Tíminn - 02.12.1947, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, þriðjudaginn 2. des. 1947
222. blað
Bágborin sagnaritun
Kfíir Snæbjöra Júnsson, bóksala
Virkið í norðri. Hernám
islands. Eftir Gunnar M.
MtEgnússon. Reykjavík 1947.
•Herseta Breta og Ameríku-
manna á íslandi í heimsstyrj-
öldinni síðari var svo sögu-
legur atburður og lét eftir
sig svo mikil og margháttuð
ahrir í landinu, að aldrei
þuríti að efa, að um hana
mundi verða ritað. Þessi bók
mun vera hin fyrsta 'tilraun
til að gera svo á íslenzku.
Það tjáir ekki annað en að
vlðuhkenna það strax, að höf-
undurinn virðist ekki hafa
veríö því hlutverki vaxinn, er
hann tók sér fyr.ir hendur. —
BÖkin er misheppnuð. Hún
atti aö vera skipuleg, greina-
göð og algerlega hlutlaus
(hér atti við blessað hlut-
leysið) frásögn um rás við-
burðanna og með nokkurri
•sögulegri baksýn, svo að eigi
svifi allt í lausu lofti. Ég
ætlá að sá verði hinn endan-
iegi dómur um hana, að hún
se ekkert af þessu. Það var
dla farið.
í bokinni er mikið af því,
sem kallað er á ófáguðu
hversdagsmáli argasta kjaft-
æði, og vitaskuld átti þangað
ekkert erindi. Fleira er þang-
að aö ófyrirsynju komið t. d.
•ævirerill og ættfærsla nokk-
urra íslenzkra ráðherra, þó
með mismunandi nákvæmni
(eftir verðleikum); hins veg-
ar ekkert frætt um miklu
irægari menn, sem herset-
uhm stjórnuðu, og mun þó
islenzkur almenningur öllu
oíróðari um þá. Ennfremur
algerlega óviðkomandi frétta
'gléfsur, eins og þessi, (tals.
104) sem greinir frá atburð-
,Wh 6- mai 1940, og átti því
máske að gilda sem sögulegt
baktjald;____________________
„Þennan sama dag sem
tolaðamenn inntóku og ni£ur-
hripuðu fregnirnar af stál-
lunganu, gekk íþróttaunn-
andi og æskuteitt fólk til
Sundhallarinnar, þvi að þar
nélt Sundíélagið Ægir 13 ára
uímæli sitt með sýningu á
13 mismunandi (sic!) sund-
aö.íeróum. Og setti Sigurður
Jórisson þar íslenzkt met í
200 metra bringusundi á
2:57,3 minútum.“
óvo er haldið áfram og
sagt frá því, að þennan dag
hafi iíka Fjalla-Eyvindur
venö syndur í Iðnó og þar
xluttui fyrírlestur. Því er
sieppt, hklega að skaðlausu,
uð -greina frá efni fyrirlest-
ursins
Orðalagið eitt (íþrótta-
unnandí“, „æskuteitur", „inn
tóku og niðurhripuðu") tek-
'ur.'aí öll tvímæli um það, að
höiundurinn talar hér í
gaska. En það má gera
tíma og ótíma. Og þó að
þetta innskot, eða hvað það
u að kallast, sé meinlaust, þá
v.æri það smekklítið ef höf-
.indurmn teldi sig vera að
skrifa alvarlegt sögurit.
En aður en lengra er hald-
íð, er rétt að staldra við og
athuga sjálft titilblaðið, því
að það út af fyrir sig er lær-
dómsríkt. „Ill var þín fyrsta
gangá“. Hvað er „virkið“ í
norðri? Ekki getur það að
rettu máli verið fsland, því
virki eru ávalt af mannahönd
um ger. Getur það verið
„sandpokavígið" (sýnt og um
talað á bls. 222 og 243), sem
toæjarstjórnin lét reisa sæll-
ar minningar undir stríðs-
lokin — á kostnað okkar ves-
alla borgara, en ekki að okk-
ar ráði? Þetta má vel vera,
því víst var sú virkisgerð
merkileg, eða þó a. m, k furðu
leg. Svo er það „hernámið",
hernám íslands. — Jú, við
könnumst við. það, því í blöð-
um og útvarpi er það búið að
klingja sýknt og heilagt síð-
an 1940. Stundum hefir það,
einsog bók þessi sýnir, verið
látið heita, að ísland væri
„hernumið og hertekið". —
Lít skyldi í eiði ósært. Væri
fróðlegt að fá skýrðan merk-
ingar mun þessara tveggja
orða, því flestum mun hann
ókunnur. En þó að búið sé
að segja þetta svona oft, þá
er það samt, guði sé lof, sann
leikurinn, að ísland hefir
aldrei verið „hertekið“. Jafn-
vel ekki það, sem Dana kon-
ungur lét fram fara í Kópa-
vogi 1662 mundi nokkur
sagnfræðingur nefna svo,
þaðan af síður nokkurn ann-
an atburð í sögu landsins. —
Skilningsleysi þeirra manna,
sem gjálfra með þessi orð,
lýsir sér berlega í því, að þeir
hafa sagt Bandaríkjamenn
hernema landið 1941 — vita-
skuld að ósk íslenzku stjórn-
arinnar. Mundi hún þá eigi
sek um landráð ef rétt væri? ,
Þó hafa verið þeir menn, sem
svo mikinn skilning höfðu á;
móðurmáli sínu (t. d. Jónas i
Jónsson), að þeir hafa við-
haft hin réttu orð, hersetn-
ingu og að hersetja.1)
Svo skulum við hverfa á
ný til kindanna okkar.
Þetta er aðeins fyrra bindi
af tveim, og því er í ýmsum
tilfellum ekki unt að segja
nema í síðara bindinu kunni
að sjást ýmislegt það, er svo
virðist sem hér hefði átt að
vera, en er ekki. Skipulag og
efnisröðun er í lélegasta lagi,
en á þeim annmarka má auð-
veldlega ráða nokkra bót með
registri því, er vænta má að
verði í síðara bindinu. Þó er
miður líklegt að fylltar verði
þar sagnir, sem hér eru sagð-
ar til hálfs. En (svo að tekið
sé dæmi) þegar sagt var frá
grein þeirri, er Jónas Jóns-
son ritaði í Tímann 11. maí
1940, þá bar fortakslaust að
geta hinnar, er hann birti
þar 16. s. m. Þessar greinar
skáru sig svo algerlega úr
öllu því, er blöðin sögðu þá
um hersetningarmálið, að
þær eru fyrir þá sök bein-
línis sögulegar. Ekki er held-
ur okkar hlutur um þær
mundir svo góður, að við. get
um leyft okkur að stinga
undir stól því fáa, sem bætir
hann. En svo er líka annað 1
’)Enda þótt óþarft ætti að
vera, má þó geta þess, að
vitaskuld er það ekki íslenzka
að tala um að hernema (her-
taka) land; svo verður að
réttu málfari aldrei sagt um
annað en fólk. En um rétt
mál er ekki verið að spyrja
af þeim, sem aldrei kunnu
að hugsa, né heldur að við-
hafa orðin á þeirra sviði, eða
vissu um það, hvaða orð voru
til í málinu. Einginn sá er
íslenzku kunni, gat fundið
þörf fyrir nýtt heiti á því, er
frá upphafi íslands bygðar
hafði veriö nefnt landvarnir.
„Herverndin" var þarflaus og
til engrar prýði.
þessu máli. Tíminn er lesinn
á nálega hverju syeitaheim-
ili landsins, en var á þeim
árum sjaldséðnari í Reykja-
vík en hann er nú. Það er
því ekki út í bláinn að ætla,
að frá þessum forustugrein-
um stafi að einhverju leyti
sá mikli munur, er var á við-
tökum þeim, er brezka liðið
fékk í Reykjavík, og hinum,
er það fékk úti um sveitirnar.
Einu vil ég skjóta hér inn
í. Aldrei hefi ég afsakaö
fjandskap þann, er Bretum
var sýndur hér í Reykjavík.
En kulda þann, er þeir þótt-
ust kenna hér af okkar hálfu,
er ég sannfærður um að þeir
misskildu oft. Við erum eins
og sjálfir þeir, fálátir við ó-
kunnuga; en hér var um
meira en ókunnleik að ræða.
Það var málleysið, sem var
miklu stærri þröskuldur. Það
var ekki að undra þótt al-
múgafólk, sem lítið vissi um
siðu og háttu hinnar erlendu
þjóðar, kynokaði sér við sam-
neyti við þessa menn, er það
gat ekki deilt geði með, sök-
um þess, að hvorugum lágu
skiljanleg orð á tungu. Það
er víst, að ýmsir þeirra
manna, er hér dvöldu, eiga
eftir að skýra frá reynslu
sinni á íslandi. Á meðal
þeirra eru menn, sem ég ætla
að lesa muni þessar línur
mínar. Og ég vildi óska að
þeir reyndu þá að túlka
þetta atriði rétt fyrir lesend-
um sínum. Það var ekki allt
saman kuldi, sem þeir tóku
fyrir kulda.
En þó að síðara bindi þessa
rits muni trauðlega fylla í
allar eyður fyrra bindis, verð
ur þar efalaust sagt frá ýmsu,
sem lesandinn saknar hér, t.
d. hinum snöggu og ótrúlegu
straumhvörfum, er koma
Churchill’s til Reykjavíkur
olli í viðhorfum almennings
til setuliðsins, og hinu hneyksl
anlega happdrættismáli, þar
sem íslenzk framkoma var ó-
trúlega lúaleg. Það er miklu
drengilegra, að við játum
sjálfir, það sem miður fór af
okkar hálfu, heldur en að við
reynum að drekkja því í þögn
og gleymsku. Það mun aldrei
takast, og það ætla ég, að
miklu nákvæmari skýrslur
um daglega attaurði séu
geymdar í Englandi, en þær
sem hér eru til. Á meðal
talaðanna var hlutur Morgun-
blaðsins, hvorki verstur né
beztur. En þaö sagði a. m k.
tvær frámunalega Ijótar
sögur af íslenzkri framkomu.
Mér þótti blaðið vaxa af
þessu, því það sagði sögurn-
ar til þess að víta þá fram-
komu, sem var þjóðinni til
vansa.
Framh.
Brunabótafélag
íslands
vátryggir allt lausafé
(nema verzlunarbirgðir).
Upplýsingar Alþýðuhúsinu
(sími 4915) og hjá umboðs-
mönnum, sem eru í hverj-
um hreppi og kaupstað
Viirnið titullega a®
útbreiðslu Tímans.
Allir tala um síldina hvar sem
komiS er. Menn eru að reikna og
meta, gizka á hvað mikið síldar-
magn muni vera í Flóanum og
hvað mikiö af því kunni að nást.
og hvernig bezt verði á komandi
tímum að veiða síldina og hagnýta.
Þetta heitir að hugsa um landsins
gagn og nauðsynjar og er það gam-
all og góður siður.
Svo eru menn að leita skýringa
á því, hvers vegna síldin hagar sér
eins og hún gerir. Af hverju er
skepnan svona duttlungafull? Allt
sumarið bíða þúsundir manna eftir
hénni, skip mejj báta og nætur leita
um allan sjó, flugvélar sveima í
lofti, bergmálsdýptarmælirinn
kannar djúpin og í landi bíða verk-
smiðjurnar, bæði þær^ gömlu og
þrautreyndu og nýsköpunarverlc-
smiðjurnar mildu. Og aldrei kemur
síldin.
En þegar komið er fram á vetur
kemur síldin öllum á óvart beint
til höfuðborgarinnar, þegar menn
eru óviðbúnir að grípa hana, svo
að skipin, sem hafa fyllt sig á
skammri stundu, verða ef til vill að
bíða marga daga eftir því, að þau
verði losuö. Svona er síldin duttl-
ungafull.
Ég segi bara síldin, þó að fræði-
mennirnir tali um Norðurlandssíld
og Faxaflóasíld og segi, að það sé
sitt hvað. En þó að gaman sé að
heyra um mælingar læröustu
manna á sjávarhita, átumagni og
svifum, þá liggur þó við, að hún sé
enn í fullu gildi, stakan, sem
Steingrímur Thorsteinsson kvað
forðum:
Fiskaskrið um ægisál
og ástagöngur kvenna,
ætla skaltu einskis sál
utan guðs að kenna.
Ég held við ættum að hætta að
vera hissa á síldargöngum og ást-
um kvenna. Þar höfum við fengið
nóga reynslu til þess.
Það er líka í tilcfni af þessum
þjóðfuy.ríngum sildarinnar, sem K
hefir kveðið þessar stökur, sem
hann kallar: Ekki sama.
„Óbrigðull til auðs og frama
er vor höfuðbær,
svo nú er engum oröið sama
í hvaða vík hann rær.
Velta flestir hingað hjólum
— hvaðanæva af jörð.
Jafnvel siðprúð síld að jólum
sækir í Kollafjörð.“
Ágætur stuðningsmaður Tímans,
Vilhjálmur Jónsson á Þinghól á
Akranesi varð nýlega áttræður. Þá
bárust honum meðal annars þessar
stökur frá Hallbirni Oddssyni:
„Vilhjálms starfsþrek meta má
mann áttræðan skulum sjá
níunda tug ára á
enn á Þinghól karl býr sá.
Bóndi vildi vera hann,
vel því allri framsókn ann.
Gróðri og dýrum gengi vann.
Gæfan heiðri slíkan mann.“
1-, tiðif v, !**»?!:**:
tJmræður alþingismanna um
áfengismálin hafa vakið talsverða
athygli undanfarið og í því tilefni
eru þessar línur frá Hreggviði:
„Ég kom á pallana fyrir helgina
og ætlaði að heyra umræður þing-
manna um áfengisfríðindin frægu,
•— ég veit ekki hvort ég má nefna
þau því nafni, sem oftast er um
þau notað. Og hvað heyrði ég svo?
Persónulegar svívirðingar, sem þeir
Jónas Jónsson og Barði Guðmunds-
son jusu hvor á annan. Þar voru
lýsingar eins og þetta: „Heimskan
og ofsinn var svo mikill, að það er
tæpast hægt að hugsa sér, að slíkt
komi fram, öðru vísi en undir
álirifum áfengis." — „Hann er
lygari, hræsnari, — æran tollir á
honum ennþá, því að hún hefir
aldrei verið dæmd af honum." „Ég
hefi séð hann hvæsa, ég hefi séð
hann blána og froöufella, ég hefi
heyrt hann hrópa ókvæðisorð.“
„Þetta er siðspilltasti maður í ræðu
og riti, sem ég hefi vitað." —
Þannig talar m. a. sá, sem á að
gæta góðra siða í neöri deild Al-
þingis. Og forseti sameinaðs þings
hlustar á þetta, hringir kannske
endrum og eins fyrir siðasakir,
þangað til hann hættir að nenna
því, og situr rólegur undir öllu
saman.
. Það er nú ekkert, þó að menn-
irnir hefðu skammast, ef það hefði
eitthvað komið málefnum þingsins
við, en þeir eiga bara ekki neitt
með það, að oyða tíma þingsins og
fjármunum alþjóðar til að munn-
höggvast urn persónulegar ávirð-
ingar sjálfra sín. Um það gætu þeir
rifist í sjálfra sín tíma á götunni.
Svo töluðu tveir ráðherrarnir,
þeir æöstu, forsætisráðherra og ut-
anríkismálaráðherra. Báðir sýndu
þeir þinginu bý, óvirðingu að ganga
framhjá því, sem fyrir lá til um-
ræðu, en það voru persónuleg fríð-
indi nokkurra embættismanna til
að fá áfengi á innkaupsverði, til
eigin afnota, og töluðu um risnu á
kostnað ríkisins, eins og hún væri
til umræðu þarna. Það er eins og
þegar hræddir fuglar reyna aö
leiða athyglina frá hreiðrum sínum
— frumstæð hvöt að vísu, en fer
ráðherrum illa í þessari mynd.
Halda þessir menn annars, að
það þýði eitthvað að taka alþingis-
menn svona, að tala um eitthvað
allt annað en fyrir liggur, eins og
ræða þeirra ætti að vera Mbl.-
grein?“
Ég tek þaö fram að síðustu, að ég
mu-n að sjálfsögðu ekki hafa á móti
því, að þeir sem hér þykir vera
deilt á, fái að koma fram einhverj-
um varnarorðum, ef þeim sjálfum
eða öðrum kynni að þykja ástæöa
til.
Pétur landshornasirkill.
Litlu börnin fá sitt eigið bókasafn:
í rökkrinu nefnist
fyrsta bindi í þessum
fallega og smekklega
bókaflokki fyrir yngstu
lesendurna. — Þar
finna börnin yndislegar
sögur við sitt hæfi. —
BARNAGULL er taóka-
safn barnanna, prýðis-
fallega út gefið, í sterku
bandi. Kostar aðeins 10
krónur taókin.
NORÐRI.