Tíminn - 08.11.1949, Blaðsíða 3

240. blað
TÍMINN, Iiriðjudaginn 8. nóvember 1949
3
Bláa stjarnan:
Fagurt er rökkrið
Bláa stjarnan hefir reynt
að skapa nýjan þátt í bæjar-
lífi Reykjavíkur. Kvöld-
skemmtanir hennar eru fylli-
lega tímabærar og eðlileg til-
raun. Það er rétt að hafa slík-
ar kvöldskemmtanir með
breytilegri dagskrá, því að
bæði gerir það skemmtanalíf
borgarinnar fjölbreyttara og
skapar þeim listamönnum,
sem vilja lifa til að skemmta
fólkinu, nokkur atvinnuskil-
yrði. Þetta er hvort tveggja
gott út af fyrir sig.
Það er svo önnur saga, að'
eins og aðstaðan er verður
sepnilega nokkuð erfitt að
halda svona skemmtunum
ferskum og lifandi til lengdar.
Nú hefir Bláa stjarnan
byrjað skemmtanir með nýrri
dagskrá. Það er ýmislegt nýtt
í því sambandi, enda kemur
fram virðingarverð viðleitni í
þá átt, aj5 láta engan hlut
verða þarna vanabundinn um
of. Meira að segja er nú Har-
aldur Sigurðsson hættur að
kynna atriði og í þess stað
gengur berlæruð stúlkukind
fram fyrir tjöldin með spiald,
sem á er letruð raðtala næsta
atriðis.
Kosningakantatan vekur
sérstakan fögnuð í þessari
dagskrá enda er þar margt
vel sagt og skemmtilega með
það farið, svo sem vænta má,
því að kantötuna flytja Soff-
ía Karlsdóttir, Brynjólfur Jó-
hannesson, Haraldur Á. Sig-
urðsson og Alfreð Andrésson.
Brynjólfur Jóhannesson
fer þarna með gamanvísur,
sem fulltrúi þeirra manna,
sem kallaðir eru lengstum
rónar, og er gervi listamanns-
ins í samræmi við það, en
kvæðið er hugsað við glugg-
ann á Hótel Borg þar sem
vökumenn þjóðarinnar sitja
að sumbli án alls flokkaá-
greinings á alþjóðar kostnað.
Og þá verður rónanum meðal
annars að orði: (Endursagt
eftir minni)
Nú fer ég að skilja þá
skatta,
sem skattstofan leggur á
fólk,
því að aumingja auðuga
fólkið
yrði annars að þjóra í
mjólk.
Og kaldur ég kaupi mér
flösku
og í kjallarann glaður ég
fer,
því nú finn ég með stolti
að stjórnin
hún stendur og fellur með
mér.
Á morgun slæ ég
hvern einasta stjórnmála-
mann,
því núna veit ég,
að ég er að slá fyrir hann.
Þetta ljóðmæli 'má verða
mönnum til hugleiðingar
fram og aftur á ýmsa vegu.
Gaman er að sjá, að auk
annars kemur nú fram hjá
Bláu stjörnunni ung leikkona,
Gunnvör Sigurðardóttir, sem
ætla má að góðs megi vænta
af.
Fagurt er rökkrið mun fylli
lega þola samanburð við aðr-
ar kvölddagskrár Bláu stjörn-
unnar og sízt draga úr vin-
sældum hennar.
Og þeim, sem láta sér annt
um þessa viðleitni, þykir gott
að nú er mönnum boðin
hressilegri dagskrá en sú
næsta á undan.
H. Kr.
Bókmenntaf élagsbækurnar 1948
Það er ekki vani að geta
um Bókihenntafélagsbækurn-
ar, og eru sennilega eigi ófá-
ir íslendingar nú á dögum,
sem vita ekki, að 'Bókmennta
félagið gefur út bækur. Bók-
menntafélagið lætur og jafn
an lítið yfir sér, og er það
sjálfsagt vegna þess, að það
er eldra og merkara en flest
önnur félög í landinu. Sumt
af þessu yfirlætisleysi er skað
legt, og birtist í því, að fé-
lagaskráin er of fámenn, og
veldur þeim skaða, að menn
þykjast geta verið þingmenn
og alla vega mitelir menn, án
þess að vera í Bókmennta-
félaginu.
Bókmenntafélagið á langa
afrekaskrá í bókmenntum,
stjörnmálum og fræðum ís-
lands. í þetta sinn eru Bók-
menntafélagsbækurnar nær
eingöngu helgaðar fræðunum
og er það í framhaldi af af-
rekum þess að gefa út Sýslu-
mannaævirnar og annálana
eftir 1400, sem er eigi lokið,
o. fl.
Nú kemur framhaldshefti
af annálunum, endirinn á
Höskuldsstaðaannál, heill
annáll, sem nefndur er hún-
vetnskur annáll, og svo
Hrafnagilsannáll, sem Þor-
steinn Ketilsson prestur á
Hrafnagili reit, og nær yfir
árin 1717—1753. Jón Jóhann-
esson gefur þessa annála út
og ritar fyrir þeim formála
með æviágripi Þorsteins
prests fyrir þeim síðara, en
höfundur hins fyrra er ókunn
ur. og útgefandinn lætur sér
lítið títt um heilabrot út af
höfundinum. Þó segir ann-
állinn til þess með nokkrum
hætti. Árið 1773 er getið af-
töku Margrétar Guðbrands-
dóttur úr Vestmannaeyjum ^
og segir, að um þetta megi'
lesa i lögþingsbókinni, þessa'
árs, númer XVIII (18). Þetta!
gat auðvitað enginn skrifað
nema sá, sem sjálfur var á
lögþinginu og kunnugur lög-'
þingsbókinni, og þá sjálfsagt
fyrst og fremst lögréttumað- ^
urinn, sem undirskrifaði haná
sjálfur. Annálinn hefir sam- !
ið Arngrímur Jónsson lögsagn
ari í Víðidal? sem er fyrir
sýsluverkum í Húnaþingi þ.'
á., að Bjarna á Þingeyrum
önduðum, og einn manna'
kemur við mál á Alþ. úr
Húnaþingi um þetta leyti,
faðir Jónasar, föður Jó-
hanns, föður Lárusar trú-'
boða.
Næsta bókin er íslenzkar
æviskrár, eftir Pál Eggert
Ólason. Það er engin nýlunda
að fá þykkar bækur eftir
þennan höfund um íslenzk
fræði, og er þessi bók mikið
á 5. hundrað bls. Það hefir
jafnan verið lof eitt, sem bæk
ur þessa höfundar hafa átt
skilið, en nú er vant að lofa
mann í hendur Kristi, eins og
sagt var um Einar Hauksson
ráðsmann í Skálholti 1430, er
dó þá. Nú er lokið starfi þessa
manns í íslenzkum fræðum,
en enn um skeið munu þó
merki sjást til verka hans,
því þessi þykka bók er aðeins
lítill hluti af því verki, sem
P. E. Ól. hefir unnið á þessu
sviði. Nær þetta hefti, eða
bindi, yfir stafina A—E, o_g
eru þá eftir allir hinir til Ö-
Rétt er að láta ájla dóma bíða
um þetta verk, og fyrst það
var unnið, er sjálfsagt að
óska þess eindregið, að það
komi allt út. Páll Eggert seg-
Eflir Bcnedikt Gúlason frá Mofteijíi
ist hafa tínt þetta saman og öllu efni Skirnis í þetta sinn.
byrjað í marzmánuði 1940, en En eigi veit ég, hvort þessi
lokið við þafe 1947. „En aldrei grein er því betri, sem hún
hefir það verið mér ljúft þarf ýtarlegri athugunar við
verk“. Þetta skýrir verkið að og gefur tilefni til ýtarlegra
nokkru, og getur verið góður athugana á ýmsu efni henn-
„kjálki“ til réttlætingar á ar- í annarri grein mun ég
dómsdegi.
Rétt er að gefa sýnishorn
af þessu verki: Ari Þorgilsson
fróði (1067—9. nóv. 1148).
Prestur. Foreldrar: Þorgils
Gellisson og kona hans Jó-
reiður (líkl. Hallsdóttir i
Haukadal Þórarinssonar). —
Lærði í Haukadal hjá Halli.
Hélt Stað á Ölduhrygg. Er tal
inn fyrsti rithöfundur á ís-
lenzku. Af ritum hans hefir
ekki varðveitzt, svo víst sé,
taka til athugunar það, sem
mér þykir á skorta um fræði
í þessari grein um ætt Árna
biskups, en fyrst ber að taka
undir eitt það atriði, sem pró-
fessor Ólafur Lárusson tekur
til meðferðar og dæmir all-
hart, en það er sú ósvinna,
sem íslenzkir fræðimenn
tíðka nú, að kasta gamalli
fræði um ættir manna og
setja inn í ættfræði alls kyns
nöfn, sem kannske einhvers-
utan íslendingabók, en sam-! staðar er að finna í skjölum,
ið mun hann hafa frumdrög
að Landn. og Noregskonunga-
sögum. Börn hans: Þorgils
prestur á Stað, faðir Ara
sterka, og Hallfríður, er átti
Magnús Pálsson í Reykholti
(Dipl. Is. Ob. Isl; Tímarit
bmf. X: Einar Arnórsson: Ari
fróði o. fl.).
Mikil er sú heimildaskrá í
slíka æviskrá, en hætt er við
en ekki standa í neinu fræði-
legu ættarsambandi, nema
kannske að nafni einu. Ólaf-
ur prófessor tekur þó ekki fyr
ir nema hálfan hlut af þess-
ari vanfræði og óvizku, þessa
nafnaröðun. Hitt er meira at
hugunarefni, og sem hann
unni tækifæri á að græða á
því. Sést það á anda þessara
laga, því að viðurlög við
broti á þeim voru aðeins þau,
aS börn slíkra hjóna urðu arf
laus, og erfðin féll til næstu
erfingja eða kannske að ein-
hverju leyti undir kirkjunar,
Ekki bitnaði það á afkomenö
unum að neinu öðru leyti, og
þá gat tilgangurinn ekki ver-
ið annar en sá að þvinga þá,
sem ætluðu að kvænast frænd
konum sínum, til að kaupa
leyfi, afleggja jörð eða aðra
fjármuni, og er efalaust mik-
ið af jarðeignum kirkjunnar
fengið með þeim hætti. Hve-
nær hafa iögin gilt fyrir rika
menn? Og fátækum mönnum
komu ekkert við þessi ákvæði,
börn þeirra erfðu hvort sem
var ekkcrt, og mun það þess-
vegna hafa verið látið af-
skiptalaust, en þar sem var
fjárvon og þessir meinbugir
fyrir hendi, þá varð annað
uppi á teningnum. Það, sem
sýnilega er ríkasta regla í
giftumálum á hinni gömlu
tíð er það, að.hjón séu sem
jafnbornust að ætt og þó
einkum auði, og segir það sig
sjálft, að í jafn fámennu
þjóðfélagi var þetta ekki
hægt, ef ekki mátti leita
kvána innan ætthrings, sem
mun þó ekki enn hafa gert | myndaðist af fimmta ættföð-
sér grein fyrir, að nútíma! ur eða móður, enda sarinar
fræðimenn hafna gamalli
ættfærslu, af því í ljós kem-
því, að slík æviskrá. hins
fróða og þýðingarmikla , ur’ ^enni fylgt, að hjón
manns, brosi lengi framan i, f ™ og minna skyld að
sinn meistara. Æviskrárnar
eru auðvitað höfðingja og
lærðra manna skrár og mikið
prýðir það hópinn að hafa
Axlar-Björn með, og verður
frændsemi.
Það á að vera svo ófrávikj-
anleg regla, að skyldleikagift
ingar hafi eigi átt sér stað,
að fyrir því verður öll fræði
að skoðast sem fyndni hjá| að vikja. Það má varla seinna
manni, sem er að vinna ekki ( vera, að svona fræði sé tek-
„Ijúft verk“. Iin til athugunar, því eigi veit
Annars er þessi æviskrá ég, hver vill eða getur leið-
Ara fróða í góðum stíl við út- | rétt íslandssögu, ef hún á að
gáfu Einars Arnórssonar á taka við öllum þeim afbök-
Landnámu, enda til hans sótt unum, sem á henni verða
ur andinn í skrána, en sem gerðar, ef þessari reglu verð-
betur fer hreinsar Bók- ( ur hlýtt, með sama strangleik
menntafélagið sig af slíkum ' og gert hefir verið að undan-
anda i minningu Ara fróða, förnu. Halda menn, að þessi
því hin þriðja bók þess er kirkjulög hafi verið sett til
Skírnir, hið gamalfræga tíma þess, að enginn kæmist fram
rit, sem Bókmenntafélagið hjá þeim eða enginn gæti
hefir gefið út.
Skírnir byrjar á tveim rit-
gerðum um Ara fróða, og hin
fyrri er eftir Halldór Her-
mannsson bókavörð, en hin
brotið þau? Eg hefi í bókinni
Smiður Andrésson og þættir,
sem bráðlega kemur út, tekið
þetta efni lítillega til athug-
unar, og mun því stytta mál
síðari eftir Einar Ól. Sveins- , mitt hér um það. En það má
son. Báðar þessar ritgerðir eru vera ljóst mál, að þetta at-
samboðnar Bókmenntafélag-, riði er aðeins sett í kirkju-
inu í minningu Ara fróða, og (lög til þess að veita kirkj-
eru þær þó enginn vísdóms-
brunnur í vísindunum um
hinn mikla mann. Kemur það
líklega ekki í hlut þeirra
þeirra, sem nú eru lærðir í
þessum fræðum, að skilja
grunninn undir bókmennta-
afrekum íslendinga á friðar-
öld, og má það teljast óeðli-
hin gamla ættfræði þetta, og
því betur, sem hún er meira
könnuð. Nú blasa við svo
margar skyldleikagiftingar í
ættfræði, að það er bezt að
slá striki yfir hana alla, ef
gengið er út frá því, að hjón
ha,fi aldrei frændur verið.
Hin rika venja, að hjón
væru jafnborin til auðs, sést
að hefir gilt mjög langt fram
eftir öldum. Þórarinn sýslu-
maður Jónsson á Grund hik-
aði lengi við að eiga fátæku
stúlkuna, Sigríði Stefánsdótt
ur frá Höskuldsstöðum. Faðir
hennar drukknaði frá henni
og fleiri börnum ungum og
var fátækur. Það varð hálf-
gert að neyða hann til þess
að eiga þessa stúlku, sem þó
varð móðir allra hinna fyrstu
Thorarensena, og síðan með
seinni manni, Jóns Espólíns.
Sennilegt er, að hún hafi þó
verið alleiguleg, enda víst, að
hugir þeirra hnigu saman,
það var bara ójafnt komið á
með þeim um efnahaginn, og
gamla venju sárt að brjóta.
En um skyldleikagiftingarnar
(Framhald á 7. síðu.)
lega þröngt sjónarmið af
Halldóri Hermannssyni að
verja miklu rúmi í grein sinni
um það innfall, að íslendinga
bók hafi Ari gert fyrir bisk-
upana, af þvi að þeir voru
að setja kristinna laga rétt.
Örðugt virðist að sjá röksam-
legt samband þar á milli, og
svo gerir enginn bækur eftir
beiðni eða skipan. Hinsvegar
koma þær sjálfar, þegar einn
maður er orðinn rithöfundur
að þroska og fræðum. Þeir
sem rita um Ara fróða, verða
að skilja og rekja þroskasögu
þjóðarinnar, sennilega að all
fjarlægum uppruna, til þess,
að hér er orðin bókmennta-
lega þroskuð þjóð, með Ara
fróða að fulltrúa og forvígis-
manni í bókagerð.
Ólafur Lárusson prófessor
skrifar grein um Árna biskup
milda, og ber þessi grein af
r Reykjavíkurtjörn skolp-
þró borgarstjórans?
Það er stundum minnst á
ýmislegt í blöðunum, þannig,
að við vildum vita betri skil á
því. Stundum eru líka sagðir
svo ótrúlegir hlutir, að við eig
um erfitt með að trúa þeim.
Fyrir nokkru birtist í Tím-
anum grein eftir Martein
Björnsson, þar sem því var
haldið fram, að úr einu hverfi
borgarinnar væri skolpið leitt
í opinn skurð, sem lægi í gegn
um Hljómskálagarðinn, og síð
an eftir þeim opna skurði út
í tjörnina. Þetta átti að vera
nýtt íbúðahverfi, þar sem
sjálfur borgarstjórinn býr.
Húsunum þarna er.blátt á-
fram valinn staður með það
fyrir augum, að Reykjavíkur-
tjörn taki við frárennsli
þeirra.
Þetta þykja ýmsum svo
furðulegir hlutir, að þeir vilja
ekki trúa þeim. Aðrir hafa
Verið að vona að einhver leið
rétting eða athugasemd kæmi
fram við þessa frásögn, en það
fer lítið fyrir þvi ennþá. En
sumum er nú þannig varið,
að þeir láta sig þetta nokkru
varða. Þeim finnst það vera
nokkurt heilbrigðismál, hvort
vert smekksatriði, hvort
skolp frá íbúðarhúsum er
leitt eftir opnum skurðun
gegnum skemmtigarða og út
í tjörnina eða ekki. Þess
vegna eru það fleiri en einr,
og fleiri en tveir, sem spyrj£
sern svo:
Er Rcykjavíkurtjörn skoip-
þró borgarstjórans?
Og hvaö segir þá Fegrunai
féiagið un þa meöíerö á
tjörninni?
Einn úr hópnum