Tíminn - 01.02.1949, Blaðsíða 5

22. blaff.
TÍMINN, þriðjudaginn 1. febrúar 1949

:^-ce
5
Þriðjud. 1. fehr.
Verzlunarmálin
HvaS sem líður öllum reglu
gerðum og ákvæðum, þá trúir
ERLENT YFIRLIT:
•tefna Trumans
Stjórnarstefnau iiinaniands ræður íncstu
um álirif okkar út á við, seg’ir Truman í
stefnuyfirlýsing'n sinni
Stefnuyfirlýsingin, sem Truman
þjóðin því, að rnikil rnistök forseti birti Bandaríkjaþingi, er
hafi orðið á í framkværnd l)aö kom saman eftir áramótin, hef
skömmtunar cg vörudreifing ir yfírleitt hlotið mikið lof í evróp-
ar undanfarið. Þjóðin trúir iskum biöðum. Dómar þeirra eru
þvj ekki, að þar hafi verið Þeir- að Truman fylgi ekki aðeins
gætt j afnaðar og réttar. stefnu Roosevelts forseta, heidur
Menn telja, að ýrnsir hafi gangi hann mun lengra og sé til
fengið vörur umfram það, \ vinstri við fyrirrennara sinn. í
sem skömmtunarákvæðin ætl amerísku biöðunum eru dómarnir
uðust til. Mörgum finnst, að á sömu leið. eu Þar ber meira á
heil héruð og landshlutar gagnrýni, einkum i blöðum repu-
hafi orðið mjög afskipt með tiikana.
neyzluvörur. Og þrátt fyrir ' Domar ensku blaðanna eru nokk
allar reglugerðir virðist sum uð táknrœnir fyrir blaðadómana
um sem verzlunarrekstur 1 Evrópu. „Times“ segir, að stefnu-
verði stundum ótrúlega arð- 1 yfMýsing Trumans hafi skipað hon
vænlegur. j um í röð átta mestu forseta Banda
Þess vegna trúa margir því, rikjanna. „New Cronicle" segir, að
að ýms þau ákvæði, sem eiga eftir Þetta sé erfitt fyrir vald-
að tryggja hagsmuni almenn j hafana í Kreml að setja þann
ings í verzlunarmálum íull- Stimpil á Bandarikin, að þar
nægi ekki tilgangi sínum öllu
betur en brú, sem byggð er
upp á þurru landi.
Það er því ekki nema eðli-
legt, að menn vilji verða sjálf
ráðir ferða sinna í verzlunar-
málunum. Fólkið unir því
ekki að neinn fjötur sé lagður
drottni auðvald og afturhald.
„Daily Telegraph" telur stefnuyfir-
lýsingu Trumans marka engu ó-
merkári, þáttaslk^ptj í ameriskri
sögu en yfirlýsingu Roosevelts 1933,
þegar hann tilkynnti „New Deal".
Kommúnistablaðið „Daily Worker"
reynir hinsvegar að taka létt á
á einstaklinga eða héruð í malum °g segir, að haldi Truman
þeim efnum. Það berst fyrir Þsmnig áfram verði hann talinn
rauðliði og kærður fyrir „óame-
ríska starfsemi.“
Hér á eftir verða rakin nokkur
atriði í stefnuyfirlýsingu Trumans.
frelsi og jafnrétti.
Ef verzlanirnar hafa nú
beztu fáanleg innkaupasam-
bönd og slíkrar hagsýni er
gætt í rekstri þeirra, að ekki
stendur meira í mannlegu
valdi og álagning er svo hóf-
leg, að ekki er hægt að hafa
hana minni, segir það sig
sjálft, að slík fyrirtæki eru
byggð á því bjargi, að þeim
verður ekki varpað um koll.
Slíkar verzlanir þurfa ekki að
óttast neina samkeppni.^Þær
•geta rólegar horft á allar til-
raunir í þá átt. Þær vita að
enginn getur boðið betur en
þær til lengdar.
Það er sjálfsagt bezt að
geta látið neytendurna sjálfa
háfa verðlagseftirlitið sem
mest í höndum sér. Eigi þeir
frjálst val um verzlanir
munu viðskiptin fljótlega
Ný löggjöf um verkalýðsfé-
lögin og auffhringana.
Eitt fyrsta málið, sem Truman
leggur áherzlu á, er afnám Taft-
Hartleylaganna, sem sett voru gegn
synjun hahs. í staðinn verði sett
ný vinnulöggjöf með stórauknum
rétti verkalýðssamtakanna. en þó
verði í þeim ákvæði, er undir sér-
stökum kringumstæðum banni
vinnustöðvun við ríkisfyrirtæki og
í þýðingarmestu atvinnugreinum.
Mun þegar hafa verið samið urn
það við verkalýðssamtökin, hvern-
ig þessar undantekningar skuli
vera.
Annað atriði, sem Truman lagði
mikla áherzlu á, var endurskoðun
laganna um samtök auðhringa með
lög'gj ast til þeirra, sem eru það fyrir augum, að þau væru
dyggastir þjónar fólksins og hindruð í því að koma á einokun
þaff er einmitt hin æskileg- J í einni eða annarri mynd. í hinu
asta þl’óun í þessum málum. J endurbætta formi eigi lögin að
Fólkið vill fá að dæma sjálft
á milli verzlana á þann hátt,
að' það ráði hvar það kaupir
vörur sínar.
Það er þetta almenna og
sjálfsagða frelsi fólksins,
sem á að tryggja með frum-
varpi Framsóknarmanna, því
sem nú liggur fyrir Alþingi.
Ekki er þar með sagt, að úti-
lokað sé að finna megi við-
unandi lausn með öðrum að-
gerðum en meðan engar til-
lögur liggja fyrir um það, er
öllum þeim, sem unna vilja
fólkinu réttar, skylt að fylgja
þessu frumvarpi.
Þess er að vænta, að málið
hafi hlotið þá athugun, að
þingmenn þurfi ekki lengi að
vefjast í afgreiðslu þess úr
því, sem nú er komið. Málið
hefir verið þrautrætt í blöð-
um, auk þess, sem urn það
var fjallað á Alþingi í fvrra.
Það sýnir fylgi þessa máls
után Framsóknarflokksins.
að þing Alþýðusambandsins
krafðist þess, að það væri
samþykkt. Auk þess .sýndi það
sig á þingi Alþýðuflokksins,
svo glöggt að ekki er um að
tryggja og örfa frjálsa samkeppni.
í ræðu sinni vakti Truman sér-
staka athygli á þeirri hættu, sem
stafaði af því, að iðnframleiðslan
drægist meira og meira í hendur
öflugra auðhringa, en smærri fyr-
irtækjum fækkaði. Þannig dragist
oímikið fjármagn og vald á fáar
hendur og einokunarhætta vofi
yfir. Forsetinn kvaðst því vilja
gera sitt til að styrkja hin minni
fyrirtæki og greiða fyrir fjölgun
þeirra
Dýrtíffar- og verðlagsmálin.
Þriðja atriðið, sem Truman
lagði áherzlu á, var baráttan gegn
dýrtíðinni. Hann nefndi í því sam
bandi nokkur mál, sem hann myndi
beita sér fyrir, eins og t. d. eftir-
lit með útlánastarfsemi, eftirlit
með utanríkisverzluninni, eftirlit
með launum og vinnuverði, há-
marksverð á nauðsynjavörum, sem
hörgull væri á, og ríkisstvrk til
fyrirtækja, sem framleiddu vörur,
er ekki væri nóg af til þess að full-
nægja eftirspurninni. Alls taldi
Truman upp frumvörp um átta
atriði varðandi dýrtiðarmálin, er
hann myndi leggja fyrir þingið.
Truman minntist ekki á þann
möguleika í ræðu sinnl, að gripið
yrði til þjóðnýtingar, ef illa gengi
með vissar atvinnugreinar og þær
þyrftu á styrk að halda, Þó lagði
hann áherzlu á, að gæti einka-
reksturinn ekki framleitt nóg af
nauðsynjavörum, t. d. stáli, yrði
ríkið óhjákvæmilega neytt til þess
að grípa með einum eða öðrum
hætti í taumana t. d. með stofnun
nýrra fyrirtækja. Þá hélt hann
fram nauðsyn þess, að orkulindir
og hráefni, sem iðnaður Banda-
ríkjanna byggist á kæmist í ríkis-
eign.
Hækkun lágmarkslauna og
skattar á hlutafélögum.
Fjórða atriðið, sem Truman
lagði áherzlu á, var hækkun á
lágmarkslaunum verkamanna úr
40 í 75 cent á klst. Það var 15
centa meiri hækkun en búist hafði
verið við, að hann myndi leggja
til.
Fimmta atriðið, sem Truman
lagði áherzlu á, var hækkun skatta
um fjóra miljarða dollara. Hækkun
þessa vildi hann aðallega leggja
á hlutafélög, en taldi þó að hækkun
tekjuskatts á háum tekjum gætl
komið til greina.
Auknar tryggingar og fram-
lög til félagsmála.
Sjötta atriðið, sem Truman lagði
ríka áherzlu á, var aukning al-
þýðutrygginga, en þær næðu nú
t. d. ekki nema til þriðjungs af
verkamönnum. Þá taldi hann nauð
synlegt að koma alveg nýrri skip-
un á heilbrigðismálin, þar sem mil-
jónir og aftur miljónir manna færu
nú á mis við nær alla eða alla
læknishjálp. Þá bæri að auka stór-
um aðstoð við íbúðabyggingar og'
ætti það að vera lágmark að stuðla
að því, að byggðar væru ein miljón
íbúða næstu sjö árin með opin-
berri aðstoð og yrðu þær seldar eða
leigðar út með hagstæðum kjörum.
Framlög til skólabygginga þyrfti
að auka stórlega.
Landbúnaðurinn og raf-
magnsmálin.
Sjöunda atriðið, sem Truman
lagði áherzlu á, var efling land-
búnaðarins og lofaði hann, að land
búnaðurimi skyldi njóta áfram
þeirra styrkja, sem hann hefir not
ið undanfarið, en samkvæmt nú-
gildandi lögum eiga þeir að falla
niður á þessu ári.
Þá lýsti Truman mjög eindregið
yfir því að haldið yrði áíram
stórum vatns- og rafvirkjunum á
vegum ríkisins, líkt og byrjað var
á í stjórnartíð Roosevelts. Sérstak-
lega ættu sveitirnar að njóta góðs
af þessum framkvæmdum.
Svertingjamálin.
Áttunda atriðið, sem Truman
lagði áherzlu á, var lagasetning, er
tryggði öllum þegnurn Bandaríkj-
Truman
anna sömu réttindi, án tillits til
ætternis litarháttar eða annarra
slíkra aðstæðna. Þótt forsetinn
segði það ekki berum orðum, er
slíkri lagasetningu fyrst og fremst
beint gegn órétti þeim, sem Svert-
ingjar eru beittir í Suðurrikjum
Bandaríkjanna.
Þá lýsti Truman sig fylgjandi því,
að leyfður yrði aukinn innt'lutn-
ingur á flóttafólki í Evrópu til
Bandaríkjanna. Samkvæmt gild-
andi lögum fá 200 þús. evrópiskir
flóttamenn að koma til Bandaríkj-
anna tvö næstu árin.
Utanríkismálin.
Að lokum sneri Truman sér að
utanríkismálunum og lýsti þar yfir
(Framhald á 6. síðu).

» »’ 1 ' ’

villast, aff sú tregffa og tém-
læti, sem sumir leiStogar
hans hafa sýnt í þessum mái
um, er ekki meS þokka eSa
vilja almennings í flokknum.
Því ætti nú aS mega vona,
*>■
__£ £C. . _ J et > -4 o ■ < «— 3 «... .
aS þetta mál yrSi brátt knú-
iS til úrslita á þingi, og þaS
þeirra úrslita, sem alþýSa
landsins í þéttbýli og strjál-
býli fellir sig viS og biSur
ekki heildsalana leyfis um.
:__« . 8 --- • -

Raddir nábúanna
Vísir ræSir i forustugrein á
laugardaginn um þá auglýs-
ingu skömmtunarstjóra aS
hér eftir þurfi smásöluverzl-
anir aS fá sérstakt leyfi
hjá honum til þess aff geta
fengiS vefnaSarvöru og bús-
áhöld frá heildsala. Vísir
segir um þetta:
„Með þessu hefir skömmtun-
arstjórí fengið vald sem hvergi
þekkist að slíkum aðila sé gefið.
En það er að ráða því hver
selur vörurnar í smásölu. Hér
er um það að ræða og ekkert
annað. Ef hann synjar verzlun-
um um innkaupaleyfi, sem hann
virðizt hafa heimild til, hefir
hann alveg í hendi sér atvinnu
möguleika þessara manna....
Sú saga gengur um bæinn, að
þessi einkennilega ráðstöfun sé
sprottin af því, að skömmtunar-
stjóri hafi heimtað að fá að
ráða því hverjir fengju inn-
flutningsleyfi fyrir vefnaðar-
vöru. Það skal játað, að oss
þykir sú saga ekki sennileg. En
hinu verður ekki neitað að þessi
embættismaður er nú búinn að
ná í hendur sér valdi, sem
mjög nærri gengur því, að hann
ráði hverjir fái leyfi fyrir vör-
unum.
Skömmtunarmálin hér á landi
hafa verið á þann hátt skipu-
lögð, að ekki er öðru líkt en
að þeir sem um þau hafa fjall-
að, telji líf þjóðarinnar undir
því komið, að skömmtunarmál-
in séu sem vendilegast falin í
moldviðrí heimskulegra kvaða
og tilskipana. Allt þessum mál-
um viðvíkjandi er nú svo fiók-
ið, erfitt og stirt. að almenn-
ingur á enga ósk heitari en að
losna sem fyrst við alla þá
.skriffinnsku. Engin framkvæmd
er nú jafn óvinsæl í landinu.
Ekki af því um skömmtun er
að ræða. Heldur af því livernig
hún hcfir verið og er fram-
kvæmd“.
Undir þessi ummæli Vísis
mun hver sá taka, er nokkra
grein gerir sér fyrir þessum
málum. Vont var þetta öng-
þveiti á síðasta ári og enn
fer það þó versnandi.
Einræðisvald
skömmtunarstjóra
Á öffrum stað í blaðinu í
dag er sagt frá ummælum
Vísis um eina af seinustu til-
kynningum skömmtunar-
stjóra. Mun öllum hugsandi
mönnum finnast, aff þau um-
mæli séu ekki affeins mak-
leg, heldur sé hér hvergi
nærri nógu fast aff orði
kvcffiff.
Hingað til hefir þaff fyrir-
komulag átt aff gilda, aff
smásali gæti keypt vörur hjá
heildsala, ef hann afhenti
skömmtunarmiða fyrir vöru-
magninu. Virðist það bæði
efflilegt og réttlátt, en á hefir
skort, aff innflutningsleyfi til
heildverzlana væru á sama
hátt bundin við afhenta
skömmtunarmiða. Nú er
þessu fyrirkomulagi breytt
með einni auglýsingu og
smásöluverzlanirnar verffa
hér eftir aff fá leyfi skömmt-
unarstjóra til þess aff geta
keypt vörur hjá heildsölun-
um. Með þessu er skrif-
finnskuflækjan ekki aðeins
aukin, heldur er skömmtun-
arstjóra gefiff hér meira vald
en nokkur einn maffur hefir
nú á landi hér. Er ekki of
sagt, að hann hafi nú nokk-
urnveginn líf allra smásölu-
verzlana landsins í hendi sér.
Þetta nýja furðulega til-
tæki skömmtunaryfirvald-
anna virðist víst eiga aff rétt-
læta meff því, aff þannig eigi
aff tryggja réttlátari dreif-
ingu á vörum frá heildsölun-
um til smásalanna. En vitan-
lega er þar ekki hægt aff fara
eftir öffru, ef nokkru rétt-
læti á að vera fylgt, en vilja
neytendanna. Þann vilja á
aff fá fram með afhendingu
skömmtunarseðlanna, eins
og Framsóknarmenn hafa
bent á og barist fyrir. Vilji
meirihluti skömmtunarvald-
anna ekki fallast á þá til-
högun, er þaff þó lágmarks-
krafa, aff þessi úthlutun á
leyfum til smásöluverzlana
fari fram í viffskiptanefnd og
væri þá miklu umbrotaminna
og einfaldara aff veita ein-
göngu innflutningsleyfi til
smásöluverzlana, heldur en
aff veita fyrst innflutnings-
leyfi til heildverzlana og
skipta síðan innflutningum
til þeirra eftir nýjum leyfum
til smásöluverzlananna. Hitt
er fullkomin ósvinna aff
Ieggja þetta mikla vald, vöru
skiptinguna mrlli smáverzl-
ana, í hendur eins manns og
skiptir þaff engu hversu góð-
ur og réttlátur hann er.
Þeim mun óeðlilegra og tor-
tryggilegra er þetta nýja fyr-
irkomulag, þegar þess er
gætt aff embætti skömmtun-
arstjóra gegnir nú maður,
sem vitanlegt er um, aff er
mjög hyggur fylgismaffur
einkaverzlananna og mun
telja sér skylt að gera sitt til
aff efla affstöðu þeirra
sem bezt. Mun þaö hafa
sannast næsta vel í þau
fáu skipti, sem hann hefir
tekiff sæti sem varamaffur í
viffskiptanefnd. Það er líka
opinbert leyndarmál, aff hann
er kominn í þessa aðstöffu fyr
ir beinan áróffur heildsal-
anna, sem telja hann örugg-
an fylgismann sinn gegnum
þykkt og þunnt.
Þá verður þaff aff teljast,
nokkurt atriffi í þessu sam-
bandi, að tilskipanaflækjur
(Fravihald á 6. slðu).