Tíminn - 15.07.1948, Blaðsíða 5

154. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 15. júli 1948,

Fimmtud. 1S. jwlí
Marshalísamstarfif
tHLENT YFIRLIT:
uhur-Afríka eftir
stjórnarskipt in
Efílr Marsgaret Carsoií HuMsard.
Tíminn hefir nú birt Mar.s-
hallsamninginn í heild eins
og hann er. Lesendum blað’s-
ins gefst því kostur á að
kynna sér af eigin reynd
þann samning, sem svo harð
ar deilur hafa staðið um nú
um skeið. í sambandi við hin
ar almennu umræður um mál
ið er rétt að taka fram fáein
atriði á þessu stigi.
Upphaf þessa samnings
var gert eins og í einu lagi
fyrir allar þær þjóðir, sem
gert var ráð fyrir að tækju
þátt í Marshallsamstarfinu.
Við endurskoðun og með ferð
málsins var þeirri reglu fylgt,
að samningurinn yrði eins
fyrir þjóðirnar allar.
Þetta er ekki óeðlilegt, þeg
ar þess er gáð, að samningur-
inn er um samtök og sam-
hjálp þjóðanna til að reisa
atvinnulíf sitt úr rústum eða
koma því á nýjan og traust-
ari grundvöll. Bandaríkin
skuldbinda sig til að leggja
fram fé í því skyni, því að þau
eru eini aðilinn, sem hefir
fjármagn aflögu. Jafnframt
setja þau skilyrði um að fá
að fylgjast vel með því,
hvernig það fé er notað.
Samhjálp þessara þjóða
byggist að öðrum þræöi á
því, að þær styðji hver aöra
eftir mætti í hagstæðum
verzlunarviðskiptum. Við-
skiptalíf og verzlunarárferði
er meginatriði í afkomumál-
um allra þjóða og því er tíma
bært að vinsamlegar þjóðir
hafi samtök með sér um að
reyna að lagfæra þau mál og
finna hina heppilegustu
lausn.
Það er einmitt á því sviði,
sem íslendingar vænta þess,
að þeir hafi mest not af
samningnum. Hitt er alveg
rétt, að það þarf enginn að
halda, að samningurinn
skapi íslendingum einhverja
sérstöðu til að selja vörur toll
frjálst en geta lagt háa tolla
á allar innflutningsvörur.
Hitt eiga rnenn að hafa í
huga, að samningurinn er á-
kvörðun þessara þjóða, að
semja um viðskipti sín. Og
þó að hvert land, semji ein-
ungis við Bandaríkin, er þó
sameiginleg þátttaka tveggja
landa í Marshallaðstoðinni
grundvöllur að auknu sam-
starfi á milli þeirra.
Þessi samningur, sem nú
hefir verið gerður, kveður
ekkert á um lántökur eða söl-
ur afurða. Á honum má
byggja samninga um það allt.
Þeir samningar verða svo til
umræðu og athugunar eftir
því sem þeir koma til. íslend-
ingar munu ekki, þrátt fyrir
þennan samning, taka utan-
ríkislán á grundvelli hans
fremur en önnur utanríkis-
lán, án þess að Alþingi sam-
þykki það. Og vitanlega
munu íslenzkar samninga-
nefndir gera viðskiptasamn-
inga á grundvelli þessa samn
ings, eins og þær hafa unnið
að samningagerðum og munu
gera utan Marshalllandanna.
Það er of snemmt að spá
nokkru um það, hver not ís-
lendingar hafi af þessum
samningi. En vera kynni, að
hann opnaöi leiðir til veru-
legra bóta á utanríkisverzl-
í lok maímánaðar fóru fram þing
kosningar í S.-Afríku. Sambands-
ílokkurinn, flokkur Smuts hers-
höfðingja, beið ósigur fyrir þjóð-
ernissinnum undir forustu dr. Mal-
ans.
Ails voru greidd 1.067.249 at-
kvæði. Af þeim fékk Sambands-
flokkurinn 524.230, þjóðernissinnar
401.834 og flokkur Afríkana 41.885.
Sambandsflokkurinn hlaut þó að-
eins 65 þingsæti, en þjóðernissinn-
ar og flokkur Afríkana samtals
779 þingsæti af 153, og mynduðu
þeir þegar stjórn undir forsæti dr.
Malans.
Talið er, að þessi stjórnarskipti
kunni að draga nokkurn dilk á
eftir sér í ýmsu tilliti. Greinin, sem
hér birtist, fjallar um viðhorfin um
og eftir kosningarnar.
Með ósigri Jan Ch. Smuts hers-
höfðinga er hafinn nýr kafli í sögu
Suður-Afríku. Þetta gæti leitt til
einangrunar, fullkominnar aðgrein
ingar þeirra. sem ekki eru af evróp
eiskum uppruna. eða drottnunar
þeirra Afríkubúa, sem eru af holl-
enzkum ættum. Hvað úr þessu
verður fer eftir því, til hve mikill-
ar ábyrgðar hin nýja stjórn þjóð-
ernissinna finnur.
Foringi þjóernissinna, dr. Dan-
iel F. Malan, er orðinn forsætis-
ráðherra. Þjóðernissinnar lögðu í
kosningabaráttunni mikla áherzlu
á hörundslit íbúanna og ætterni,
en þeir lögðu einnig mikið upp úr
minnkandi sambandi við Bretland.
Þetta er í fyrsta sinn sem þjóð-
ernissinar fá meirihluta síðan Suð-
ur-Afríku-sambandið var stofnað
1910. Þeir hafa aðeins lítinn — en
þó greinilegan — meirihluta, svo
aö þeir geta framfylgt stefnu
sinni.
Unnu á kynþáttabaráttunni.
Þjóðernissinnar unnu kosningarn
ar á kynþáttabaráttunni, hinum
geysilega framfærslukostnaði. vöru
skorti og ríkiseftirliti. En ijjuiþátta
baráttan var aðal málið.
Þjóðernissinnar krefjast algers
aðskilnaðar á Evrópumönnum og
þrem fjölmennustu stéttum lands-
ins, sem ekki eru af evrópeiskum
ættum. Innfæddir menn eru um
7726 þúsund og þetta myndi þýða
missi þeirra á félagslegum réttind-
um, scm sérfræðingar telja nú þeg
ar ófullnægjandi. Það mundi þjða
framhald á langflutningi verka-
manna vegna atvinnu, en það fyrir
komu’ag hefir verið gagnrýnt harð-
lega af nefnd, sem skipuö var til að
athuga lög og reglur innan lands.
Það mundi svipta innfædda menn
öllum tækifærum til að tileinka sér
menningu Evrópumanna.
Brottvikning þeirra gulu.
Þetta myndi sennilega leiða af sér
skjótan brottflutning Asíumanna
úr landi, en þeir eru nálægt 283
þúsund talsins. Þjóðernissinnar og
flestir enskumælandi stuðnings-
menn þeirra vilja .láta senda Ind-
verja aftur heim til Indlands, en
unz það er framkvæmt séu þeir
einangarðir, bæði félagslega og
stjórnmálalega. Ef til vill nema þeir
úr gildi lög frá 1946, sem heimiluðu
Indverjum að kjósa í fyrsta sinn,
— enda þótt það væri aðeins rétt-
ur til að kjósa við sveitastjórna-
kosningar og aðeins frambjóðendur
Evrópumenn. Þjóðernissinnar beittu
sér ákaft gegn þessum lögum og nú
hafa þeir vald til að nema þau úr
gildi.
Ófyrirsjáanlegar afleiðingar.
Ef til vill verður kosningaréttur-
inn tekinn af blökkumönnum, en
þeir eru kynblendingar hvítra
manna og negra, og er þess vand-
lega gætt að rugla þeim ekki sam-
an við ,,innfædda“. Hafa þcir verið
teknir á kjörskrá með Evrópumönn
um, þótt þeir hafi aðeins mátt
kjósa hvíta frambjóðendur.
Nýlega hafa þjóðernissinnar varað
við kosningarétti blökkumanna og
haldið því fram, að þeir kynnu að
bera hvíta kjósendur ofurliði í
syðsta hluta landsins. Þeir liallast
að takmörkuðum kosningarétti
blökkumanna aðeins við sveita-
stjórnarkosningar og því mundi
það ekki koma á óvart. þótt þing-
meirihluti þjóðernissinnar svipti
blökkumennina kosningarétti til
þings.
Átökin um kynþáttaréttinn hafa
ekki aöeins áhrif innan Suður-
Afríku-ríkjanna. Það eru likur tii j
að athafnir Suður-Afríkubúa í
þeim málum dragi nokkrun dilk á 1
eftir sér allt frá Bomba>~ til Casa- |
blanca. Skert réttindi hinna lituðu
kynþátta myndu eðlilega vera
þyrnir í augum a'lra slíkra þjóo-
flokka í öllum náíægum löndum,
þar sem þeir væru í minnih'uta,
og cinkum þó í Afríku. Og það væri
ekki til neinns bóta. að kynþ'áttá-
baráttan væri háð á laun. |
• ■ i
Aðskiinaður fri Bretaveldi? j
Enn er ailt í óvissu um liver
áhrif cigur þjóðernissinna kann að
hafa á afstöðuna lii Brctaveldis.'
ÞJóðernissinar hafa, a’lt frá stofn- 1
un ílokksins haldi'5 frarn stofnun '
i
lýðveldis „kristilegra sósíalista" og
aðskilnaði við Bretaveldi. Á þetta
var að vísu engin áherzla lögð í
kosningunum í vor cn málið ; er
óútkljáð. ,Dr. Malan hefir lýst því
yfir, að þjóöernissinnar myndu láta
fara fram þjóðaratkvæðagreiðslu
um lýðveldisstofnun, ef þeir hyrfu
inn á þá braut. En þessi. yfirlýsing
var gefin þeim, sem voru þjóðernis
sinnum sammála í kynþáttamálun,
um, en andstæðir þeim í afstööunni
til Bretaveldis og stofnunar lýð-
veldis. |
Ef lýðveldisstofnun væri borin
undir atkvæði alþjóðar eins og sak
ir standa. gæti hún vel orðið sam-
þykkt, þar sem fjölmargir íbúanna
eru miklir einangrunarsinnar í
svipinn. En margir íbúanna, bæði
af hollenzkum ættum og ensku-
mælandi. myndu snúast til ákveð-
uninni, ef íslendingar sjálf-
ir fylgja því vel fram.
Þjóðviljinn ber höfðinu við
steininn og kallar samnings-
gerðina sí og æ landráð. Það
er samboðið blaði, sem á sín-
um tíma kallaði það land-
ráð, aö íslenzkir menn ynnu
fyrir kaupi hjá þeimsembörð
ust gegn heimsyfirráðum
nazismans. En það munu all-
ir sjá, að Þjóðviljinn getur
ekki gert síðari hluta samn-
ingsins að engu, þó að hann
skirrist ekki við skýlausum ó-
sannindum til að túlka hann
íslendingum í óhag. Lesendur
hafa nú séð samninginn, eins
' og hann er gerður á íslenzk-
! unni og sú gerðin er jafn rétt
há og hin. Þar er líka tekið
( fram, að skýringargreinar og
; fyrirvarar gildi eins og samn
( ingsgreinarnar sjálfar. Fyr-
irvari þessa samnings gerir
því- að engu ákvæðin um at-
vinnuréttindin framar í
samningnum.
Hins má svo geta, að komm
únistar nágrannalandanna
hafa barizt gegn Marshall-
samningnum. Auövitað hafa
þeir gert það, því að línan er
eins fyrir allt sálufélagið og
stefnan er sú, að halda sér
sem mest frá öllu samstarfi
og samneyti við Ameríku-
menn. Það eru átök milli þess
ara stórvelda og Rússar vilja
þvi ekki láta sína menn hafa
vinsamleg skipti við Banda-
ríkin. Það er allt og sumt.
Uandráðatal kommúnista
verður að skoðast í því ljósi,
að þeirra land er Rússland.
Hitt er svo annað, að í aug-
um frjálsra manna er vin-
átta við Bandaríkin, England
og Norðurlönd enginn fjand
skapur við Rússa og þeirra
vini.
Raddir nábúanna
Alþýöublaði ræðir í gær í
furustugrein um deilu Titos
við Kominform og afskipti
Rússa af stjórnarfari í Júgó-
slavíu. Þar segir svo:
„Þannig er ástandið á kær-
lcikshcimili kommúnismanns í
Austur-Evrópu í dag:. í’uilkomið
þjóðfrclsi á að ríkja þar, og
hvcrgi nema þar;.cn það er aö
vísu skilyrði bundið' að hinar
„frjálsu þjóðir" kommúnismans
sitji og standi eins og einvald-
urinn í Moskvu vill. Láti þær
sér detta í hug eitthvað annað,
fá þær strax að vita að þær „of
meti möguieika sinn tii þess að
halda sjálfstæði án hjálpar
Sovétríkjanna,“ og nægi það
ckki er gripið til hungurssvip-
unnar, hætt að selja þeim nauð
synjar og þeim bannaðar ailar
bjargir!
í Þjóðviljanum hefði þetta nú
sennilega ckki þótt til fyrir-
myndar, ef það hefðu verið
Bandaríkin. scm þannig hefðu
komið fram við okkur eða ein-
hvcrja aðra vestræna smáþjóð;
sennilega hcfði þá í því sam-
bandi citthvað verið minnzt á
kúgun og heimsvaldastefnu. En
af því að það cr Rússland og
eitt af hinum lofsungnu
„frjálsu" Icppríkjum þess í Aust
ur-Evrópu, vill Þjóðviljinn sem
minnst um þetta skrifa. Það
gæti annars vakið ýmsar efa-
semdir og hugsanir hjá Iesend-
unum, sem ekki þættu líklegar
kommúnismanum til framdrátt-
ar hér á landi í framtíðinni."
Atburðirnir í Júgóslavíu
sýna það, að kommúnistar
eru blindir í sjálfstæðimálum
á þeirri hliðinni, sem að Rúss
um veit, en þeir sjá þá
líka kannske frá hinni hlið-
inni fleira en raunverulegt er.
Þeir eru blindir á öðru auga
en rangsýnir á hinu.
innar andstöðu við lýðveldisstofn-
un.
i Að cfla „þjóðina'fC.
En þjócernissinnar þurfa ekki að
láta koma til beinna átaka til þess
að fá sitt mál fram. Þeir hafa
krafist eflingar „þjóðarinnar,"
hinna „sönnu Afríkana” (þ. e. íbúa
af hollenzkum uppruna"). Þeir
stefna að því að gera þann hluta
íbúanna alls ráðandi á ýmsum
sviðum þjóðiífsins.
Á þann hátt myndi Suður-Afríka
smátt og smátt gegna þýðingar-
minna hluverki innan brezka
heimsveldisins. Og hún yrði smátt
og smátt vanin af fjárhagslegum
tengslum við Bretland. Á þennan
hátt gæti náðst sami árangur',-þótt
ekki væri framkvæmdur formlegur
aöskilnaður.
Það er ekki gott að segja um
hve fljótt þessu marki yrði' náð.
En það þykir fullvíst, að öji_ slík
áform myndu njóta . fyllsta
stuðnings hinna fámennu en út-
vö’du leynilegu samtaka, sem-nefnd
eru „bræðrafélagið” (Broader-
bond), en sagt er, að dr Malan og
aðrir leiðtogar þjóðernissinna og
flokks Afríkana séu annað’ hvort
meðlimir þess félagsskapar, eða
honum að minnsta kosti mjög'hlynt
ir. En yfirráð „Afríkana" er eitt
af markmiðum „bræðarfélagsins.“
Það er óséð enn hver áhrif
Sambandsflokkurinn kann að hafa
þrátt fyrir kosningaósigurirm. eða
hvort honum tekst að draga til
muna úr þessu og þvílíkum Sform-
um þjóðernissinna. Það kann að
vera að honum takist að skapá öfl-
uga andstöðu gegn aðskilnaði frá
Bretaveldi. . „
Innfiytjendamálin.
Sigur þjóðernissinna verður að
telja vott um andstöðu íbúanna
gegn stefnu Sambandsflokksins í
innflytjendamálunum. Ráðúneyti
Smuts hafði gert ráðstafanir til að
örva innflutning fólks til landsins.
Þjóðernissinnar snérust gegn því
að veita viðtöku nokkrum þúsund-
um Breta og annarra Evrópu-
manna. „Þeir taka vinnu frá Suð-
ur-Afríkönum,“ sögðu þjóðernis-
sinnar, enda þótt mikil þöff sé
fyrir handiðnaðarmenn og' aðra
inðlærða menn, sem komið hafa til
landsins. Atvinnuleysi getur held-
ur ekki talist áberandi.
Sambandsflokkurinn liefh’ verið
sakaður um að aðhyllast innflutn-
ing fólks frá Bretlandi í þeim til-
gangi að efla hinn enskumælandi
hluta ibúanna í hlutfalli Við hinn
hlutann, sem er af hollenzku'bergi
brotinn. Sennilegt er, að irtnflutn-
ingur fólks veröi takmarkaður, eða
horfið verið að því ráði,, að flytja
inn meira af Þjóðverjum, en þeir
hafa öðlast mikla samúð meðal
þjóð ernissinna.
Innflutningur Þjóðverja.
Síðan stríðinu lauk hefir töluvert
verið barizt fyrir innflutningi Þjóð
verja. Margir þjóðemissinnar hafa
einnig mótmælt brottflutningi
þeirra Þjóðverja, sem teknir voru
höndum á stríðsárunum, vegna
þess, að ríkinu var talin stafa
hætta af þeim.
Flokkarnir eru að vissu marki
sammála um andstöðuna; gegn
kommúnistum, og hafa 'báðir var-
að þjóðina við kommúnisma. Þjóð-
ernissinnar eru þó fylgjandi því, að
lögbanna kommúnistaflokkinn.
Kommúnistaflokkurinn í landinu er
mjög áhrifalítill og á engan full-
trúa í þinginu. Þeir höfðu þrjá
frambjóðendur í kjöri í kosningun-
(Framhald á 6: siðu). j