Tíminn - 23.01.1949, Blaðsíða 5

16. blað
TÍIVIINN, sunnudaginn 23. janúar 1949.
5
Sunnusl. 23. jun.
Stjórnarskrármálið
ERLENT YFIRLIT:
Sagnritun
ottwaids
ríkisstjórna að láta þjóðina1
fá nýja stjórnarskrá. Þó hef-
ir lítið gerzt í málinu og ekk-
ert jákvætt svo að almenn-
ingi sé kunnugt. Allt situr við
hið sama.
IComim'áiilsíat'’ í Tékkóslóvakíst leggja im
allí kapp á aó g'ei*a lítið ler forasín Masa-
ryks ©g Beacsar í sjjálfstœðssbaráttamsii.
Þótt hin kommúnistíska ein- einum eöa qðrum hætti og all-
í þrælkunar-
komið hefir
Á fimmta ár hefir það ver- ræ3isstjóm t Tékkóslóvakíu hafi 1 margir þeirra eru
ið efst á stefnuskrá tveggja Ö11 valda. og áróðurstæki rikis_|vinnu þeirri, sem
valdsins í þjónustu sinni, bendir ( verið á með sérstökum lögum fyrir
margt til þess, að hún óttist þá, sem taldir eru hafa sýnt stjórn-
um framtíð sína. Einkum bein-
ist nú ba.rátta hennar að því að
leggja' undir sig skólana og
kirkjuna til fullnustu. Ekki sízt
Hér verður ekkert urn það hefir baráttan beinzt að skólun-
dæmt, hvað valda kunili um að undanförnu, en röðin virð-
þessu tíðindaleysi. En það er ist nu vera að færast að kirkjunni.
aivöldunum refsiverðan mótþróa.
Með því að láta helzt þá eina,
sem taldir eru trúir stjórninni. eiga
kost háskólamenntunar, telur hún
sig styrkja vel aðstöðu sína til
frambúðar. Nægilegt er það þó
ekki talið að hafa bæði trúa kenn
staðreynd, að lítið hefir unn- I Spá ýmsir því, að kirkjubaráttan ara og trúa nemendur, heldur
izt í málinu, þrátt fyrir þatí , i Tékkóslóvakíu muni bráðlega
mannval allt, sem báðar þess | færast á svipað stig og í Ung-
ar stjórnir hafa haft til að . verjalandi, þar sem stjórnin hefir sem tæki til þess að treysta yfir-
Vinna að því! Játið fangelsa yfirmann kirkjunn- | ráð kommúnista.
Sumil' halda, að hér liggi ar og nánustu samverkamenn
eðlilegar ástæður til grund- hans.
vallar. Stjórnmálaflokkarnir
eigi erfitt með að leysa þetta
mál, og því verði allt seint
í svifum á þeirra vegum. í
meðferð þeirra og Alþingis Sýn(ju vaidatöku kommúnista
komi fram nokkuð önnur fyrraVetur, hefir vafaíaust sann-|prll _ , . .
cinmrmiK pn hió hinSinni al , em gomlu bækurnar notaðar með
sjonaimið en nja pjoömni af- fært kommúnista um, að skóla- .. ,
tilheyrandi viðaukum og athuga-
inenni/. starfsemin. þyrfti breytinga við,
Hvað sem um það er, þá er' ef þar ætti ekki að vera góður
sú r-eynsla, sem fengin er í jarðvegur fyrir mótspyrnuhreyf-
þessu máli á þann veg, að ingu. Masairyk og Benes voru báðir
mörgum mun þykja fullgild prófessorar og áttu upphaflega
Brottrekstur kennara.
Andstaða ■ sú, sem tékkneskir
i stúdentar ög miðskólanemendur
í i
þurfi einnig að kenna söguna á
nýjan hátt og nota liana þannig
Ný söguritun.
Hinn nýi kennslumálaráðherra,
Kopetskv, hefir fyrirskipað að
teknar skuli upp nýjar sögubækur
við alla skóla landsins og er nú |
verið að semja þær, en meðan
ástæða til að athuga um önn- j sterkast fylgi meðal skólafólks og
ur vinnubrögð Og aðrar leið- kennara. Það hefir haldist jafn-
ir til að koma rnálinu áleiðis, 1 an síðan, aö skólafólkið væri einn
en að fela það nefndum, sem aðalkjarni sjálfstæðisbaráttunnar.
rikisstjórnir skipa fulltrúum Þannig reyndist það á tímum
stjórnmálaflokkanna. jþýzka hernámsins og þetta sann
Svo mikið er víst, að þjóð- '^aðist á ný við valdatöku kom-
in vill, að unilið Sé að þessu múnista í fyrra.
semdum, I einskonar leiðarvísi,
sem Kopetsky hefir skrifað um
hina nýju söguritun, leggur hann
sérstaka áherzlu á, að hinar
gömiu sögubækur geri allt of mikið
úr hlutverkum þeirra Masaryks
eldra og Benezar.
í leiðarvísi Kopetskys segii*m. a.
efnislega á þessa leið: ,
Það er alveg rangt, að sjálfstæð-
; isviðurkenningin, sem Tékkar
j hlutu 1918, hafi verið mest að
máli. Þj-óðinhi er ljóst, að j síðan kommúnistar náðu stjórn- Þakka Þeim Masaryk og Benes.
stjórnarskráin er gamall arf- inni tu fuiinustu í sínar hendur, jSannleikurinn var sá> að Banda-
ur frá konungsríkinu. Hún er hafa þeir lagt meginkapp á að|menn vom orðnir svo hrœddir við
að visu á margan hátt góð,!hreyta kennarahði skólanna. Allir ,russneska byltmgu' að þclr ætl"
en hún er þó engan veginn , Þeir kennarar, sem hafa verið uðu að semja frið, semm. a. átti
miðuð Við ÍSlenzkt lýðveldi , grunaðir um minnstu andstöðu, að fela 1 ser- að Tekkoslovakia yrði
og samfara stofnun þess voru'hafa verið latnir vik-ia °s reynt
ekki gerðar aðrar breytingarjað fa húverðugri menn í þeirra
en þær, sem tvimælalaust stað- Fyllilega mnn Þessari
voru óhjákvæmilegar vegna! >,hreinsun“ Þó ekki íokið enn,
þess, að æðsta valdið færð-!þar sem kommúnístar hafa ekki
ist inn í landið. Um það var,haft nógu mörgum hæfum mönn-
fyrirfram samið, enda geng-,um a að skipa fil að fylla 011
skörðin, er myndast hefðu, ef al-
ger „hreínsun" hefði átt sér stað.
Gottwald forseti Tékkóslóvakíu.
úði áður en verkfallið, sem Ko-
petsky getur um, var háð.
Kirkjudeilan.
Eins og áður segir, hafa kom-
múnistar ekki snúið sér eins ein-
beittlega að kirkjunni og skólunum
hingað til, en margt bendir til,
að röðin sé nú komin að henni.
Einkum er það eitt mál, sem hefir
orðið til að herða deilurnar milli
kirkjunnar og stjórnarinnar.
Þegar kommúnistar gerðu bylt-
inguna í Tékkóslóvakíu í fyrra, á-
kváðu biskuparnir að reyna að
halda kirkjunni utan hinna pólit-
ísku átaka og bönnuðu því m. a.
prestum hennar að takast pólitísk
störf á hendur. Einn þeirra, Ploj-
har að nafni, neitaði að hlýðnast
þessu og gerðist póst- og síma-
málaráðherra í stjórn kommúnista.
(Fram.hald á 6. slðu).
ið út frá því, að stjórnarskrá-
in yrði síðan endurskoðuð hið
bráðasta.
Það mun líka mega kallast
undantekning, ef nokkur
maður finnst með þá skoðun,
að ástæðulaust sé að breyta
veigamiklum atriðum í stjórn
arkerfi þjóðarinnar. Allir við-
urkenna. að langvinnar
stjórnarkreppur og stjórnleys
istímabil séu óþolandi og við
því ver.ði að reisa skorður. Og
flestir játa, að núverandi
kosningalöggjöf og kjördæma
skipun sé meingölluð. Flestir
óska þess, að skapast gætu
hreinni línur í stjórnmálalíf-
inu.
Allt er þetta viðfangsefni
þeirra, sem vinna að stjórn-
arskrármálinu. Og tillögur
til umbóta á að ræða og
þrautræða fyrir öpnum tjöld
um, þ.egar þær koma fram.
Því er það nauðsynlegt, að
Val nemenda.
Annað, sem kommúnistar hafa
reynt að hafa áhrif á, er það, að
helzt nytu ekki aðrir háskóla-
menntunar en þeir, sem væru
flokksbundnir kommúnistar eða
líklegir til fylgis við þá. Börn
manna, sem hafa staðið framar-
lega í baráttunni gegn kommún-
istum, eiga þess yfirleitt ekki
kost að njóta háskólamenntunar
og það jafnvel, þótt þau kapp-
kosti að' játa hina „réttú' pólit-
ísku trú. Plestir þeirra stúd-
enta, er tóku þátt í mótmælafund-
unum gegn stjórn kommúnista i
fyrra hafa verið fjarlægðir með
áfram hluti austurríska-ungverska
keisaradæmisins. Þessar vondu
ráðagerðir misheppnuðust vegna
allsherjarverkfallsins, sem tékk-
neskir verkamenn hófu 14. október
1918 til þess að knýja fram sjálf-
stæðisyfirlýsingu og fá hana viður
kennda. Ranglega hefir því verið
haldið fram, að verkfallið hafi
verið háð til að mótmæla mat
vælaflutningum frá Tékkósló-
vakíu til Austurríkis og Þýzka-
lands. Ben’es og Masaryk hafa átt
sinn þátt í þessari röngu sagnrit-
un. Áhrif þeirra á þessa þróun
hafa verið stórlega ýkt og þeim
veitt meiri viðurkenning en þeir
eiga skiliö. Sannleikurnn er sá, að
þeir höfðu báðir neikvæða afstöðu
til hinnar miklu rússnesku bylt-
ingar. — ,
Við þessa samninga Kopetskv
hafa sumir erlendir blaðamenn
haft það að athuga, að Bandamenn
viðurkenndu útlagastjórn þeirra
Masar.yks og Benesar í byrjun
september 1918 eðg rúmum mán-
R.add.Lr nábúanna
Þjóðviljinn þykist nú orð-
inn málgagn málfrelsisins í
landinu. í grein, sem hann
birtir í gser, segir m. a.:
„Hins vegar er ástæða til að
benda á þá baráttuaðferð, sem
Bandaríkjaagentarnir hafa tek-
ið upp nú um sinn og virðast
ætla að beita til fullrar hlitar.
Þcssi baráttuaðferð er í þvi
fólgin að kæfa að svo miklu
leyti sem unnt er, málfrelsi.
fundafrelsi og fréttafrelsi í
landinu.
Ekkert stjórnarblaðanna fjög-
urra hefir birt samþykkt þjóð-
varnarfúndanna og þau eru öll
lokuð rökum Islendinga i hern-
aðarbandalagsmálinu. Örfá-
mcnn klíka í Reykjavík stjórn-
ar þessum blöðum öllum —
það er kallað vestrænt prcnt-
frelsi, málfrelsi og fréttafrelsi.“
sérstaklega og vinna að lausn
þess.
Það eru takmörk fyrir því,
hvað lengi er hægt að halda
stj órnar skrármálinu fyrir
málíð sé tekið þannig, aðjþjóðinni svo að ekkert gerist
fram komi tillögur. Þó að. í því. Sá frestur styttist nú
varúð og gætni séu góðir óðum, sem slíkt getur gengið.
kostir, er líka hægt að ganga Annaðhvort verður málinu
oflangt í því, að forðast að þokað áleiðis á þeim vett-
taka afstöðu og láta uppi j vangi, sem því hefir verið
skoðun um mál, sem verður j haldið á til þessa, eða það
að leysa. Og ef þetta mál leys verður tekið þaðan til ann-
ist ekki á vegum flokkanna,
hljóta þær kröfur að eflast,
að þjóðin fái að kjósa sér
sína fulltrúa beint til þess að
fjalla um stjórnarskrármálið
arrar meðferðar.
Það er ekki hægt að sitja
takmarkalaust á sjálfu stjórn
arskrármáli þj óðarinnar, j afn
vel þó að það væri ætlunin.
En sé ætlast til þess, að mál-
ið ’þokist áleiðis, ætti engin
andstaða að verða gegn því,
að það verði fljótlega tekið
öðrum tökum, ef ekkert ger-
ist í næstu framtíð.
Fyrir þinginu liggur nú
frumvarp frá Páli Zóphónías
syni um skipun sérstaks
stjórnlagaþings til að vinna
að stjcrnarskrármálinu. Vafa
laust mun þeim fara fjölg-
andi, er vilja hverfa að þeirri
lausn, ef málinu þokar ekk-
ert áfram eftir þeim leiðum,
sem því hafa verið ætlaðar
til þessa.
Athyglisverður
vitnisburður
í all ítarlegri grein um út-
vegmálin, sem framkvæmda-
stjóri Landssambands ísl. út-
vegsmanna hefir nýlega skrif
að um afkomu útvegsins,
segir m. a. á þessa leið:
„Þegar samningarnir voru
gerðir við brezka matvæla-
ráðuneytið árið 1942 um fisk-
sölu til Bretlands, var vísi-
tala framleiðslukostnaðar í
landinu 183 stig, en verð á
nýjum fiski innanlands,
slægðum með haus, kr. 0.45
fyrir hvert kíló. Þá var af-
koma vélbátaflotans viðun-
andi og hafði verið sæmileg
og raunar góð frá því á ár-
inu 1940.
Eftir þetta fer alvarlega að
þrengja að útveginum í land
inu. Framleiðslukostnaður
fer ört hækkandi (dýrtíðin
og verðbólgan), en fiskverð
helzt að heita má óbreytt.
Árið 1943 reyndist meðal-
vísitala framfærslukostnaðar
arins 257% stig, en fiskverð
óbreytt allt árið. — Síðan
hækkar vísitalan á árinu
1944 upp í 268y2 stig og enn
er fiskverðið óbreytt. Það,
sem safnazt hafði, er nú
horfið og útvegurinn byrjar
að safna skuldum. Enn hefir
svo meðalvísitalan hækkað á
árinu 1945 upp í 2751/4 stig.
en fiskverðið enn að mestu
leyti óbreytt, nema hvað
greitt var 15% hærra verð
fyrir nokkurn hluta þess
fisks, er bátaflotinn seldi is-
varinn í fiskkaupaskip, fyrri
mánuði vetrarvertíðar það
ár. Svo kemur árið 1946 með
meðalvísitölu framfærslu-
kostnaðar 292% stig fram tii
nóvemberloka, en hækkar í
desember í 306 stig, og það ár
er fiskverðið aðeins 50 aurar
fyrir hvert kíló.
Þetta stutta yfirlit talar
sínu máli um það, hvernig að
þrengdi hjá vélbátaútvegin-
um jafnt og þétt, og þó er
þess að geta, að hækkunin á
vísitölu framfærslukostnað-
arins er ekki réttur mæli-
kvarði á útgjaldaaukningu
sjávarútvegsins á þessum
tíma, þar sem ýmislegt, er
útvegurinn þarfnaðist til
reksturs síns, og ekki hafði
áhrif á útreikning dýrtíðar-
I Uleíni af þessum biastn ísitölunnar, hækkaði enn
Þj oöviljans er bezt a*S «PP“ meira en vísitalan sjálf, og
lysa, að forraðamenn Þjóð-jhefir hið sama átt sér stað
varnarfelagsms hafa hvorki bæðj árin 1947 194g<(
sent Timanum umræddar til-
lögur né buðu honum að
hafa fulltrúa á umræddum
fundum. Þeir hafa og feng-
ið að vita fyrir nokkrum dög-
um, að Tíminn myndi birta , . _ _ _ , _ ,
umræddar tillögur, ef þær I ^ngja að _ honum hofust
Þessi frásögn framkvæmda
stjóra Landssambands ísl.
útvegsmanna sýnir það eins
glöggt og verða má, að þeir
erfiðleikar útvegsins, sem nú
yrðu sendar honum.
mun enginn lá Tímanum,
þótt hann telji sig ekki
geta birt tillögurnar, ef
hann á ekki kost á annarri
betri heimild en að prenta
þær upp úr Þjóðviljanum.
Brigslyrði Þjóðviljans falla
þannig um sjálf sig, þar sem
blöðin hafa alls ekki verið
beðin þess af réttum aðilum
að birta það, sem þau eru
Hitt með ríkisstjórn Ölafs Thors,
sem kom til valda vorið
1942. Með því samstarfi Sjálf
stæðismanna og kommún-
ista, er þá komst á og hélzt
síðan beint og óbeint um
fjögurra ára skeið, var mörk-
uð sú f jármálastefna, sem
stöðugt hefir verið nð rífa
grunninn undan allri arð-
bærri framleiðslu hér á landi
og komið hefir vélbátaútveg-
___k Jk. Jl'háá £ iivi í_'I=n'3 ~ L * íCj ___lil JZLil aá_b -—B — _________________*___. íi *L—KtTcðiiíCJ
skömmuð fyrir að birta inum í slíkt öngþveiti og al-
1 ekki. Þá má og geta þess að , kunnugt er.
Tíminn hefir nýl. birt ræður Hefði tekizt með því sam-
þeirra Pálma Hannessonar og, starfi, sem komið var á í árs
: Rannveigar Þorsteinsdóttur , byrjun 1942, að stöðva vöxt
I um þessi mál, og mætti Þjóð- | dýrtíðarinnar, myndi útgerð-
varnarmönnum vera það (in ml vissulega ekki þurfa að
: nokkur vísbending um af- ) Þiðja það opinbera um neins
stöðu kommúnista, að samt er , konar aðstoð, heldur standa
(Tíminn talinn lokaður fyrir , traustum fótum. Sjálfstæðis-
I „rökum íslendinga“ í málinu. (Framhald á 6. síðu) >