stríð. Samkvæmt skýrslu lög-
reglunnar hér í Reykjavik er
sett í tugthúsið hér í höfuð-
staðnum hálft fjórða hundrað
manns suma mánuði, vegna öl
æðis. Vandræðin með húsnæði
handa ölóðu fólki eru orðin
slík, að ekki er unnt að hafa
bað í tugthúsinu nema rétt
meðan er að renna af þvi mesta
víman, til bess að geta sett inn
aðra ölóða menn, sem eru
hættulegri fyrir sjálfa sig og
umhverfið. En brennivínsgróð
inn hverfur sem aðrir fjármunir
ríkissjóðs í sístækkandi hít til
kostnaöar við rekstur ríkisins
(Framhald á 2. síðu)
Á lundi í samelnuðu þingi í
fyrradag kvaddi Hermann Jón-
asson sér hljóðs utan dagskrár
og beindi þeirri fyrirspurn til
forsætisráðherra hvenær mætti
vænta skýrslu frá ríkisstjórn-
inni um herstöðvamálið svo-
nefnda. Mikið væri rætt um
aetta mál, bæði innanlands og
utan, og þjóðin ætti því heimt-
ingu á að fá að vita alla mála-
vexti, svo að hún gæti markað
sér rétta afstöðu til þeirra. Það
væri líka fullkomlega óviðeig-
andi, að þingið gæti ekki rætt
um þetta mál opinberlega á
sama tíma og einn þingmaður-
inn gæti farið fram á svalir Al-
lingishússins og rætt það þar,
eins og Gunnar Thoroddsen
hefði gert 1. des.
Forsætisráðherrann . .svaraði
því einu, að hann hefði ekkert
að segja um málið á þessu stigi.
Hermann svaraði þvi, að hann
teldi þessa afstöðu stjórnarinn-
ar óviðunandi. Hinar miklu um-
ræður um málið gerðu það
nauðsynlegt, að þjóðin fengi að
vita það rétta, en þyrfti ekki að
fara eftir lausafregnum. Væri
það líka svo, að ef. einstakir
þingmenn gætu óátalið rætt
málið opinberlega utan þings-
ins, þótt ekki væri hægt að
ræða það opinberlega í þinginu,
myndi aðrir telja sig þá líka
hafa rétt til þess að birta það,
sem þeir vissu um málið.
Gunnar Thoroddsen taldi sig
eingöngu hafa byggt ræðu sína
1. desember á sögusögnum er-
lendra blaða og vitanlega mætti
ræða málefnalega um slíkan
orðróm, þótt málskjölin sjálf
væru ekki birt.
Gísli Sveinsson sagðist hafa
flutt fyrir nokkru tillögu um
ráðstöfun flugvallanna, er væri
skyld þessu máli, og lýsti undr-
un sinni yfir því, að forseti
skyldi ekki enn háfa tekið það
til umræðu. Hann sagðist meira
en hissa á því, að ekkert skyldi
vera um málið birt, enda væri.
það engum til góðs.
Forseti kvaðst ekki taka til-
lögu Gisla á dagskrá nema í
samráði við ríkisstjórnina.
Forsætisráðherra sagði, að
það væri oft venja að birta ekki
slík skjöl fyr en eftir mörg ár.
Annars kvaðst hann ekki mega
taka þátt í þessum umræðum
lengur, því að hann væri að fara
á fund rússneska sendiherrans.
Forseti lýsti því þá yfir, að
umræðunni væri frestað. Her-
mann Jónasson og Sveinbjörn
Högnason höfðu þó kvatt sér
hljóðs og mótmæltu þessari
frestun forseta. Krafðist Her-
mann þess, að forseti bæri það
undir atkvæði, hvort umræð-
unni skyldi frestað. Féllst for-
seti á það og greiddu kommún-
istar og ýmsir íhaldsmenn at-
kvæði með frestuninni. At-
kvæðagreiðslan var þó óljós og
sagði forseti að henni lokinni:
Atkvæ'ðin eru nokkurnvegin
jöfn og fell ég því ekki frá frest-
uninni!
Margir þingmenn mótmæltu
bæði þessari furðulegu atkvæða-
greiðslu og framkomu forsetans
yfirleitt. En forseti skeitti því
engu, en forsætisráðhera hróp-
aði um leið og hann gekk út úr
salnuih: Það er rétt að taka i
lurginn á ykkur. Hermann Jón-
asson svaraði jafnharðan: Far
þú til Rússa, og kvað þá við
hlátur á þingpöllunum.
Er það áreiðanlega einstæður
atburður í þingsögunni, að
þingmönnum skuli þannig vera
varnað að bera fram fyrir-
spurnir og ræða mikilvæg utan-
ríkismál.
Hin merkilega ferðabók Sveins
Pálssonar komin ut a íslenzku
í gær kom í bókabúffir í Reykjavík Ferffabók Sveins Pálssonar,
í mjög fallegri og vandaðri útgáfu. Síffastl. miðvikudag bauff út-
gefandi bókarinnar, sem er Snælandsútgáfan, blaðamönnum aff
Hótel Borg og kynntu þeir Jón Eyþórsson og Pálmi Hannesson
þar þetta stórmerka rit.
Útgáfa þessarar bókar má
teljast til stórviðburða í is-
lenzkum bókmenntum, og hefir
Snælandsútgáfan unnið þarft
verk með útgáfu ritsins. Ferða-
bók Sveins Pálssonar er af
mörgum talin gagnmerkasta rit
sem ritað hefir verið um fsland,
land og þjóð á 18. öldinni.
Ferðabók Eggerts og Bjarna er
að vísu talin hliðstætt verk.
En örlög þessara tveggja önd-
vegisrita 18. aldarinnar hafa
orðið misjöfn. Ferðabók þeirra
Eggerts og Bjarna kom fljótt út
og hlaut viðurkenningu, en
Ferðabók Sveins Pálssonar hef-
ir lpgið í handriti, þar til nú, að
'aún kemur út í fyrsta sinn.
Ferðabókin, ásamt þeim rit-
um er henni fylgja er rituð
seint á 18. öld og er ritið því
bráðum orðið 150 ára gamalt.
Talið er að Jónas Hallgrímsson
hafi bjargað því frá glötun.
Hann keypti það fyrir 5 ríkis-
dali og fluttl það til Kaup-
mannahafnar og seldi það síð-
an Bókmenntafélaginu. En það
or Þorvaldur Thóroddsen, sem
drýgstan þáttinn hefir átt í því
að fá vísindastarf Sveins Páls-
sonar viðurkennt og vitnar
Þorvaldur oft til rita Sveins í
ritum sínum.
Lengi hefir staðið til að gefa
Ferðabók Sveins Pálssonar út,
en styrkur hefir aldrei fengizt
til útgáfunnar og því ekki orðið
Sveinn Pálsson.
úr því fyrr en nú, er útséð var,
að styrkur myndi ekki fást' til
verksins.
Þeir Pálmi Hannesson, rektor,
Jón Eyþórsson veðurfræðingur
og Steindór Steindórsson frá
Hlöðum hafa þýtt bókina, en
upphaflega skrifaði Sveinn
^álsson hana á dönsku, að
(Framhald d 8. siðu)