Tíminn - 17.12.1947, Qupperneq 5

235. blað
TÍMINN, miðvikudaginn 17. des. 1947
Mt&vikud. 17. des.
ERLENT YFIRLIT:
Söguleg kosning
Hefði „lína44 Edens reynst sigursælli en
Söluskatturinn og
rökleysur komra-
únista
Kommúnistar tala nú dig-
urt um það, að söluskattur sá,
sem ráðgerður er með dýrtíð-
arfrumvarpi ríkisstj órnarinn
ar, leggist þungt á alþýðu
landsins. í því sambandi
segja þeir, að mikill munur
hafi verið á veltuskattinum
sínum hérna um árið, því að
hann hafi verið skattur á
auömennina.
Það er satt, að söluskatt-
urinn nú, miðar að hækkuðu
verðlagi og er skattur, sem
leggst á almenning, eins og
margir skattar aðrir, beinir
og óbeinir. Um það þarf ekki
að þræta, og í sjálfu ^ér
breytir það engu um áhrif
skattsins, þó að jafnhliða
honum séu gerðar aðrar ráð-
stafanir, sem kunna að verða
almenningi til hagsbóta
miklu meira en sem honum
nemur.
En hitt sýnir eymd og úr-
ræðaleysi kommúnista, að
þeir eru neyddir til að hrósa
veltuskattinum gamla. Það er
hið mesta öfugmæli, að hann
hafi sérstaklega verið lagður
á auömenn, þar sem hann
var eingöngu miðaður við
veltu.
Veltuskatturinn var ekki
lagður á, eftir' því hvað menn
áttu mikið, — hver auður
þeirra var. Hann var ekki
heldur miðaður við gróða
manna. Hann var miðaður
við umsetningu eina, veltuna,
án tillits til afkomu.
Þannig vildu kommúnistar
refsa auðmönnunum og skatt
leggja þá!
Kaupfélögin urðu að greiða
veltuskattinn af arði sínum,
í stað þess að hann skiptist
á milli félagsmanna, ‘sem rétt
mætur afsláttur í hlutfalli
við viðskipti þeirra. Þannig
kom þessi skattur á kaupfé-
lagsmenn, jafnt fátæka sem
ríka, þótt kommúnistar segi
að hann hafi aðeins lagst á
auðmennina.
Verzlanirnar greiddu veltu
skatt eftir sölu sinni, án til-
lits til þess, hvort þær
græddu mikið eöa lítið á söl-
unni. Jafnvel af taprekstri
varð að greiða veltuskattinn,
— þennan auðmannaskatt á
hugsjónamælikvarða komm-
únista.
Veltuskatturinn hafði þá
sérstöðu meðal opinberra
gjalda, að hann var ekki frá-
dráttarhæfur við skattafram
tal.
Þeir dæma sig sjálfir, sem
kalla veltuskattinn auö-
mannaskatt, því að þeir sýna
hve léttvæg og ómerkileg rök
þeir hafa sér til varnar. —
Þetta er það helzta.
Það má vera að kommún-
istar hafi fundið til þess, að
sumir aðilar græddu svo á
verzlun og viðskiptum undir
þeirra stjórn, að óhætt og
réttmætt var aö skattleggja
þá sérstaklega. En það var
til lítils, þegar þetta var eina
úrræðið til leiðréttingar, því
að sannarlega náði þetta
jafnt til sekra og saklausra.
Og það eru önnur og öðru-

Seint í nóvembermánuði fór fram
aukakosning í Gravesendkjördæmi,
sem talin er einhver sögulegasta
aukakosning, er háð hefir verið í
Bretlandi. Svo hörð og ströng var
kosningabaráttan og þykir því rétt
að segja hér nokkuð nánara frá
henni en áður hefir veriö gert í
islenzkum blöðum.
Tilefni þessara aukakosningar var
það, að þingmaður kjördæmisins
hafði verið sviptur þingmennsku
vegna þess, að hann hafði gert sig
sekan um það trúnaðarbrot að
segja frá leyndarmálum, er skýrt
hafði verið frá á lokuðum þing-
flokksfundi Verkamannaflokksins,
en þingmaðurinn tilheyrði honum.
Þetta var .íyrsta aukakosningin,
er fór fram eftir sigur íhaldsmanna
í bæjar- og sveitastjórnarkosning-
unum og hugðu þeir því gott til
glóðarinnar. Kjördæmið hafði líka-
löngum sent íhaldsmann á þing,
t. d. bæði 1931 og 1935. Og íhalds-
menn höfðu sigrað þar í bæjar-
stjórnarkosningunum í haust.
Frambjóðandimi með
kartöfluna.
íhaldsmenn voru líka fljótir til
að hefja kosningabaráttuna. Þeir
völdu til frambjóðanda Frank
Taylor., sem er kunnur verkfræð-
ingur og kaupsýslumaður þar í
kjördæminu. Hann hóf þegar öfl-
uga áróðursstarfsemi, er aðallega
beindist gegn matvælaskömmtun-
inni og ýmsum nýjum hömlum, er
Attleestjórnin.bjefir orðið að leggja
á vegna ijarhagsvandræðanna.
Til þess að árétta mál sitt sem
bezt, hafði Táyjþr jafnan kartöflu
á ræðustólnum hjá sér, en.þá fyrir
nokkru hafði verið tekin upp kart-
öfluskömmtun í^retlandi í fyrsta
sinn. Meginkrafa -■ Taylors var að
afnema ætti sem allra flestar
hömlur.
Þessi áróður Taylors virtist falla
í allgóðan jarðveg, enda var hann
kunnugur óánægju og áhyggjum
fólksins í kjördæminu.
Til aðstoðar Taylor voru ýmsir af
áhrifamönnum íhaldsflokksins
sendir á vettvang, en mest bar þó
á Anthony Eden. Hann dvaldi ekki
svo mjög víð*" skömmtunina og
hömlurnar, heldur reyndi að hefja
baráttuna á hærra stig, ef svo
mætti segja. Hann reyndi að sýna
fram á, að íhaldsflokkurinn myndi
ekki hverfa aftur til gamla tímans,
þótt hann fengi völdin, heldur
myndi hann fý'lgja þróttmikilli og
framsækinni , áíjórnarstefnu, þar
sem að vísm ýrði byggt mest á
einkaframtakinuy en hins vegar
ekki skirrzt við að beina þróuninni
í rétta átt. Af hálfu ungra íhalds-
manna var mjög tekið undir mál-
flutning Edens, enda virtist hann
ná bezt eyrum hinna óháðu kjós-
enda, sem vitað var að ráða myndu
úrslitum í kosningunum.
Sir Richard Acland.
Verkamannaflokkurinn var
mjög í vanda staddur, þegar hann
þurfti að velja sér frambjóðanda í
Gravesend, því að vitað var að
líua44 Churchills?
meginvon flokksins um sigur byggð
ist á því, að hinn nýi frambjóðandi
gæti unnið upp það álitstap, sem
fráfarandi þingmaður hafði bakað
flokknum, og gæti haldið uppi nógu
öruggum málsvörnum fyrir flokk
inn.
Maðurinn, sem flokkurinn valdi
til framboðs, var sir Richard
Acland, og er ekki ósennilegt, að
þar hafi Stafford Cripps haft hönd
í bagga, því að margt er líkt með
Acland og honum.
Acland var persónulega óþekktur
í Gravesend, en hins vegar þekktur
af umtali um allt Bretland. Fyrir
styrjöldina átti hann sæti á þingi
sem fulltrúi liberala flokksins. Á
stríðsárunum stofnaði hann nýjan
flokk, The Common Wealth Party,
sem var eins konar kristilegur sós-
íalistaflokkur, en Acland er trú-
maöur mikill. Þessi flokkur vakti
á sér mikla athygli á stríðsárunum,
því að hann vann þá nokkur sæti
af íhaldsmönnum í aukakosning-
um. Hins vegar fékk hann lítinn
byr i þingkosningunum 1945, og
nokkru eftir þær gekk Acland í
Verkamannaflokkinn.
Það studdi ekki sízt að vali Ac-
lands, að hann var talinn flestum
líklegri til að ná fylgi liberala, auk
þess sem hann var reyndur sem
óvenjulega snjall áróðursmaður.
Churchill gefur
stríðsmerkiff.
Acland hóf kosningabaráttuna
miklu seinna en Taylor. Um það
leyti, sem hann var að hefja bar-
áttuna, barst óvæntur hvalreki á
fjörur hans. Það var meðmælabréf,
er Churchill sendi Taylor. í bréf-
inu hellti Churehill úr skálum
reiði sinnar yfir öllum höftunum og
skömmtuninni og lofaði helzt að
sópa því öllu burtu, ef íhaldsmenn
fengju völdin. Mörgum íhalds-
mönnum fannst hér of langt gengið
og blað þeirra í Gravesend birti
aðeins útdrátt úr bréfinu, en hins
vegar birtu sum aðalblöð íhaíds-
manna það í heilu lagi.
Acland sá fljótt, hve gott tæki-
færi hann fékk hér til þess að
sveigja kosningabaráttuna inn á
þær brautir, sem hann taldi heppi-
legastar. Hann gekk beint til verks
gegn áróðri þeirra Taylors og
Churchills. Hvaða hömlur myndu
íhaldsmenn leggja niður, ef þeir
fengju völdin, og hvaða skammt-
anir? Og hvað myndi þjóðin fá í
staðinn? Svarta markaðinn eins og
í Ítalíu og Frakklandi. Það væri að
vísu gott fyrir prangarana, en væri
það gott fyrir hinn almenna neyt-
anda. Til að leggja sem mesta
áherzlu á þessa gagnsókn sína, fór
Acland í hátalaravagni sínum
beint til aöalkosningaskrifstofu
íhaldsmanna, þar sem Taylor var
inni, og skoraði á hann í gegnum
hátalarann að koma út og ræða við
sig í áheyrn almennings, um það,
hvaða skömmtun eða höffc ætti að
afnema. Þegar Taylor kom ekki út,
sendi Acland honum bréflega
áskorun. Taylor kom ekki, enda
átti hann vísan ósigur, því að Ac-
Og
baksturinn
Anthony Eden
land var miklu snjallari ræðumað-
ur og hafði hér líka betri vígstöðu.
En upp frá þessu fóru sigurvonir
Aclands að aukast, en þær voru
taldar litlar í fyrstu.
Barátta Aclands.
Acland hélt síðan þessari bar-
áttu áfram og tók jafnframt fyrir
ný atriði í áróðri Taylors. M. a.
þáð, að Taylor hafði sagt, að þjóð-
nýtingin væri að eyðileggja at-
vinnuvegina. Hvernig má það vera,
sagði Acland, þar sem framleiðsl-
an er nú stórum meiri en fyrir
styrjöldina, þegar íhaldið fór með
völd, og hefir styrjöldin þó gert
aðstöðu atvinnuveganna örðugri á
margan hátt.
Acland lét sér þó ekki nægja að
vitna, í tölurnar einar í þessu sam-
bandi. Hann fékk nokkra kola-
námumenn til Gravesend til þess
að bera vitni. Einu sinni var Taylor
að halda ræðu í illa upplýstum sal
vegna rafmagnsskömmtunarinnar
og tók þá að ræða um ljósaskort-
inn sem afleiðingu 'þess, að kola-
námurnar væru þjóðnýttar. Allt í
einu birti þá í salnum og inn
gengu nokkrir kolanámumenn með .
skærar ljósaperur í hjálmunum. I
„Voruð þér að tala um kolanám- !
urnar?" sögðu þeir, Taylor vafðist
tunga um tönn, en áheyrendum
var skemmt.
Ýmsir af helztu áhrifamönnum
jafnaðarmanna komu til aðstoðar,
m. a. Morrison.
Kartaflan í þinghúsinu.
Úrslitin í kosningunum urðu þau,
að Acland fékk 24.692 atkv., en
Taylor 23.017 atkv. Tilsvarandi töl-
vur 1945 voru 21.604 og 14.553.
íhaldsmenn hafa því unnið á. Árið
1945 fengu liberalir 5033 atkv., en
þeir höfðu engan frambjóðanda nú,
en gizkað er á, að meirihluti þeirra
hafi kosið Acland. Rétt fyrir kosn-
inguna höfriuðu liberalir nýju til-
boði íhaldsmanna um allsherjar-
samvinnu.
Acland var mjög fagnaö af flokks
bræðrum sínum, þegar hann mætti
fyrst á þinginu. En um líkt leyti
rann kartafla eftir þinghúsgólfinu
yfir að bekkjum íhaldsmanna.
Hafði einn þingmaður Verka-
mannaflokksins haft hana með sér.
jók þetta enn á kátínu þingmann-
anna.
Ýmsir íhaldsmenn kenna Churc-
hill um ósigurinn og halda því
fram, að sigur hefði unnizt, ef
flokkurinn hefði alveg fylgt „línu ‘
Edens. Úrslitin virðast því ætla að
styrkja afstöðu hinna frjálslvndari
manna innan íhaldsflokksins.
vísi úrræði, sem við þurfum
til að leiðrétta þjóðfélags-
málin, en veltuskatt eftir
forskrift kommúnista og önn
ur sams konar ráð eftir
þeirra röksemdaleiðslum.
Þaö þarf vitanlega að taka
verzlunarmálin í heild öör-
um og fastari tökum en gert
hefir veriff. .Söluskatturinn
er þar engin leiðrétting, en
veltuskatturinn var þó enn-
þá fjær því. En kommúnistar
hafa aldrei sýnt áhuga á því
sviði og jafnvel ekki hlífzt
við að snúast gegn kaupfé-
lögunum með rógi og æsinga-
skrifum. En það er allt annað
mál en hér er til umræðu,
þó að þýðingarmikið sé.
IÓLABLAÐ
TÍMANS
Gert er ráð fyrir að jóla-
blað Tímans komi út fyrir
næstu helgi.
Verður það 80 blaðsíður að
stærð í sama broti og und-
anfarin ár.
Morgunblaðið í dag, þ. 12.
des. flytur athyglisverða
grein um smjörlíkisskortinn,
sem nú um nokkurt skeið
hefir verið hér i bænum.Hús-
mæður eru í vandræðum með
jólabaksturinn. Sjúkrahús fá
ekki smjörlíki, ekki skip held
ur og eftirspurnin eftir þess-
ari mikið notuðu vöru er
geypileg.
Ástæðan til smjörlíkisekl-
unnar er, að bankarnir
treysta sér ekki til að yfir-
færa greiðslu fyrir hráefni,
sem komið er til landsins.
Ekki stendur á gjaldeyris- og
innflutningsleyfum, og not-
endur smjörlíkisins vænta
þess, að bankarnir geri sitt
ýtrasta til að hráefnið verði
greitt og smjörlíkið komist á
markaðinn fyrir jólin.
Þetta er allt rétt hjá Mbl.
og vel sagt, það sem það nær.
En það er rakið hér i þeim til-
gangi, að allir sem kaupa
þurfa þessa vöru og nota, gefi
sér tóm til að draga ályktanir
af þeirri mynd, sem Mbl.
bregður upp.
Hvers vegna greiða bank-
arnir ekki þessa nauðsynlegu
vöru? Eru það svo vondir
menn, sem ráða í bönkunum,
að þeir geri þetta af mann-
vonsku?
Ekki er það trúlegt. Og
varla mup. nokkur Reykvík-
ingur trúa því, eftir aö 1.
þingmaður þeirra og f.v. fjár-
málaráðherra tók sæti í
stjórn aðalbankans.
Hitt mun sönnu nær, að
bankarnir séu gagnvart út-
löndum í nokkuð keimlíkri
aðstöðu og maður, sem á all-
j vænleg tékkhefti upp á vas-
ann, en tómahljóð í spari-
1 sjóðsbókinni eða hlaupareikn
ingnum. Verði þeim manni á
að nota tékkhefti sín, telja
valdhafar þjóðfélagsins sig
eiga við hann brýnt erindi.
(„Enginn leiki eftir mér“
sagði kerlingin. Og er þetta
ekki þægileg aðstaða né
ánægjuleg, fyrir ábyrga
menn í þjóðfélagi, sem ný-
lega átti. hundruð milj. hjá
öðrum þjóðum.
En *iú er hver eyrir upp-
étinn.
Óneitanlega er það kald-
hæðni örlaganna, að fjár-
málaráðherra velgengnisár-
anna, skuli sem bankastjóri
Landsbankans, rétt fyrir jól-
in 1947, þurfa að leggjast
djúpt til að finna einhverjar
leiðir til að greiða hráefni í
smjörlíkið í jólabaksturinn
handa el-skulegum kjósend-
um sínum.
Eru nokkrar líkur til, að
þörf eða vilji hefði verið til
þess, hjá Mbl. fyrir ári síðan,
að bregjða upp þannig augna-
bliksmynd, sem það- gerir
nú?----------
Hitt er annað mál, og þó
fullalvarlegt, sem Mbl. segir
frá, að ríkisvaldið er búið að
leyfa innflutning á þessu hrá
efni og gefa út gjaldeyrisleyfi
fyrir því. Það hefir auk þess
tekið greiðslu fyrir þessi leyfi.
En í reyndinni er ekki meiri
samvinna á milli ábyrgra
stofnana ríkisvaldsins, en að
ein leyfir að flytja inn og
greiða, sem önnur stofnun
þess er alls ekki megnug að
inna af hendi.
Hér er óleyst verkefni hjá
garði, sem ekki er vansalaust
að láta óbætt.
B. G.