Tíminn - 14.12.1945, Síða 4

TÍMINIV, föstudaginu 14. dcs. 1945
95. blað
BókmenntLr og listir
ÞájS er nýjung um þessa skáld-
sögu, að í henni eru nokkrar
prýðiiegar teikningar af persón-
um sögunnar og atburðum, sem
gerast. £ær hefir gert Halldór
Pétursson, og eru þær svo vel
dregnar, að sönn prýði er að.
Gera þær í senn bókina eigu-
legri og söguna lífmeiri.
Útgefandinn er Bókfellsút-
gáfan.
Ljóðasafn Jóns Magnússonar.
Þegar Jón skáld Magnússon
lézt, var í undirbúningi að ísa-
foldarprentsmiðj a gæfi út nýja
ljóðabók eftir hann. Átti sú bók
að heita Jörðin græn. Við and-
lát hans var þessari útgáfuhug-
mynd breytt. í stað þess að gefa
út þessa einu bók4 er í væru
síðustu lióð Jóns, varð að ráði,
að gefið yrði út heildarsafn
kvæða hans, enda voru hinar
fyrri kvæðabækur uppseldar. Af
þessum sökum varð að vísu að
fresta újtgáfunni nokkuð. En nú
er ljóðasafnið komið í fjórum
bindum, og nefnist það í heild
Bláskógar. Svo hét fyrsta ljóða-
bók Jóns, og svo hétu hinir
fornu skógar inn af Þingvalla-
sveit, sem var Jóni kærust allra
byggða.
í tveimur fyrri bindunum eru
ljóð þau, sem voru í fyrstu ljóða-
bókum Jóns, Bláskógum og
Hjörðum. í báðum seinni bind-
unum eru svo kvæði, sem ekki
hafa áður verið prentuð i bók-
um, og mörg þeirra raunar
hvergi,-auk þess sem kvæðin úr
Flúðum eru í öðru þeirra og
Björn á Reyðarfelli í hinu
Meðal hinna nýju ljóða er all-
langur kvæðaflokkur, er heitir
Páll í Svínádal — óður um
fjallabónda, er segir í formála,
að ennþá sé „samferðamaður
vorrar kynslóðar."
Það er ánægjulegt að þetta
heildarsafn skuli komið út. Jón
Magnússon var göfugt skáld og
mun því meira virtur sem lengra
líður fram. Ljóð hans eru laus
við hjóm, sem hjaðnar óðar en
varir.
Útgáfan er vönduð, en þó yf-
irlætis- og íburðarlaus. Ýmsum
mun þó þykja það verr, að ekki
fylgir neinn formáli né greinar-
gerð um skáldið.
Ljóðmæli Stefáns frá Hvítadal.
Annað heildasafn látins ljóð-
skálds kom út nú fyrir skömmu.
Helgafell gaf út ljóðmæli Stef-
áns frá Hvítadal, búin undir
prentun af Tómasi Guðmunds-
syni, er jafnframt hefir ritað
skemmtilegan og skilmerkileg-
an formála um höfund og ljóða-
gerð hans.
Stefán frá Hvítadal var eitt
þeirra ágætu ljóðskálda, sem
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<*♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦'..........................-
! ♦?
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦•
’♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<
OLAFUR DAVIÐSSON:
n
i:
p
:!
§
SLENZKAR ÞJÓÐSÖGUR
„Eg las þjóösögurnar Spjald-
anna á milli upp aftur og
aftur á kornungum aldri.
Þær höfðu mjög mikil áhrif á
mig .... og hafa þau ávallt
farið í vöxt eftir þvi, sem
ég hefi lesið þær oftar. Ég sá
fljótt, að flestar sögur, sem
Steinvör gamla, Svarta-
Sigga Og aðrar sögukerlingar
sögðu okkur krökkunum,
vantaði í þjóðsögurnar og
svo allar þær þulur, gátur og
leikar. Mér duldist það ekki
þá þegar, að öll þessi fræði
eru mjög merkileg og tók
þess vegna upp á að skrifa
upp flest á því tagi ....“.
Ólafur Davíðsson.
Nýkomin er út heildarútgáfa af Þjóðsögum Ólafs Davíðssonar,
þrjú stór bindi, vönduð útgáfa í álla staði, með grein um Ólaf
eftr Steindór Steindórsson menntaskólakennara. Þetta er merk-
asta þjóðsagnasafnið, sem út hefir komið síðan Þjóðsögur Jóns
Árnasonar voru prentaðar, og á stærð við þær.
Bókin er í 18 aðalflokkum, undirflokkar eru 108, og er ekkert
þjóðsagnasafn jafn nákvæmlega flokkað.
Bókin er skreytt 108 skrautstöfum með myndum. Litprentaðir
upphafsstafir eru fremst i hverju bindi.
Hver einasti þjjóðrœkinn íslendinfiur veröur
uð eignust þessa bóh.
Hver niuiíur, sem ann shemmtilestri, verður
að eiffnast þessa bóU.
Eim/ím nútíma bóU er jjafn fjjölþœtt, því að í
henni finnur hver maður marfft, sem full-
nœgir lestrarhneiffð hans.
E F N I:
Þorsteinn M. Jónsson
Akureyri
Fornmenn
Kirkjusögur
Sagnir frá seinni öldum,
þar á meðal:
Hrakningar og slysfarir
Hreysti og harðneskja
Kraftamenn
Völundar
Listalæknar
Skáld og vitmenn
Kynlegir menn
Hrekkjalómar
Stórlygarar
Kímnisögur
Kreddusögur
Helgisögur
Orðkyngisögur
Galdrasögur
Draugasögur
Loftsjónir
Kynjar landsins
Dýrasögur
Sæbúasögur
Álfasögur
Tröllasögur
Útilegumannasögur
Ævintýr
komu fram á sjónarsviðið í lok
fyrri heimsstyrjaldar með nýj-
an og heillandi hreim. Fjórar
ljóðabækur komu út að honum
lifandi, Söngvar förumannsins
1918, Óður einyrkjans 1921,
Heilög kirkja 1924 og Helsingjar
1927, og loks kom svo Ijóðabálk-
urinn Anno Domini 1930, sem
prentaður var að skáldinu látnu
(Stefán dó í marzmánuði 1933).
j í hinu nýja ljóðasafni eru
i kvæði úr hinum gömlu ljóða-
| bókum Stefáns, auk fjögurra
nýrra kvæða, og var þá því af
j óprentuðum ljóðum hans til
skila haldið, er útgefandi taldi,
að Stefán hefði sjálfur kosið.
Nokkrar litmyndir eru í bók-
inni, gerðar af Snorra Arin-
bjarnar listmálara.
Þótt ekki sé nema röskur ára-
tugur síðan Stefán frá Hvíta-
dal féll í valinn, er eins og þegar
sé tekið að gerast hljótt um nafn
hans. Væri það illa farið, ef
hann fyrntist svo fljótt — slíkur
dýrkandi fegurðar og hreinleika
sém hann var. Nú hefir Helga-
fellsútgáfan gért mönnum kleift
að rifja upp kynni sín við Stef-
án. í sölum hans er enn sem fyrr
„langt til veggja, heiði hátt.“
Kviðiingar Káins.
Kristján Níels hét hann,
og var Júlíusson. K. N. voru ein-
kennisstafir hans en fólkið hef-
ir nefnt hann Káin. Undir því
nafni mun minning hans lifa.
Hann fór ungur héðan af ís-
landi og lifði sextíu ár vestan
hafs oft við fremur smáan kost.
Þótt ekki væri skólanáminu fyr-
ir að fara, auðnaðist honum að
verða nafntogaðasta kímni-
skáld íslendinga, og fleiri næma
strengi átti harpa hans, þótt
þessi hafi beztan hljómgrunn
fundið. |
Kviðlingar hans komu út
1920, en hafa lengi verið ófáan-
legir. Nú hefir Bókfellsútgáfan
gefið út, en dr. 'phil. Richard
Beck prófessor búið undir prent-
un, nýja ljóðabók eftir Káin. Er
þar flestallt, er birtist í Kvið-
lingum, en auk þess auðvitað
margt fleira, og fylgja skýring-
ar kvæðunum og vísunum eftir
því sem efni standa til. Dr.
Richard Beck skrifar rækileg-
an formála um skáldið, en dr.
Haraldur Sigmar prestur í
Norður-Dakóta minnist hans í
stuttri grein. i
að hún gekk ekki aðeins laus
um allar trissur, heldur slóst i
för með fólkinu til kirkju og
lá grafkyrr úti i kirkjugarði um
messutímann.
Þá er það ekki heldur ófróð-
legt'að kynnast því, hvernig var
að ferðast um ísland á þessum
tímum. Þær ranrisóknir, sem
Sveinn Pálsson gerði, voru ekki
fyrirhafnarlausar. Hann hafði
náttstað uppi á öræfum milli
krapbólginna jökulvatna <cg á
eyðisöndum Skaftafellssýslu
með ólgandi árnar á báða vegu.
Þó að hann sé fáorður um svað-
ilfarir sínar kemst háhn þó ekki
hjá því, að geta um margar
þeirra, sem farnar voru á rann-
sóknarferðunum.
Þau rit Sveins Pálssonar sem
nú eru gefin út undir nafninu
ferðabók hans, eru auk dagbók-
anna jöklarit og eldrit, lýsing
Gullbringusýslu og Skagafjarð-
arsýslu, tvær ferðalýsingar
sjálfstæðar og nokkrar smá-
greinar. Það er ekki ætlun mín
að fjölyrða hér um þessi rit
sérstaklega því að um þau er
margt það sama að segja, og
dagbækur rannsóknarferðanna.
Þó vil ég benda á það, að vegna
máls‘ins er jöklaritið æskilegur
lestur fyrir unglinga og mætti
gjarnan taka greinar úr því upp
í lesbækur. Þar er gerð grein
fyrir því hvað fjöldi gamalla
og góðra orða merkir svo sem
kaupaför, skrið, grunnstingull,
ágangur, klósigi, blika, bakki o.
s. frv.
Um lýsingu Skagafjarðarsýslu
mætti sitt hvað segja. Sveinn er
Skagfirðingur og segir það til
sín. Ég get ekki neitað mér um
að taka hér upp nokkur orð úr
lýsingu hans á æskustöðvum
sínum.
* „Og í stað þess að fjallþokan
sígur niður eftir hlíðunum, þeg-
ar kvelda tekur, þá stígur dala-
læðan upp eftir þeim, en nær þó
aldrei upp á fjallabrúnirnar.
Enginn nema sá, er séð hefir,
getur trúað því, hve tignarlegt
þetta er á að líta, þegar staðið
er uppi á einhverju fjallinu, sem
rís upp úr þpkunni, og horft
yfir hin miklu þokuhöf, er langt
í fjarska renna saman við sjálf-
an himinblámann, en upp úr
þeim gægjast alls staðar litlar
eyjar. Fyrir, um og eftir sólar-
uppkomuna tekur þokan óvör-
um að eyðast. Rennur einnig oft
á einhver jöklagustur, sem helzt
um tveggja stunda bil og nægir
þó til þess að reka þokuna aftur
út til sjávar. Eftir það gerir logn.
Sólin, glöð og blíð, stígur upp, og
fyrstu geislar hennar brotna
nærri því allir í döggvotu skauti
jarðarinnar og varpast þaðan
aftur að auga hins sljóa manns,
líkt og þeir vildu minna hann
á óþreytandi gæzku skapara
síns. Ó, hve unaðslegt er að
vekja þannig upp á manndóms-
árum sínum minningar |rá
æskudögunum um dýrð náttúr-
unnar er þá var oft augum leidd
af barnslegri gleði.“
Skemmtileg er líka lýsing
hans á fólkinu i Skagafirði og
þó e. t. v. hvað helzt þessi setn-
ing:
„En því er svo háttað um
land allt, að það fólk, sem lengi
hefir saurgazt af samskiptum
við útlendinga — en meðal
þeirra er oft úrhrak verzlunar-
þjóðarinnar — er sem væri það
af öðrum kynþætti en hin ó-
! ánortna alþýða upp til landsins.“
i Þetta er skýring þess, að gest-
risni var minni í grennd við
.Hofsós en annars staðar.
| Hér verður nú hætt að taka
upp setningar ;ef tir - Sveini
Pálssyni, þó að gaman væri að
þvi að gangra lengra í því. En
ég hygg að þessi orð Jóns Ey-
þórssonar í formála bókarinnar
séu ekki mælt út í bláinn:
„Það er ósk okkar semunniðhöf-
um að þýðingu og útgáfu þessa
verks, að það megi koma í góð-
ar þarfir öllum þeim, sem þurfa
heimilda að leita um sögu og
landshagi á fslandi í lok 18. ald-
ar. Það er og von okkar, að
þessi bók megi verða verðugur
og varanlegur minnisvarði um
hið merkilega vísindastarf
Sveins Pálssonar."
j Það hefði verið æskilegt að fá
fyllri og rækilegri ævisögu
Sveins Pálssonar en fylgir þess-
ari útgáfu, en þess hefir ekki
verið kostur, og gera útgefend-
ur grein fyrir því. ,Það æviágrip
sem fylgir gefur þó glögga mynd
svo langt sem það nær.
Að vissu leyti er ástæða til að
harma örlög þessa merkilega
fræðimanns. Hann hafði glæsi-
legan námsferil að baki og hon-
um stóðu ýmsar leif^ir opnar úti
í heimi. Eflaust hefði hann get-
að komizt áfram á margan hátt
meðal fremstu menningarþjóða
heims og unnið sér öndvegissess
meðal merkustu vísindamanna
eins og gáfur hans ög verð-
leikar stóðu til. Hann hefði þá
borið frægð lands síns út um
heiminn- líkt og Thorvaldsen
samtíðarmaður hans. En Sveinn
galt þess að hann var sonur
lítillar, fátækrar og kúgaðrar
þjóðar og bundinn henni sterk-
um böndum. Hann átti kost á
styrk til rannsóknarferðar hvert
sem var og kaus að fara til ís-
lands. Samband náttúrufræða-
félagsins í Kaupmannahöfn við
hann var allt annað en innilegt
og örvandi, þó að hann ynni
því af mikilli trúménnsku og
dugnaði. Eftir þriggja ára starf
í þjónustu þess stendur hann
uppi félaus. Þá er það, sem hann
sækir um læknisembætti og fær
það, giftist unnustu sinni og
setur saman bú. Læknisfrúar-
innar beið erfitt lífsstarf og
mikið. Hún varð sjálf að fara
kaupstaðarferðirnar austan
undan Eyjafjöllum eða alla leið
austan úr Vík til Eyrarbakka
eða Reykjavíkur. Þannig var það
þá að vera kona vísindamanns
og ágætasta læknis á íslandi.
Þrátt fyrir allt geri ég ráð
fyrir þvíjað við fögnum því, að
Sveinn Pálsson vann lífsstarf
sitt heima í landi sínu, þó að það
yrði bæði erfiðara og lakar
metið en ella. Erfiðleikarnir
sýndu hvað í honum bjó. Og-við
eigum einni þjóðhetju fleira
bess vegna. Atvikin 'höguðu því
svo að við eigum einni fyrir-
mynd fleira en ella. Og bók
Sveins Pálssonar er hollur lestur
öllu ungu fðlki. Þar fær það
brennandi hvatningu að láta
hvorki bugast né flýja, þó að
því virðist nokkrir erfiðleikar
á að starfa þar.
Ferðabók Sveins Pálssonar,
eins og hún liggur nú fyrir í
þessari fyrstu útgáfu er glæsileg
hetjusaga, sem íslenzku fólki
ber að þekkja, héiðra og meta.
Slikar bókmenntir hafa ódauð-
legt gildi.
Stór bók um líf og starf og samtíð listamannsins mikla
Leonardo da Vinci
eftir rússneska stórskáldið Draitri Mereskowski, í þýðingu
Björgúlfs læknis Ólafssonar
er komin í bókaverzlanir
Leonardo da Vinct var ftirðulegur maður Hvar sem hann er nefndur i bókuth, er
eins og rnenn skorii orð til þess að lýsa atgerfi hans og yfirburðum. í ,JEncyclopeedia
Bntannica" (1911) er sagt, nð sagan nefni engan mann, sem sé hans jafningi ti sviði
visinda og lista og óhugsandi sé, að nokkur maður hefði enzt tfl að afkasto hundmðnsta
parti af öllu þvi, scp* hann féhksl við
Leonardo da Vinci var óviðjafnanlegur mdlari. En hann var tikn uppfinningamaður
d við Edison, eðlisfraðingur, sttrrðfraðingm, stjörnujraðingur og hervélafraðingur
Hann fékkst við rannsóknir i Ijósjrtrði, liffírrafra'ði og stjórnfraði, andlitsfall manna og
fellingar i klœðum athugaði hann vandlega.
Söngmaður var Leonardo, góður og ték sjdlfur á hljóðfan Enn fremur 'ritaðí hanu
kynstrin öll af dagbókum, en -
list hans hefir gefið honum orðstír, sem aldrei deyr. •
Þessi bók um Leonardo da Vinci er sagn um manntnn, er tjölhrvfastur og afkesta•
mtstur er talinn allra manna, er sögur fara nf. og einn af mestu listamönnum veraldar.
í bókinni eru um 30 myudir af listaverkum.
H.F. LEIFTUR, Reykjavík.
Jóla-Hangikjötið
er komið.
Ileildsala og smásala. — Gerið pantauir strax.
BÚRFELL
Sími 1506.
Skjaldborg.
Kosnlngaskrifstofa
Framsóknarmanna
til undirbúnings bæjarstjórnarkosninga í Reykjavík
er í Edduhúsinu við Lindargötu. Opin daglega kl.
5—7 e. h.
6066
Kjörskráin liggur þar frammi og ættu sem flestir
að athuga hvort þeir eru á kjörskrá.
i