Tíminn - 06.12.1947, Blaðsíða 4

TÍMINN, laugardagirin 6. des. 1947
226. blað
4
R í k 3 mannanna
Efíir .lólsannos ðhivíðsson, Hjarðarilal.
Bókaútgáfan Norðri á Ak-
uréýri hefir gefið út marg-
ar góðar bækur síðan hún
tók til starfa. Er hún þegar
orðin eitt merkasta forlag,
sem gefur út bækur á ís-
landi. Er þar ekki lotið að
lágu, og aldrei neitt til spar-
a'ð, hvorki að því er efni,
víhnú eða frágangi öllum
viðkemur.
Nú hefir forlag þetta gefið
út tvær sögur eftir Sven Ed-
vin Salje í tveim bindum
er .nefnast: Ketill í Engihlíð
og Ríki mannanna. Konráð
Vilhjálmsson þýöir bókina og
ferst það vel úr hendi, enda
hefir hann þýtt margar fleiri
gððár bækur, er Norðri hefir
gefið út.
Ketill i Engihlíð er aðal-
persöna sögunnar. Hann er
sonur Arnviðs bónda í Engi-
hlíð, en þann garð hefir ætt
þeirra átt og setið óslitið síð-
an .Í648. Fór hann að heim-
an.til að afla sér menntunar
í lýðsháskóla, en að því loknu
fær hann starf við spor-
va'gna í Stokkhólmi. Heimil-
ið má án hans vera, þar
sém þrír bræður hans eru
héirria. Sagan hefst á því, að
hann snýr heim aftar til
æskustöðvanna vegna þess,
áð móðir hans hefir skrifað
honum og látið hann á sér
skilja, að hans sé þörf
heima fyrir.
Tveir yngri bræður hans
höfðu horfið að heiman, og
snúið sér að vinnu í verk-
smiðju í næsta bæ. Sá þriðji
Súnon er að vísu heima, en
er veill fyrir hjarta og því
ekki fuligildur til vinnu.
Arnviður bóndinn hefir
aldrei fundið sjálfan sig sem
bónda. Hann er bókeiskur
og draumóramaður, sem að
lokum hneigist að drykk og
koiium utan heimilis, en bú-
skáþnum hrörnar og jörðin,
þessi íagri gamli ættargarð-
úr'ier í niðurníðslu.
Á þessu háttalagi föður
þeirra hafa bræðurnir Aron
og Birgir skömm, en taka
þánn kostinn að flýja af
hólnn. Símon á ekki annars
kost en að vera heima, heilsu
sinn r vegna, þó honum og
móður hans falli ekki síður
þurigt framferði bóndans.
Heimkoma Ketils er ekki
glæsxleg. Hverfið er að fara
í áuön. Varla nokkur ungur
máður eftir. Þeir hafa allir
lextað burtu. Börnum hefir
íækkað svo að skólinn er
auður, og fer kennslan fram
í næsta þorpi. Bíívegur er
ekki ) hverfinu, aðeins ill-
fær skógarvegur hestvögnum,
kornmylian ónýt og aflóga,
Sími enginn, og lítið um fé-
lagsskap og framtak, þar sem
Árnviöur, sem vegna ættar
og óðals átti að vera helzti
leiðandi maður byggðarinn-
ar, brazt svo sjálfum sér og
nágrönnum sínum.
Ketíll ann hverfinu, jörð-
inni Engihlíð, og atvinnu
stéttar sinnar, búskapnum.—
Horxum vex ekkert í augum.
Leggur ótrauður hönd á
plóginn og réttir við búskap-
inn heima í 7 ára látlausu
starfi. Einnig gerist hann
forystumaður hverfisbúa um
sameiginleg framfaramál
byggðarlagsins. Fær þangað
biiveg, kornmyllu, síma og
barnaskólinn er ekki lengur
auður og tómur.
Vekur hann þannig lífstrú
og íramfaraþrá hverfisbúa
og nýir og ungir menn bæt-
ast í hópinn í stað þeirra,
sem heltast úr lestinni, svo
stórum verður lífvænlegra í
hverfinu.
Er faðir hans deyr af
slysi, sjá yngri bræðurnir svo
um, með því að útvega hátt
tilboð í Engihlíö, svo að arfs-
von þeirra verði einhver, að
Ketill getur ekki keppt við
gamlan ríkan tannlækni,
sem hafði fest auga á staðn-
um, og verður hann að
hrökklast burtu frá ættar-
óðali sínu, sem hann var bú-
inn að fórna svo mörgum
beztu árum ævi sinnar og
rétta hlut þess.
Ketill þarf þó ekki að vera
á flæðaskeri staddur, því
stúlka í næstu sókn, ung og
myndarleg, sem á einkaarfs
von að stórri jörð, vill gjarn-
an eiga Ketil og hefir verið
kunningsskapur þeirra á
milli. En það er lítil dökk-
hærð hjúkrunai-kona, sem
nýkomin er í nágrennið sem
sigrar.
Kaupa þau niðurnítt kot
af öldungi á banasænginni
og setjast þar að, því Birgitta
var hvergi hrædd eða hik-
andi.
Þar reisa þau allt við með
elju og ærnu starfi og koma
upp lífvænlegu búi, þrátt
fyrir ýms óhöpp og erfiðleika
og þvera mótspyrnu ætt-
menna Birgittu.
Um þessa baráttu Ketils og
Birgittu segir svo:
„í augum þeirra er horfðu
á það úr fjarlægð, sem hann
hafði tekið sér fyrir hendur,
virtist það helzt til erfitt og
hart nær óframkvæmanlegt,
en í augum sjálfs hans, sem
var altekinn af verkefninu
var öðru máli að gegna. —
Fyrir honum lá aðeins eitt
viðhorf, hugsunin að sigra.
Hann vildi ekki láta sér
koma annað í hug. En þó
gætti nokkurra árekstra í
þessum heilabi’otum hans. —
Blöðin kenndu að allan smá-
búskap ætti að liggja niður.
Hann svaraði ekki kostnaði.
Ef jörðin varð ekki yrkt með
dráttarvélum, átti að hætta
við alla grasrækt og korn-
yrkju, og hagnýta löndin til
skóggræðslu. Hundruð smá-
bænda áttu að leggja frá sér
annboðin og annað hvort
gerast verkamenn á stórbú-
unum eða gefá sig að iðnaöi.
Um annað verður þá ekki
að velja. Eftir því ber að
útrýma hinni sænsku bænda
stétt, því að sú stétt rekur
aðallega ófullnægjandi bú-
skap, þar sem hver einstakur
bóndi hefir aðeins innan við
20 dagsláttur lands.
En eru það þá þessir smá-
bændur, sem hafa komið sér
saman um og krafizt þess
hárri raustu, að afnema sína
eigin stétt? Nei, oddvitar
þeirrar stefnu eru herrar með
fannhvítar hendur. Smá-
bændurnir halda áfram hátt-
um sínum og starfi. Þeir óska
einskis fremur en að fá að
sitja að jörðum sem áður og
frábiðja þá vegsemd, að vera
teknir til meðferðar af þess-
um hugulsömu velferðar-
postulum um hag þeirra. —
Sænski bóndinn vill fá aö
lifa sem áður í landi sínu,
og hann er enn í dag hraust-
ur og röskur og hlaðinn lífs-
þrótti. Engin fræðikenning,
hversu áheyrileg sem hún er,
megnar að bæla niður þrá
bóndans til að yrkja jörðina
og umbæta. Það svarar ekki
kostnaði, segir skrifstofumað
urinn sem kemur til að at-
huga grjótnámið og akur-
vinnsluna. Nei það borgar sig
ekki, segir bóndinn og læsir
höndunum aftur utanum
járnkarlinn, en ég vildi gjarn
an losna við þetta grjót. Það
væri umbót á akrinum. —
Piógurinn strandar þá ekki
á steininum og öll vinnslan
auðveldari. Umbótalöngunin
og framþróunin eru ein-
hverjar djúptækustu eðlis-
hneigðir mannsins. Og bónd-
inn getur ekki öðlast neina
einlægari gleði, en að sjá
jörðina opna faðm sinn og
bera honum ávöxt.
Ýmisleg samvinnufyrir-
tæki eru nú að ryðja sér til
rúms: Mjólkurbú, sláturhús
og margs konar búnaðarsam-
tök, sem bændur eiga að-
gang að. Vissulega gæti fé-
lagsskapur um dráttarvélar
og jaröyrkjutæki fullvel
komið til mála. Bændastéttin
sænska verður að sjá sér
borgið bæði í nútíð og fram-
tíð“.
En Aron, annar bróðirinn,
sem hvarf á vit iðnaðarins,
hvarf þaðan.
„Það enti þá með því, að
hann átti að verða bóndi. —
Hann var þegar að snúa aft-
ur til þeirra starfa, sem hann
fyrrum hafði svo mikla fyr-
irlitningu á. Það horfir nú
ailt öðruvísi við en þá. —
Iðnaðurinn hefir ekkert það
við sig, sem hann gerði sér
vonir um.
Að vísu var öruggt um
tekjurnar, en starfið veitti
honum enga gleði“.
Aron fær stúlkuna ríku,
sem gjarnan vildi gefa Katli
hjarta sitt og bújörð.
Honum verður eins og
fleirum sem orðið hefir það
á að gera öðrum rangt ttl,
hann vill sitja yfir hlut Ket-
ils og halda honum niðri í
kotungshætti og brauðstriti
á litlu grýttu skákinni í
Bitviðargerði. En hvorugt
tekst. Ketill er svo vel af guði
gerður, að hann getur fram-
léitt brauð af steinum og
aðrir koma til hans og biðja
um forystu hans.
Aron líður sífellt af minni-
máttai-kennd gagnvart Katli,
sem eitrar líf hans, svo að
hann nýtur ekki lífsins á
búgarðinum, þó bústjórnin
fari honum vel úr hendi og
konan sé honum góð. Var
jafnvel á fremsta hlunni
með að stytta sér aldur, en
verður svo fyrir slysi svo
hann og aðrir búast við
dauða hans, dregur þá til
sætta með þeim bræðrunum,
og kemst svo Ketill fyrir til-
stilli Arons og konu hans
aftur aö Engihlíð, sem hug-
urinn og hjartað gat aldrei
gleymt. Þar var fagurt bæj-
arstæði í hverfinu og sólar-
gangurinn lengstur.
Þetta er söguþráðurinn í
stórum dráttum. Mér finnst
hún svo merkileg, að hug-ur
minn glímir nú við þau við-
horf og verkefni með þjóð
vorri, sem efni sögunnar gef-
ur tilefni til. Þar er svo margt
likt með skyldum, að með-
ferð höfundar á söguefninu
er orð. í tíma talað til ís-
lendinga.
(Framhald á 6. síðu)
Mikill hluti íslenzku þjóðarinnar
er eða hefir verið svo handgeng-
inn skepnum, að þær eru þeim
hugstætt umræðuefni og er það
vel farið. Menning þjóðarinnar
hefir mótazt af kvikfjárrækt, sam-
búö fólksins við dýrin. Þaö er því
ekki út í bláinn, vænti ég, þó að við
tölum nú um litla dýrasögu, sem
Kristján Bei>»’.iktsson í Einholti
hefir sent okkur. Hún er skrifuð
í sumar:
„Vorið 1947, 27. maí, eignaðist
ærin Súla — eign Sigurbergs í
Einholti — tvær hvítar gimbrar.
Önnur gimbrin var veik írá fæð-
ingu. Það virtist vera í lungum.
Það var mjög erfitt fyrst að láta
hana sjúga. Hún mæddist svo
mikið við það, og eins var þegar
eitthvað þurfti að reka ána meö
lömbunum. Þá fór þessi veika
gimbur fljótt að gapa af mæði og
gat ekki fylgzt með. Nú eru þess-
ar gimbrar 7 vikna. Veika gimbrin
er beygjuleg og miklu minni en
hin, og virðist heilsu hennar vera
háttað líkt og var strax eftir fæð-
inguna og þó hefir hún sæmilega
framför eftir því. sem vænta mátti.
Nú var það fyrir fáum dögum,
að ég þurfti að smala nokkuð
mörgum ám hér utan af Einholts-
teigum. Það var æði mikið vatn
yfir að fara vegna sjóflóðs og
vatnavaxta, en ekki var vatniö
djúpt nema á stuttu svæði, víðast
milli hnés og kviðar á lömbunum.
Súla var þarna með.
Ærnar tóku vel í vaðalinn, þótt
breitt væri yfirferöar. Þær mynd-
uðu nokkuð langa lest, Þær rösk-
ustu óðu hraðar og urðu því á
undan. Súla var með þeim rösk-
ari. Ég fór í hægðum mínum á
eftir hópnum.
Litla gimbrin veika dróst fljótt
aftur úr og var orðin nokkuð á
eftir öllu hinu fénu og jarmaði sárt
og gapti af mikillli mæði. Brátt
kemur gimbur aftur eftir kinda-
lestinni og tekur undir við hana
og stanzar ekki fyrr en hjá henni,
hnusar af henni og fylgir henni
svo eftir, það sem eftir var vaöals-
ins, og var svo elskulega mömmu-
leg við hana og vildi annast hana
eins og ær venjulega annast ungt
lamb hnusaði sífellt af henni og
jafnvel sleikti hana um hausinn og
örvaði á allan hátt.
Þegar yfir vaðalinn er komiff,
kemur mamman að leita að dætr-
um sínum og finnur þær, þar sem
þær eru báðar að komast á þurrt
land, og svo fengu þær sér báðar
systurnar hressingu af nægta-
brunni móðurmjólkurinnar.
Sagan er ekki lengri. En ég varð
hrifinn af þessu atviki og datt í
hug, að þarna, sem svo oft annars,
er umgengnin við dýrin okkur
hollur skóli, og þá ekki sízt börn-
um og unglingunjf Pyrst til að
byrja með fylgdi stóra og hrausta
gimburin roömmu sinni eftir, en
þegar veika gimburin dróst aftur
úr bg fer að jarma, heyrir hin
rödd systur sinnar, yfirgefur móð-
urina og snýr -við til hjálpar og
styrkt^r. Hún spurði engan nema
sjálfa sig: Á ég að gæta systur
minnar? Og svarið var jákvætt."
Þessi saga er ein af ótaf mörgurn,
sem þeir, sem með glöggu auga og
vakandi skilningi annast búfé sitt,
taka eftir og njóta, því að það er
nautn að taka þátt í svona lífi, —
ekki lakasta lífsnautnin. Ég þakka
Kristjáni fyrir söguna.
Pétur landshornasirkill.
Jarðarför föður okkar
Jóns SigurfSssonar Barðdal,
Frakkastíg 22, fer fram frá Dómkirkjunni mánudag-
inn 8. desember, kl. iy2 e. h.
Hólmfríður Jónsdóttir.
Rósa J. Bárðdal.
Hlutaveltu
Sialda skátafélögin í Beykjavík að
SkáÉalseÍMailimfi vi®’ Mrlugforafiít á
í2Boi*gMM;) 7. d®s. Mefsí Ibúh k!. 2 e. h.
Margir góðir drættir
I»ar á fisieðal flugfar íil Kaínfímaima-
kafnar með glæsilegnsíu flugvél ís-
lands, „Meklu46 frá Loftlciðum.
I san&kandi við hlutaveltusfia verður
„Spákoua64 á staðinuu, scm spáir um
fi*amfíðina fyrir þá, sem þess óska.
Sfyrkið gott snálefsii og freistið gæf-
unnar.
„MrípifS gæsina á ifiiefSast Iiún gefst.66
Nefndin