Tíminn - 10.04.1949, Blaðsíða 5

75. blað
TIMINN, sunnudaginn 10. apríl 1949.
•|WFPr*T
Sunnud. 10. apríl
Skattamál kaup-
félaganna og Sjálf-
Ýmsir Sjálfstæðismenn
hafa haft það á qröi, að erf-
itt væri að gera sér þess grein,
hver stefna Sjálfstæðisflokks
ins væri orðin. Fyrir eina. tíð
hefði það veriö aðalmál
flokksins að styðja að heil-
brigðri fjármálastjórn, „en
aldrei hefði fjármálastjórn
verið verri en síðan hún
komst flokknum í hendur.
Svona mætti halda áfram að
nefna dæmi þess,. að verk
flokksins væru i fullu ósam-
ræmi við hina yfirlýstu
stefnu.
Einu stefnumáii sinu hef-
ir Sjálfstæðisflokkurinn : þó
ekki gleymt, -heldur lætur
Mbl. tönnlast á því í tímá og
ótíma. Það er áð þyngja opin-
ber gjöld á samvinnufélögun-
um. . 3
Alltaf heldur Mbl. áfram að
nudda og nöldra um skatta-
mál kaupfélaganná. Þáð þýk-
ist vera að berjást fyrir hags-
munum fjöldans og rökin eru
þau, að samvinríurekstur beri
ekki tilsvarandi skátta við
einkareksturinn.
Mbl. hefir krafizt þess, að
það fé, sem samvinnufélag
úthlutar viðskiptamönnTÍm
eftir áramótauppgjör í hlut-
falli við gerð viðskipti liðins
árs, verði skattiagt hjá kaup-
félaginu eins og það vséri éin-
staklingseign.
Mbl. telur betra; að ein olíu
verzlun græði og borgi svo ut-
svar og skatt af gróðanum,
en að til sé olíusa.mlág, sem
skipti gróða sínum þannig, að
nokkuð gangi til viðski-pta-
manna, tn nokkuð fari til' að
tryggja framhaldandi rekst-
ur, svo sem samlagsmenn
sjálfir óska.
Mbl. vill ekki að olíusamlag
hafi rétt til skattfrjálsrar ut-
hlutunar tekjuafgangs til~út-
gerðarmanna, sem við |>að
hafa skipt. Og , þáð heimtár
á þann afgang, sem samlágið
leggur í nýjan tanka og
leiðslu til að gera olíuverzlun
á staðnum öruggari og ódýr-
ari, sama skattstiga og gildir
um einstaklingsgróða. ,
Samvinnufélög búa við þau
lög, að þau standa ölium op-
in. Ef þau verzla með ojíu,
geta þau ekki, neitað.neinum,
sem olíu þarf að kaupa, um
inngöngu og þátttöku með
fullum réttindum. Ef þau
vinna sér fisklifur geta þau
ekki meinað neinum lifr.ar-
framleiðenda þátttöku. Ef
þau reka verzlun með al-
mennar nauðsynjar geta
þau ekki meinað neinumml-
mennum neytenda um þátt-
töku með fullum réttindum.
Þannig er lögbundið> að ekk
ert samvinnufélag getur ver-
ið sérgróðafyrirtæki.
Um þá sjóði, sem samvinnu
félög safna, gilda þau laga-
ákvæði, að þeirn megi aldrei
skipta milli félagsmanna.
Þeir halda -áfram ~að vinna
fyrirfram ákveðið að verk-
efnum í félögunysem eru öll-
um opin, sem i -þeim vilja
vera.
LEIKFELAG REYKJAVIKUR:
DRAUGASKIPIÐ
Það er jafnan viðburður,
þegar nýtt, íslenzkt leik-
ri-t er sýnt á leiksviði. Þeir,
sem fylgjast með í bókmennt-
um samtíðar sinnar, vilja ó-
gjarnan láta slíkt fram hjá
sér fara. Og fyrir rithöfunda
virðist leikritagerð jafnvel ó-
venjulega heillandi skáld-
skaparstarf, því að í meðferð
góðra leika geta þeir náð til
fólksins á sérstaklega áhrifa-
mikinn hátt með sjónleikjun-
um. — Það virðist því næst-
um undarlegt, að ekki skuli
vera gert meira en raun ber
vitni, að því að semja leik-
rit hér á landi, svo fjölmenn-
ur sem skáldahópurinn er. Og
þó að einstakir rithöfundar
hafi gripið í það að skrifa sjón
leiki, hefir það stundum ekki
orðið nema íhlaup eins og hjá
Halldóri Kiljan Laxness og
Guðmundi Daníelssyni.
Hér er nú á ferðinni nýr
sjónleikur, og hefir höfundur
ekki látið nafns síns getið. Og
þó að þessi sjónleikur sé ekki
í fremstu röð íslenzkra leik-
rita er hann þó merkilegt
Verk.
Leikurinn gerist á farþega-
skipi, sem er á leið frá Reykja
vik til Suðurhafseyja. Það
eru fyrst og fremst farþegar
skipsins, sem koma við sög-
una, en þeir eru ýmis konar
fólk eins og gengur. Þar eru
tveir kaupmenn og konur
þeirra. Önnur hjónin heita
Áskell og Katla. Þau leika
Valur Gíslason og Nína
Sveinsdóttir. Dóttir þeirra,
sem Gerður heitir, er með í
förinni. Hana leikur Guð-
björg Þorbjarnardóttir. En
hin kaupmannshjónin, Magn
ús og Margrétu, leika Harald-
ur Björnsson og Anna.Guð-
mundsdóttir.
N^kkuð er það misjafnt,
hvernig skemmtiferð þessara
kaupmannshjóna hefir borið
að, en hjá báðum eru það
frúrnar, sem mestu hafa ráð
ið um hana. Magnús og
Margrét eru að fara „brúð-
kaiípsferð,“ sem dregizt hefir
í 30 ár, en Áskell og Katla eru
að þessu vegna dótturinnar,
sem þau vilja að gleymi ung-
um guðfræðingi, sem Georg
heitir, og hún hefir orðið hrif
in af og heitið eiginorði. En
Georg hefir ráðizt á skipið,
sem háseti, svo að kunnings-
skapurinn helzt við. Haukur
Óskarsson leikur hann.
Enn eru ung hjón með skip
inu, rithöfundur, sem Ottó
heitir og Lárus Pálsson leik-
ur, en frúin heitir Ásdís. Hana
leikur Edda Kvaran.
Valdimar Helgason leikur
lækni, sem með skipinu er.
Hans málari er einn far-
þeganna. Það er listmálari,
sem um 10 ára skeið hefir
ekki fest sig við verk. Gestur
Pálsson leikur hann.
Fyrrverandi konu Hans,
Steinunni, leikur Inga Lax-
nes.
Þorgrímur Einarsson og
Emilía Jónasdóttir leika þjón
og þernu á skipinu,en Vilhelm
Norðfjörð skipstjórann, sem
aðeins einu sinni bregður fyr
ir.
Þannig var hlutverkum
skipað við frumsýningu þessa
leiks. Leikurinn fór vel af
stað og mörgum sekmmtileg-
um mannlífsmyndum er
brugðið upp í fyrstu þáttun-
um. Tekizt hefir að gera kaup
mennina furðu ólíka á yfir-
borðinu, svo svipaðrar teg-
undar sem þeir eru þó undir
niðri. En af því fólki mun
Katla verða áhorfendum
minnisstæðust. Þar sýnir
Nína Sveinsdóttir afburðavel
ríkisfrú, sem er spillt af dekri
og ofsæld og bæði taugaveikl
uð og hégómleg, svo að mjög
er vandgert við hana. Það er
sannarlega ekki ónýtt að fá
að hlæja hjartanlega að því,
sem spaugilegt er við þessi
einkenni, svo víða sem þeirra
Leggist félagsstarfsemin
niður, eru þessir sjóðir lögum
samkvæmt almenningseign,
eins og áður og falla í opin-
bera vörzlu.
Þannig er aflafé samvinnu-
félaga lögum samkvæmt op-
inbert fé og almenningseign.
Mönnum er náttúrlega
frjálst að halda því fram, að
ekki beri að leyfa slíka félags
starfsemi almennings. Sjálf-
stæðisflokkurinn er frjáls að
því, að heimta skattalöggjöf,
sem torveldi slikt. Hitt þekk-
ist hvergi í nálægum löndum,
að litið sé á tekjuafgang kaup
félaga sem einstaklingsgróða.
Það má ósköp vel minna
Mbl. á það, að í því landinu,
sem margir líta á sem önd-
vegislands hins frjálsa og
óbundna einkaf ramtaks,
Bnadaríkjum Norður-Ame-
ríku, er að lögum viðurkennd
aðstaða samvinnufélaga í
skattamálum líkt og hér.
Mbl. ætti að skilja það, að
almnningur gerir grein-
armun á tvenns konar fjár-
afla. Annars vegar er persónu
leg eign einstaklings, sem eig
andinn má fara með hvert,
sem hann vill og nota eins og
hann vill. Ef einkadóttirin
giftist úr landi þá á allur auð
urinn að fylgja hnni. Hins
vegar er félagseign, sem eng-
um má meina aðild að. Opin-
ber eign, sem hefir ákveðnum
verkefnum að sinna, stendur
undir umráðarétti almenn-
ings og aldrei má skipta upp
eða flytja burtu.
Fólkið veit mun á þessu
tvennu, þótt forsprakkar
Sjálfstæðisflokksins látist
ekki sjá hann.
Það eru til fleiri almenn-
ingsfyrirtæki en samvinnu-
félög, sem eru bundin sérstök
um lögum og njóta þess í
skattamálum. Hvað segir
Sjálfstæðisflokkurinn til
dæmis um skattamál spari-
sjóða, sem margir hverjir
græða og myndu borga drjúgt
til opinberra sjóða, ef þeir
væru einstaklingseign?
Þó að Mbl. látist bera hag
almennings fyrir brjósti í
þessum málum, mun fólkið
þó skilja, að hér er Mbl. að
reyna að vernda einstaklings
gróðann fyrir almenningi.
Það er meginatriði málsins,
að blaðið vill láta stórgróða
einstaklinganna njóta sömu
sérstöðu og sameiginlega fjár
söfnun almennings, sem er
með ýmsum bindandi skilyrð-
um. Það sýnir betur en margt
annað, hverra hagsmuni
Sjálfstæðisflokkurinn gætir
og hversu illa honum fer að
kalla sig „flokk allra stétta“.
verður vart til að spilla liíi
fólks og valda leiöindum. Aft-
ur á móti er. hin kaupmanns-
frúin stillt og róleg á yfir-
borði og sætir lagi að miðla
málum og afstýra vandræð-!
um, lifsreynd kona, en þreytt
og vonsvikin undir niðri, þó
að hún beri það, svo að þess'
gæti lítt við fyrstu sýn. |
Hans og Steinunn eru éftir- ‘
tektarverðar persónur og
smám saman fræðast áhorf-
endur um fortið þessara ó-
gæfusömu hjóna. Fyrir tíu ár-
um misstu þau einkadóttur
sína og skildu úr því. Þá hélt
Steinunn, að málarinn hefði
gleymt konu og barni vegna
listar sinnar og vanrækt
skyldur föður og eiginmanns.
Síðar sá hún, að hann gat
ekki án hennar verið og nú
er hún komin til að bæta fyr
ir það brot sitt, ef auðið
mætti verða, að yfirgefa
manninn, sem hún elskaði og
þurfti hennar með. En Hans
er orðinn hugrór í eymd
sinni og hefir sætt sig við aö
vera brotinn og bugaður mað
ur. í tíu ár hefir hann ekk-
ert málað en legið í drykkju-
skap og hlakkað til einskis
nema hinnztu endalokanna.
En eftir að hann sér Stein-
unni vill hann ekki drekka og
löngun hans til að mála vakn
ar á ný. En þó heldur hann
henni frá sér með kaldri ró.
Þau Gestur Pálsson og Inga
Laxness gera þessum hlutverk
um góð skil. Persónurnar
stinga svo í stúf við kaup-
mannafólkið og ungu hjónin
að æskileg fjölbreytni fæst á
leiksviði. Áhorfendur njóta
þess því vel að fylgjast meö
á ferðalaginu í byrjun. Og
ekki spillir það til, aö lítils-
háttar ástarævintýri Georgs
og Geröar lífga þetta upp og
í því er þægileg uppreisn gegn
foreldrum stúlkunnar, auk
þess sem þar gætir skemmti-
legs misskilnings, þar sem
frúrnar halda sig hafa séð
skapsdrauginn er hásetanum
brá fyrir. En sú saga er sögð,
að skipinu fylgi gamall prest-
ur, sem eitt sinn hafi látizt
þar um borð. En þetta þykir
hinum unga rithöfundi svo
gott söguefni, að hann fer að
skrifa skáldsögu, sem á að
heita Draugaskipið.
í þriðja þætti birtist skips-
presturinn og talar við þau
Hans og Steinunni. Það kem-
ur nú í ljós, að Steinunn hef-
ir ihaft Hans fyrir rángri
sök. Við það verður afstaða
hans og andlegt líf næstum
ótrúlegt, þar sem helzt er að
sjá sem maðurinn hljóti áð
hafa vitað að gremja kon-
unnar var öll byggð á mis-
skilningi, sem henni var ekki
sjálfráöur. Er örðugt að skilja
Hans öðru vísi en svo, að
hann sé haldinn sjúklegri
hneigð til píslarvættis, og er
lítill manndómsbragur í því,
að valda konu sinni andleg-
um þjáningum með slíkum
hætti, en vitanlega er ástæðu
laust að krefjast rökréttrar
hugsunar af listamanninum.
Brynjólfur Jóhannesson
leikur prestinn. Ljósin eiga
sinn þátt í því, að það verður
minnisstætt atriði er þessi
gamli kennimaður talar við
hin ógæfusömu hjón, en leik-
ur Brynjólfs er allur hinn
virðulegasti. Frh. á 6. síðu.
Hneykslun aítur-
göngimnar
Ólafur Thors hefir ím
skeiff ekki getað haldisi ;i
hinni pólitísku gröf sinni og
hefir látiff mikiff á sér bert,
líkt og Bægifótur forðuh
Einkum lætur hann sem ö-
Iæti sín stafi af hneyksluií
Hann þykist vera ákafleg",
mikið hneykslaffur yfír
framferði svokallaðra Þ.ioé •
varnarmanna. Þaff, senii
hneykslun hans veldur, ••>>.■'■■
samstarf, sem hann teluW
hafa veriff milli þessaÉá."
manna og kommúnista. ~
Svona skrítin getur tilver •
an orffiff í augum manrn,
þegar þeiií^ ganga aftur. Yfií.* i
öllu öffru hefði Ólafur Thorí?
átt heldur aff geta veri’o
hneyksfaffur en því, aff haffe
væri samneyti viff kommún -
ista.
Enginn hérlendur maffui’
hefir haft meira samneyti
viff kommúnista en einmitfe
Ólafur Thors.
Það voru Ólafur Thors cg
Bjarni Benediktsson sem
hófu kommúnista til valáa ii
verkalýffsfélögunum. Stra^-
eftir fráfall Jóns Þorlákssori
ar hófst daffur Sjálfstæðis -
flokksforustunnar við komm
únista. Sjálfstæffismenn
voru látnir standa viff hlio
kommúnista í Hlífardeiluni! i
1938, hjálpa þeim til valda ?i
Ðagsbrún og síffar í Alþýffu •
sambandinu. Án þessa full-
tingis Sjálfstæffismannn,
hefffu kommúnistar aldrel
náð völdy.n í verkalýðshreyií
ingunni.
Þaff var Ólafur Thors, sena
rauf samstarfiff við Fram-
sóknarflokkinn um fram->
kvæmd j gerðardómslagannE. _
voriff 1942 vegna þess ao
kommúnistar buðu honum
„steiktu gæsirnar“ í kjör-
•dæmamálinu. Svo míkicl
vann Ólafur þá til samvinn •
unnar við kommúnista, ai
hátíölegustu heit voru hon-
um einskisvirffi. í sjö mári-
uffi stjórnaffi hann þá meo
tilstyrk kommúnista. Afleio •
ingin varð sú, að dýrtíffhi
tvöfaldaðist og að kommurt -
istar fengu þingsæti, er
bændavaldið hafði áður hafú.
Þetta voru upptök ógæfunnar,
er nú vofir yfir þjóffinni.
Það var Ólafur Thors, sém
gekk til stjórnarsamvinna
við kommúnista haustio
1946 og hélt henni síðan á •
fram um tveggja ára skeio
með þeim afleiðingum fyrii?
fjármál og atvinnulíf lands •
manna, sem nú blasa viff og
ekki þarf að lýsa.
Þaff var Ólafur Thors, sem
vegna samvinnunnar víií
kommúnista, samdi leyni ■
lega viff Bandaríkjastjóm
um Keflavíkurflugvöllinn i
þeirri von, að hann gæti ná'ú’
samkomulagi, er bæði Bandii
rikin og kommúnistar gæt i
sætt sig við. Þetta leyrií ■
makk og bakferli hefir síðau
valdið tortryggni og ugg,
sem valdiff hefir utanríkis ■
málunum miklu tjóni. Þötú
samningurinn yröi ekki gófc •
ur, var starfsaðferðin þ6
miklu verri og hefir skaffa >
meira góða sambúff ísland.s
og Bandaríkjanna en nokb •
uð annaff.
Það var Ólafur Thors, sérn
gekk eftir kommúnistum
með grasið í skónum í méír ,
en 100 daga eftir að þe*:
sögffu sig úr stjórninni haús ;
iff 1946. Á meffan var þing-
(Framhald á 6. Síd'uj „
ZTZSVSlúXiÍá