Tíminn - 14.01.1949, Blaðsíða 5

10. blað
TÍMINN, föstudaginn 14. janúar 1949.
5
Fiistud. 14. §an.
Deilan um skatta-
mál kaupfélaganna
Nú fara að skýrast línurn-
ar í átökuhum um skattamál
in. Mbl. er þegar byrj að að
undirbúa flótta sinn í málinu.
Það fjölyrðir um það í gær,
að Tíminn hafi i því sam-
bandi gert því upp orð, sem
það hafi aldrei haft.
Mbi. er hér með beðið aö
segja, við hvað það á með þess
um ummælum.
Hver eru þau orð, sem Tím-
inn hefir gert Mbl. upp í sam
bandi við skattamál samvinnu
féiaganna?
Vonandi lætur Mbl. ekki
lengi staixia á svari þessarar
sakiausu spurningu. En þar
sem Tíminn hefir jafnan
reynt að fara rétt með orð og
stefnu Mbl. tekur hann þetta
sem vesæla tilraun blaðsins
til flótta frá þeim málstað,
sem það treystir sér ekki að
verja.
Kröfur Mbls. í þessum efn-
um eru þær, að sameignar-
sjóðir kaupfélaganna njóti
ekki- skattafríðinda, þó að
þeir séu óskiptanleg eign
margra manna, hver venju-
legur maður í héraðinu geti
orðið meðeigandi í þeim á
þann einfalda hátt, að ganga
í félagið, ef hann aðeins vill,
og við félagsslit renni þeir
í vald og vörzlu hins opinbera.
Þrátt fyrir þetta allt leggur
Mbl. slíka. sjóði að jöfnu við
einstaklingsgróða í saman-
burði sínum.
í öðru lagi vill ekki Mbl.
fallast á, að samvinnufélag
'eigi að fá að skila viðskipta-
mönnum sínum arði eftir ára
mótauppgjör í hlutfalli við
það, hver viðskipti þeir hafa
gert á liðnu ári, án þess að
það sjálft greiði tekjuskatt af
því fé, sem þannig er skipt
upp milli viðskiptamannanna.
Þetta er það, sem deilan
stendur um.
Mega menn stofna félag
til að selja ullina sína
í umboðssölu eða vinna og
selja fyrir sig þorskalif-
ur með sama hætti? Tím-
inn segir, að menn megi þetta,
og félagið sjálft eigi ekki að
borga tekjuskatt af þeirri
verðuppbót, sem það greiðir
viðskiptamönnunum eftir
uppgjör hvers árs.
Mbl. kallar það fríðindi.
Mega menn stofna félag, til
að útvega sér nauðsynjar sín
ar með sannvirði, þannig að
tekjuafgangi þess, sé skipt
upp milli viðskiptamanna eft
ir áramótauppgjör í því hlut-
falli, sem viðskipti hvers og
eins hafa myndað þennan af
gang?
Tíminn segir, að slíkt skuli
mönnum vera frjálst.
Mbl. segir, að þessi afgang-
ur, sem kaupfélögin skipta
svo, sé tekjur þeirra, og þess
vegna skuli þau sjálf greiða
tekjuskatt af honum áður en
honum er skipt.
Þetta er það, sem barizt er
.um.
Heildsalablaðið vill eðli-
lega, að ríkisvaldið geri þenn-
an sparnað alþýðunnar upp-
tækan með því að líta á hið
sparaða fé innan hvers kaup-
félags, sem persónulegan ein
ERLENT YFIRLIT:
Mimtszenty kardíiiáli
UMgverskl kárkjMÍeiðtogÍMM, scmi saí í
íangalráðum Maxisða. og' koininiiMÍstai'
hafa mib faagelsað í ssHMað símm.
Nokkru fyrir áramótin lét stjórn
Ungverjalands fangelsa yfirmann
katólsku kirkjunnar þar í lan^i,
Mindszenty kardínála, og síðan
hafa ýmsir aörir forustumenn
kirkjunnar verið fangelsaðir. Þessir
menn sitja enn í haldi og er fcú-
ist við að deilan harðni, þar sem
samningar um þessi mál milli
páfastólsins og ungversku stjórnar
innar hafa farið út um þúfur.
í danska blaðinu Berlingske Aft
enavis birtist fyrir nokkru grein
sú um Mindszenty kardínála, sem
hér fer á eftir:
Kirkjustríðið austan ■ við járn-
tjaldiö braust fyrst út opinberlega, '
þegar hinn 58 ára gamli Minds- 1
zenty erkibiskup og kardínáli var
handtekinn í Ungverjálandi.
Raunar er nú ár og dagur frá
því að Kominform gerði þann boð-
skap hqyrmkunnan, að „ það er ekk
ert rúm fyrir kaþólsku kirkjuna á
Balkanskaga“. Þeim boðskap var
fylgt eftir með nokkrum handtök-
um. En það gegndi öðru máli um
Uungverjaland. Þetta er í fyrsta
skipti, sem .æðsti yfirmaður kirkj-
unnar er hnepptur í varðhald í
landi, þar sem þjóðin svo að segja
öll er rómversk kaþólsk.
Faðir! Fyrirgef þeim.
Það eitt væri nóg ástæða til að
geyma nafn Jósefs Mindszentys
kardínála í sögunni, en auk þess
er það ekki neitt efamál, að hann
er af þvi efni gerður, sem miklir
píslarvottar verða úr. Það mun erki
óvinur hans vita, kommúnistinn
Rakosi varaforsætisráðherra, og
hann hefir eflaust lengi verið á
báðum áttum áður en hann lét til
skarar skríða.
Kardínálinn hefir að minnsta
kosti lengi átt handtökunnar von.
Það eru nokkrar vikur síðan hann
skrifaði hirðisbréf, sem hann
nefndi svanasöng sinn.
Þetta hirðisbréf átti að birtast í
helzta málgagni ungversku kirkj-
unnar „Magiar Kurir". Blaðið var
gei-t upptækt á síðustu stundu.
Samt komst bréfið út til þjóðar-
innar og varð á hvers mann vörum
landshornanna í milli. Einkum
höfðu niðurlagsorðin mikil áhrif
en þau eru þessi tilvitnun:
Faðir! Fyrirgef þeim, því að þeir
vita ekki hvað þeir gera!
Má vera að þeir viti það alls
ekki.
--------' Fi"
Fátækur sveitapiltur.
Jósef Mindszenty er sonur fá-
tækra foreldra, — en eins og marg-
ir fátækir en vel gefnir sveitapilt-
ar fékk hann tækifæri til aö læra
til prests.
Það voru aðeins allra lélegustu
embætti kirkjunnar, sem slíkum
manni stóðu til boða í fyrstu, en
hér var sá, sem hafði svo skarpar
gáfur og óbifandi siðferðisstyrk, að
ekki var hægt að halda honum
niðri. Jafnt og þétt hófst hann til
meiri og meiri metorða og valda,
unz hann var krýndur kardinála-
hattinum árið 1946.
Margir muna hið fræga kirkju-
þing 1945 þegar Píus páfi XII. til-
nefndi svo mikið seni 32 nýja kar-
dínála í stað þeirra, sem týnzt
höfðu úr tölunni á stríðsárunum.
Það var á þessu sögulega kirkju-
þingi, sem ítalskir kardínálar urðu
í fyrsta sinn í minni hluta í „sam-
félagi heilagra." Kardínálavígsjan
mikla var ákrtiðin 20. febrúar 1946
og það var ekki fyrr en kvöldiö
áður, seni síðasta kardínálaefnið
kom til Rómaborgar. Það var Jósef
Mindszenty.
Engin vitneskja fékkst um orsak-
ir þess, hve seint hann kom. en
eflaust átti hann þá í erfiðum úti-
stöðum við stjórnarvöld landsins.
Vegna sérstakrar lýöhylli þessa
manns, dirfðist stjórnin þó ekki að
ganga í berhögg og beinan fjand-
Mindszenty kardínáli
samt sem áður þjóðfylkinguna.
Þá var líka talað um að hand-
taka Mindszenty, en óveðriö leið
hjá í það sinn.
Skólamál ráða úrslitum.
Baráttan nú er alvarlegri og á
skap við hann. Meira að segja er Sgr (jjúpar rætur. Hún stafar frá
skrifað um hann árið 1947 í ung- þeirri skipun Rakosis síðastliðið vor,
versku handbókina: Hver er mað- að ríkið taki við skóium kaþólsku
urinn?, að „örugg skapgerð, víðtæk kirkiunnar, 4813 að tölu.
menntun og heilbrigð dómgreind á
úrslitastundum í sögu þjóðar hans“
Mindszenty var það ljóst, að enda
þótt kirkjan væri sterk á þessari
hafi skipað honum í fylkingarbrjóst stundu, yrði hún fcrátt visin og
andlegrar stéttar í Ungverjalandi.
Nú er okkur sagt, að satt að
segja. sé hann njósnari og svarta-
markaðsbraskari.
Andstæðingur kúgunar og
ofsókna hvaðan sem koma.
Það er mikil og nöpur hæðni í
því, að ein ástæðan til þess. að
hann varð kardínáli, var einmitt
sú djarfmannlega afstaða, sem
hann tók til Hitlers og ungverskra
nazistá, þegar yfirgangur þeirra
var mestur 1944, gagnstætt því, sem'
ýmsir höfðingjar kirkjunnar þar í
landi gerðu. Mindszenty mælti gegn
Gyðingaofsóknunum af mikilli
hörku.
Það hafði lika sínar afleiðingar.
Fyrir árslok 1944 var hann hand-
tekinn, svo að hann nú af fyrri
reynd veit hvað fangavist er. Það
var ekki fyrr en ríki nazista hrundi
að hann fékk frelsið aftur.
Mindszenty talaði þó jafn á-
kveðið gegn þeim óhæfuverkum,
sem vissulega voru unnin í Ung-
verjalandi, þegar Rússar ruddust
máttlaus, ef börnin yrðu frá henni
tekin, og þess vegna reis hann af
miklu kappi gagn þjóðnýtingunni.
Hann fór af einum fjöldafundi á
annan til að eggja menn gegn
þessu stjórnarboði, og á tímabili
voru nokkrar horfur á almennri
hreyfingu gegn þjóðnýtingunni.
Tilskipun ráðherrans fékk samt
staðfestingu þingsins, og þar með
var fyrsta þætti stríðsins lokið
með ósgiri Mindszentys.
Hann lét þó ekki staðar numið.
Þegar lögin gengu í gildi lét hann
hringja öllum kirkjuklukkum lands
ins eins og við sálumessur í fjórð-
ung stundar. Jafnframt gaf hann
ungverskum mæðrum vígorð, sem
þær notuðu í tíma og ótima:
Látum sjá þar til september
kemur! Þá kennum við sjálfar
börnunum okkar heima.
Meinlætamaðui' í
Lúxusbíl.
Jósef Mindszenty hefir komizt til
mikilla metorða. Þó hefir hann
inn í það og fjandmenn nazista aldrei lagt af sjálfsafneitun og
fengu þar völd.
Haustið 1945 vakti hann storm í
stranga siði frá fátækt æskuár-
anna. Matur hans er sva fábrotinn,
stjórnmálalifinu. Þá sendi hann að það hefir verið haft í gaman-
sem erkibiskup landsins út hirðis- 1 málum, að menn skyldu gæta þess,
bréf, þar sem hann ákærði hina að borða vel áður en þeir færu í
nýju stjórn fyrir lögleysur og harð ! veizlu lijá kardínálanum.
stjórn. Jafnframt voru í bréfinu
sneiðar, sem rússneski herinn og
svokölluð opinber hjálparstarfsemi,
sem- kommúnistar höfðu skipulagt
tóku til sín.
Það gaf þessu hirðisbréfi sérstaka
þýðingu, að þaö var birt einmitt
þegar kosningar fóru í hönd. Má
nærri geta, hvílíka ólgu það hefir
vakið meðal kommúnista og sam-
starfsflokka þeirra um stjórn lands
ins.
Það voru líka til prestar sem
hlýddu skipun erkibiskupsins og
lásu hirðisbréf hans í prédikunar-
stólnum en létu f.ylgja því þá á-
minningu til fólksins, að kjósa
staklingsgróSa og skattleggja
þaS eftir því.
En þaS er þjóSin sjálf, sem
á aS verSa fyrir svörum um
þaS, hvort hún vill láta heild
salana og þjóna þeirra fara
meS ríkisvaldiS, til aS gera
þennan almenna sparnað
upptækan. Það er gott mál að
flytja, sem Tíminn hefir feng
ið í sinn hlut í því sambandi.
Svo getur Mbl. látið skatt-
spekinga sína dunda við að
reikna út hvað ríkissjóður og
bæjarsjóður tapa miklu á því,
að öll fyrirtæki Sveins i Völ-
undi, Haraldar Árnasonar,
Bjarna í Nýja-Bíó, Stefáns
Thorarensens og Thorsfj öl-
skyldunnar skuli ekki vera
eign og rekstur sama einstakl
ingsins.
Eini munaðurinn, sem hann læt-
ur eftir sér, er gljáandi lúxusbíll,
sem varð vel kunnur í Ungverja-
landi í sumar, þegar kardínálinn
brunaði af einum fundi á annan
til að berjast gegn skólalöggjöf-
inni.
Mindszenty var handtekinn í
Eztergom eða öðru nafni Gran við
Tékknesku landamærin. Þar er að-
setur kirkjuhöfðingjans ungverska,
því að frá þeim stað breiddist
kristni út um Ungverjaland.
Þó var kardínálinn ekki vanur að
sitja þar. Lengstum hélt hann til
í embættisbústað erkibiskupsins i
Búdapest, mikilli býggingu með
fjölda herbergja. Hann notaði sjálf
ur tvö þeirra.
Áhrif sín meðal ungversku þjóð-
arinnar hefir Mindszenty sjálfur
skýrt þannig:
„Ég held, að bændurnir skilji
mitt mál betur, en áróður komm-
únistanna.“
Handtaka hans hefir vakið mikla
athygli. Hún er ekki endir kirkju-
stríðsins í Ungverjalandi, heldur
upphaf að nýjum þætti þess.
Tryllingur hins
afturgengna
Það hefir farið, eins og
spáð var í þingvísunni, að'
Ólafur Thors myndi verða ó-
skemmtileg pólitísk aftur-
ganga, ef honum auðnaðist
ekki að liggja kyrrum eftir
uppgjöf og fall fyrrv. ríkis-
stjórnar. Allt, sem hefir
heyrzt frá honum í ræðu og
riti síðan hann gekk aftur,
sann^r þetta. Þó hefir það
aldrei sannast betur en á
annarri síðu Morgunblaðsins
í gær, að þar hefir tryllingur
þessarar pólitísku afturgöngu
náð hámarki sínu.
Og hvað er það, sem nú
veldur tryllingnum?
Höfuðkjarninn í öllum ræð
um og skrifum Ólafs síðan
hann gekk aftur hefir verið
þessi: Allt hefir versnað síð-
an núv. stjórn kom til valda
og vandræðin, sem nú steðja
að þjóðinni, eru því fyrst og
fremst hennar verk.
Síðasta sönnun Ólafs fyrir
þessum málflutningi er sú,
áð ríkisútgjöldin hafi verið 85
milj. kr. hærri 1947 en 1946.
í tilefni af þessari síðustu
sönnun Ólafs, upplýsti Tím-
inn, að svo til öll þessi aukn-
ing rekti rætur til fv. stjórn-
ar vegna laga, sem hún setti,
og dýrtíðar, er varð til í tíð
hennar. Sú upptalning var
á þessa leið: Tryggingarnar
15.8 milj., fræðslulögin 6.0
millj., byggingar og nýbýli í
sveitum 3.0 milj., raforku-
sjóður 2.0 milj., byggingar í
kaupstöðum 1.8 milj., útflutn
ingsuppbætur 24.2 milj., aukn
ar niðurborganir 19.6 milj.
Þetta gerir alls 72.4 milj. Við
þetta má svo bæta auknum
útgjöldum vegna eftirvinnu-
reglugerðarinnar frægu óg
ýmisra þingsályktana og laga
heimilda frá tíð fyrrv. stjórn
ar.
Út af þessum upplýsingum
Tímans hefir sá afturgengni
tryllzt fullkomlega og eys úr
sér hvers konar uppnefnum
og óþverra. Jafnframt reynir
hann að finna þá afsökun, að
Framsóknarmenn hafi verið
með öllum þessum útgjöldum
og séu því a. m. k. jafnsekir
og hann sjálfur.
Sannleikurinn er sá, að
Framsóknarmenn greiddu
ekki atkvæði með tryggingar-
lögunum vegna vansmíða, er
þeir töldu á þeirri lagasetn-
ingu. Þeir voru einnig and-
stæðir ýmsum ákvæðum
fræðslulaganna. Framsóknar
menn fengu engu ráðið um
setningu beggja þessara laga
og bera því enga ábyrgð á
þeim. Þeir bera og enn síður
nokkra ábyrgð á hinum 43.6
milj. kr. auknu útgjöldum
vegna verðuppbóta og niður-
greiðslna, er hlutust af dýr-
tíð, sem hafði skapazt í tíð
fyrrv. stjórnar. Nuverandi
stjórn tók við því, sem illum
arfi að þurfa að afl? tekna
vegna þessara útgjalda, sem
voru óhjákvæmileg, ef af-
leiðingarnar af stefnu og
störfum fyrrv. stjórnar áttu
ekki að sigla öllu í strand.
Þannig áttu Framsóknar-
menn ekki neinn þátt í
stærstu útgjaldaliðunum, sem
eru taldir hér að framan
(þeir nema samtals 65 milj.
kr.). Þáttur þeírra hefir verið
sá einn að bjálpa til að afla
tekna vcgna þessara út-
gjalda eftir að ýmist var bú-
(Framhald á 6. siðu).