Tíminn - 19.03.1949, Blaðsíða 5

61. blað
TÍMINN, laugardaginn 19. marz 1949.

Steinunn á Spóastööum
Laugard. 19. marz
Sáttmáli Atlanz-
haf sbandalagsins
Eins og skýrt er frá á öðr-
um stað í blaðinu hefir upp-
kastið að sáttmála hins fyrir-
hugaða Atlantshafsbandalags
nú verið birt og verður það
til athugunar og umræðu í
hlutaðeigandi löndúm þang-
að til um mánaðamótin, er
endanlega verður gengið frá
stofnun bandalagsins. Slík
vinnubrögð eru vissulega í
anda lýðræðisins og frelsis-
ins, sem hið fyrirhugaða
bandalag á líka aö' vinna fyr-
ir, þar sem almenningi gefst
þannig tækifæri til að íáta
álit sitt í Ijós og hafa áhrif á
afstöðu valdamanna sinna
áður en endanlegar ákvarð-
anir eru teknar. Austan járn-
tjaldsins myndi þessu vera
hagað þannig, að þjóöirnar
fengju ekki neina vitneskju
fyrr en allt væri klappað og
klárt. Þannig hefir því vérið
háttað um þá varnarsátt-
sáttmála, er þar hafa verið
gerðir. ' _
Um sjálft uppkast sáttmál-
ans mun h.ér ekki rætt .veru-*
lega að þessu sinni, en vert
þykir þó að benda sérstaklega
á tvö atriði: .
1. Uppkastið ber það greini
lega með sér, að bandalaginu
er ætlað að starfa á grund-
velli sajsieinuðu þjóöanna.
Tilgangur þess er augljósiega
sá einn að reyna að tryggja
friðinn. Það er byggt á þeirri
skoðun, að öruggasta leiðin
til að koma í veg fyrir árás
á lýðræðisþjóðirnar sé sam-
eiginleg yfirlýsing þeirra um
það, að árás ■ á eina þeirra
sé sama og árás á þær allar.
Hefði slík yfirlýsing legið fyr-
ir 1938 og 1939 myndi árás
Þjóðverja á Tékkóslövakíu
eða Pólland að öllum líkind-
um aldrei hafa átt sér stað.
Tilgangur Atlantshafsbanda-
lagsins er að koma í veg fyr-
ir, að slík saga endurtaki-aig.
Ekkert er fjarri lagi lagi en
að halda því fram, að sam-
tök, sem byggja á slíkum
grundvellþ miði að því _ að
auka stríðshættuna, þar sem
þau eru eina líklega • leiðin
til að draga úr henni. Upp-
kastið sjálft er bezta mót-
mælið gegn þeim áróðri
kommúnista. aö hér sé árásar
bandalag í uppsiglingu, enda
'■ er vitanlegt, aö þjóöir eins
og Norðmenn og Danir myndu
aldrei taka þátt í slík-um sam
tökum, þótt einhverjir vildu
reyna að tortryggja Banda-
ríkin í þessu sambandi Mun
þó áreiðanlega vera hægt að
tortryggja ráðamenn Banda-
ríkjanna um flest annað frem
ur en árásarfyr-irætlanir—
2. Uppkastið ber það greini
lega með sér, að bandalags-
þátttakan mun ekki skerða
sjálfsákvörðunarrétt hlutað-
eigandi þjóða. Með þátttök-
unni takast bandalagsríkin
ekki á sig neinar skuldbind-
ingar, sem bandalagið eða
önnur einstök ríki geta síðar
meir lagt því á herðar, án
vilja þess. Allt slikt yröi að
samþykkj ast sérstaklega af
þingi hlutaðeigandi þj óðar.
Hvert ríki mun ráða áfram
framlagi sínu, bæði á friðar-
(Framhald af 3. síðu).
Þá stóð Steinunn ein eftir
með börn þeirra hjóna, tvo
drengi og eina dóttur. Fjórða
barnið var þá á heimilinu,
drengur níu ára. Hafði móð-
ir hans komið með hann á
heimilið, er Steinunn byrj-
aði að búa. Ólst hann upp
með börnum Steinunnar og
naut eigi síðra atlætis en
hennar eigin börn. Móðir
þessa fóstursonar Steinunnar
hét Ragnhildur. Með henni
og Spóastaðahjónunum tókst
eínlæg vinátta, svo að aldrei
hvarflaði að Ragnhildi að
fara með drenginn sinn frá
Spóastöðum. Hún tók ást-
fóstri við litlu börnin Stein-
unnar og veitti þeim og
henni og heimilinu allt er
hún mátti. Hagsmuni heimil-
isins setti hún ofar hagsmun
um sínum og börnum Stein-
unnar var hún sem önnur
móðir. Ragnhildur varði því
öllum starfskröftum sínum í
þágu heimilisins. „Þegar mér
lá mest á, var hún mér sem
bezta móðir“, sagði Steinunn
eitt sinn, er hún minntist
Ragnhildar. Ragnhildur lézt
á Spóastöðum fyrir rúmlega
20 árum.
Fráfall Þorfinns var þung
raun fyrir Steinunni. Og
vafalaust hefði margur í
hennar sporum látið bugast.
En Steinunn sýndi þá, hvílík
hetja og manndómskona
hún var. Það var fjarri henni
að láta hugfallast. Hún tók
þessu mikla áfalli með frá-
bæru þreki. Búskap hélt hún
áfram á jöröinni og keypti
hana stuttu á eftir að hún
varð ekkja.
Steinunn varð sjálf að
annast alla stjórn búsins,
jafnt utan bæjar sem innan.
Þá var orðið fremur lítið um
fólk í ársvistum, og ekki á
hverju strái hægt að fá
menn til að annast bústjórn.
En Steinunn sýndi þá, að hún
gat fleira gert en að stunda
bóknám í skólum. Búskapinn
rak hún með hinni mestu
prýði. Hún hafði alla stund
á meðan hún bjó stórú og
arðsamt bú. Hún átti falleg-
ar skepnur og fór vel með
þær. Jafnan var hún vel byrg
af heyjum fyrir fénað sinn.
Hún var skepnuvinur mikill
og hafði prýðisgóða þekkingu
á búfénaði. Var það venja
hennar, þar til börn henn-
ar komust upp, að hafa glögg
og stríðstímum. Segja má því,
að bandalagssáttmálinn sé
nánast viljayfirlýsing. Af
hálfu margra mun þetta
verða talið bandalaginu mest
til foráttu og það því verða
dregið í efa, hve mikils megi
vænta af því. Hitt verður þó
við nánari athugun að teljast
eðlilegt. að bandalagsríkin
vilji halda sjálfsákvörðunar-
rétti sínum, svo að þau geti
miðað aðgerðir sínar við kring
umstæðurnar á hverjum
tíma. Um gildi sáttmálans er
það hinsvegar að segja, að
það á við hann eins og slíka
samninga yfirleitt, aö viljinn
til að framfylgja honum kem
ur til með að skipta meira
máli en sjálft orðalagið.
Um afstöðu íslendinga til
þátttöku í bandalaginu þyk-
ir ekki rétt að ræða fyrr en
birtar hafa verið upplýsingar
frá ráðherrunum, sem fóru
vestur, og málið liggur þann-
ar gætur á því, hvað liði
fóðri á þeim á vetrum. Urð'u
þar aldrei nein mistök á.
Steinunn var hagsýn í bú-
skapnum og hyggin. Aldrei
tók hún eyðslulán.
Árin fyrir fyrri heimsstyrj
öldina urðu mörgum fjár-
hagslega þung í skauti. Fram
hjá þeim skerjum sigldi
Steinunn af hinni mestu
snilld. Þó var heimili hennar
þungt og gegnir það furðu,
hve vel henni farnaðist fjár-
hagslega.
Um mörg ár var ferja hjá
Spóastöðum.. Þar var mikil
umferð og mjög mikil gesta-
koma. Steinunn var afar gest
risin og hjálpfús þeim, er á
liðsinni þurftu að halda, og
það var fjarri henni að taka
borgun fyrir slíkt. En Stein-
unn var meira fyrir gesti
sína en veitul á góðar vistir.
Hún var ræðin og skemmti-
leg svo af bar. Hún var kona
vel menntuð og kunni skil á
mörgum hlutum. Mörgum
gesta hennar liðu slíkar sam
verustundir aldrei úr minni
og minntust þeirra með að-
dáun og þakklæti. Þegar
hjónin byrjuðu búskap á
Spóastöðum, voru bæjarhús-!
in þar fremur léleg. Það
drógst nokkuð úr hömlu, sem
vonlegt var, að bæta úr því.
En nokkru áður en Steinunn
hætti að búa, var ráðin mik-
il bót á því og bæjarhús
byggð upp og aukin. En vafa
laust hefir Steinunn oft fund
ið til þess, ekki sízt er gesti
bar að garði, að hafa ekki
meiri og vistlegri hús til þess
að bjóða þeim í, svo mikil
rausnarkona sem hún var og
höfðingi í lund. En ekki,
munu gestir hennar hafa1
fundiö til þess, er í bæinn
var komið, að húsakynnum
væri áfátt, er samræður hóf-
ust við húsfreyjuna. Þær
stundir voru þeim skemmti-
legri en svo.
í heimilisstjórn allri og
heimilisverkum sýndi Stein-
unn snilldar stjórnsemi. Og
um uppeldi barna sinna lét
hún sér mjög annt. Hún kom
þeim öllum til mikils þroska
og sá um aö mennta þau. Öll
eru þau líka vel gefin og
mannvænleg eins og þau eiga
kyn til. Þórarinn sonur henn-
ar er búfræðingur frá
Hvanneyri og býr nú á Spóa-
stöðum. Egill er skipasmiður
og veitir forstöðu skipasmíða
ig fullkomlega ljóst fyrir. í
fréttatilkynningu, sem utan-
ríkisráðherrar Bandaríkj -
anna og íslands gáfu út að
viðræðum sínum loknum^ var
skýrt tekið fram, að ítarlega
hafi verið rætt um sérstöðu
íslands og þá afstöðu fslend-
inga að leyfa ekki hersetu á
friðartímum. Þegar fullnað-
ar upplýsingar liggja fyrir um
þessar viðræður, verður auð-
veldara að marka afstöðu til
þátttökunnar. En vert er að
gera sér ljóst, að vegna sér-
stöðu sinnar er íslendingum
hér mikill vandi á höndum og
að mál þetta þarfnast rólegr-
ar íhugunar og skynsemi.
Full ástæða er því tií að vara
við þeirri blekkingastarfsemi,
sem bæði hér og a*mars stað-
ar er rekin af kommúnistum
gegn Atlantshafsbandalag-
inu og vitanlega er reynt að
búa sem áferöarfallegustum
búningum.

S
stöðinni í Keflavik. Valdimar
Pálsson, fóstursonur hennar,
er kennari að menntun og
er nú gjaldkeri hjá Kaupfé-
lagi Árnesinga. Hildur dótt-
ir hennar er húsfreyja í Bæ
í Borgarfirði. Hún lauk námi
í kennaraskólanum og
kenndi um nokkur ár, þar til
hún giftist.
Það fer að líkum, að börn-
in vöndust vinnu þegar á
unga aldri, en laust var við
þaö, að þau væru þústuð.
Þau voru glöð og frjálsmann-
leg eins og húsmóðirin og
þroskuðust vel. Spóastaðir er
næsti bær við Skálholt. Ég
var því mjög kunnugur á
heimiliinu. Ég veit ekkert
heimili, þar sem börn þegar
í æsku hafa sýnt jafh mikinn
áhuga og ástundun um, að
verkin á heimilinu kæmust
áfram eins og börnin á Spóa-
stöðum. Hefðu margir full-
orðnir mátt taka þau sér til
fyrirmyndar.
Steinunn hætti búskap
1934. Hafði hún þá búiö í 25
ár. Þá tóku sonur hennar,
sem nú býr á Spóastöðum,
og fóstursonur við jörðinni.
Eftir að Steinunn hætti bú-
skap, stundaði hún kennslu
í nokkur ár, en síðustu miss-
irin dvaldi hún hjá börnum
sínum.
Þrátt fyrir mikla búsýslu
og annir las Steinunn mikiö,
en hræddur er ég um, að oft
og einatt hafi það gengið út
yfir svefntíma hennar. Hún
hafði unun af lestri góðra
(Framhald A 7. síðu).
Raddir nábúanna
Kommúnistar hafa undan-
fariö deilt á Fjárhagsráð fyr-
ir að hafa leyft oflitla fjár-
j festingu á seinasta ári og
dregið þannig óeðlilega úr
framkvæmdum. í tilefni af
þessu segir Alþýðublaðið í for
ustugrein í gær:
„í þessu sambandi cr í meira
lagi athyglisvert að bera sam-
an málflirtning i'lokksffringja
kommúnista, Einars Olgeirsson-
ar, og álit hagfrœðings þeirrá,
Jónasar Haralz. Einar lieldur
því fram, að ríkisstjórn og fjár-
liagsráð hafi stöðvað byggingar
framkvæmdir í landinu og að
alltof UtU áherzla sé á það
lögð að leysa húsnaeðisvandræð
in. í álitsgerð fjögurra hag-
fræðinga um fjárfcstingaráætl-
un fjárhagsráðs 1948 er því hins
vcgar haldið fram, að hún hafi
verið of há en ekki of lág og
hafi verið hlutfallslega miklu
hærri cn hliðstæðar áætlanir
annarra þjóða. Scgir í álits-
gerðinni, að þessi munuír sé
einkum mikill hvað snertir bygg
ingarframkvæmdir, enda liafi
þær mjög lítið minnkað frá því,
sem var áður cn fjárhagsráð
tók til starfa. Einn af höfund-
um þessarar álitsgcrðar er Jón-
as Haralz, flokkshagfræðingur
kommúnista. Hann cr starfs-
maður fjárhagsráðs og vafa-
laust nákunnugur störfum þess.
Dómur hans er því mun alvar-
legar takaudi cn fleipur Einars
Olgeirssonar, sem livorki hefir
sérþekkingu né aðstöðu til að
dæma um þessi mál í líkingu
við Jónas Haralz“.
Þeir munu veröa margir,
sem verða sammála Alþýðu-
blaðinu um það, að meira
mark sé takandi á Jónasi
Haralz en Einari Olgeirssyni
í þessum efnum. Sannast það
hér um Einar, að oft veröur
litið úr því högginu, sem hátt
er reitt.
Sjálfstæðismenn <»<■
600 íbúðirnar
Sjálfstæðisflokkurinn íék \
seinasta bæjarstjórnarfuoo
sjónarspil, sem er táknræi:<;
fyrir baráttu hans og staru;
hætti.
í tilefni af því, að komin-
únistar fluttu tillögu, þar sem
Fjárhagsráð var vítt fyrir e ■
nóg byggingarleyfi til Reyk ■
víkinga á seinasta ári, oa
borgarstjóri fram aðra tillögu
þess efnis, að skorað væri A
Fjárhagsráð að veita leyfi fy :
ir 600 nýjum íbúðum í Reykj
vík á þessu ári.
Með þessari tillögu borgai ■
stjórans voru kommúnísta •
„slegnir út“ og Sjálfstæðis
menn geta nú haldið því fran
í áróðrinum í Reykjavík, ao
þeir hafi gengið lengst í pvi
að kref ja Fjárhagsráð um rií •
leg f járfestingarleyfi Reyfe •
víkingum til handa.
Hjá þeim, sem sjá í gegE-
um þennan áróðursvef Sjálf-
stæðisflokksins, mun flokkp;'
inn þó síður en svo vaxa ,ai!
þessari framkomu.
Það kom t. d. ljóst frani i
umræðum í bæjarstjórninai,
að það myndi ekki koma Reyí;
víkingum að tilætluðu gagu;,
þótt Fjárhagsráð veitti fjaí,
festingarleyfi fyrir 600 íbúö •
um á þessu ári. Það er neíiii •
lega ekki hægt að byggja ijý
hús, nema til séu lóðir uncti!’
þau. Bæjaryfirvöldin haíi,
ekki tilbúnar lóðir. nema unrl
ir brot af þessum íbúðá
f jölda, og þessvegna gæti þau
tafist mánuðum og misserum.
saman vegna Ióðaskorts, aö’
hægt væri að hef ja byggingu
margra þessara íbúða, þótv;
leyfi Fjárhagsráðs fengisv.
Það stendur þannig á bæjai ■
yfirvöldunum að undirbiia,
fyrir sitt leyti byggingu þeírra
600 íbúða, sem þau eru atí
gera kröfu um.
Þær upplýsingar auka ekki
heldur glæsileika þessarau
kröfu S jálfstæðisflokkshis
að bærinn hafi fengið leyí.i
til að hefja byggingu 4þ
nýrra íbúða á seinasta árí,
en ekki notfært sér það.
Þá eykst ekki vegur Sjálf ■
stæðisflokkins í þessu tilefhi,
ef athuguð er aðstaða ahiá’-
arra kaupstaða, kauptúna tig
sveita. Ef Fjárhagsráð féHisv;
á þá tillögu Sjálfstæðisflokfcj
ins að leyfa á þessu ári bygg •
ingu 600 íbúða í ReykjaVífc,
myndi það þýða að aðrir kaúp
staðir og byggðarlög fengju
hlutfallslega miklu mhntí
byggingarleyfi en Reykjavh,
Þetta misræmi myndi vitaK •
lega hjálpa til að ýta undí;.
fólksstreymið til Reykjavik •
ur og ávinningur hennar yrfei
því meira en vafasamur, þeg
ar allt kæmi til alls.
En Sjálfstæðisflokkurinn e:.‘
ekki að hugsa um jaínvægiö
og réttlætið í þessum efnunr.
Hann er fyrst og fremst ad’
hugsa um að flytja tillögur,
sem ganga í augun á Revk -
víkingum og fyrir þvi verofc
aörir eins smámunir og jafn-
rétti dreifbýlisins að víkja.
Svo leikinn er hann líka il
slíkum sjónarspilum, að haim
mun kunna að láta íulltrúa.
sína út um land halda þv i
Ieyndu, að flokkurinn hafii
krafizt 600 íbúða í Reykjavik,
Þvert á móti munu þeír verðy,
látnir halda því fram, a«j
flokkurinn hafi krafizt hlut •
fallslega meiri bygginga u;
um land en í Reykjavik ot?
(Framhald á 6. siðu), ,